با اجرایی شدن برجام و پاسخ نامه ریاست محترم جمهور توسط مقام معظم رهبری که بر 5 نکته مهم تأکید دارد، بایدها و نبایدهای پسابرجام به‌طور جدی رخ می‌نماید. برجام را می‌توان یکی از بزرگ‌ترین رویدادهای تاریخ سیاسی و بین المللی تلقی کرد که در ابعاد داخلی و بین المللی تأثیرات شگرفی را ایجاد کرده است. اقدامات و موضع‌گیری مقامات و اختلافات جدی که در این زمینه میان آمریکا و اسرائیل شکل گرفته نشان از اهمیت مسأله دارد. اما به نظر می‌رسد در زمینه تحلیل راهبردی و کلان این موضوع به‌رغم اظهارنظرهای کارشناسی، اقدام درخوری صورت نگرفته است. درصورتی که این سطح تحلیل از اهمیت فزاینده‌ای برخوردار است. تحلیل روندها و الگوهای امنیتی و سیاسی که برجام می‌تواند در خود داشته باشد و دستیابی به یک الگوی منسجم رفتاری از بازیگران بین المللی و در نهایت تدوین راهبرد و دکترین متناسب با شرایط و مقتضیات منطقه‌ای و بین المللی که بتواند منافع ملی را تأمین کند از ضروریاتی است که با تحلیل برجام در دو حوزه فرصت و تهدید می‌توان به این اهداف دست یافت.
* چرایی اهمیت پسابرجام
هدف دشمن همیشه نابودی و سرنگونی طرف مقابل خود می‌باشد و اگر غیر از این تصور کنیم، چیزی جز توهم و رؤیا نمی‌باشد لذا ابتدا باید به اینْ ایمان و یقین داشته باشیم که امروز اسلام و کشور ایران دشمنانی دارد که تا بن دندان جهت نابودی اسلام و مسلمین هم از نظر سخت افزاری و هم از نظر نرم افزاری مسلح هستند و مصداق تام و تمام این دشمنان مستکبر، ایالات متحده آمریکا و پشت سر آن کمپانی‌ها و تراست‌ها و... صهیونیستی می‌باشد.
آمریکا برای حل معضل هسته‌ای ایران پا پیش گذاشته است (که البته این معضلات را خودشان هم به وجود آوردند و به‌قول گفتنی امروز مسأله هسته‌ای را پیراهن عثمانش کردند، فردا توان موشکی و حقوق بشر، پس‌فردا آزادی و....)، بلکه باید دانست هدف هر فعل و انفعال این دشمنان خبیث ما چیزی جز نابودی اسلام و مسلمین نیست و رفتارشان طی این مذاکرات و حتی پس از برجام برای دشمنان ما در همین راستا بوده است.
لذا از جهات مختلف که موجب شکل غیردشمنانه گرفتن دشمنی‌های دشمن می‌شود، مسائل بعد از برجام از خود برجام اهمیت بیشتری می‌یابد و ازجمله این مسائل، مسأله فکری و فرهنگی می‌باشد چراکه یکی از مهم‌ترین مصادیق نفوذ دشمنان و به‌خصوص آمریکایی‌ها از همین جهت هست.
* پسابرجام، تهدیدات، فرصتها
یکی از موضوعات پس از توافق برجام، پیامدهایی است که در دو حوزه فرصتها و تهدیدات راهبردی برای کشور شکل گرفت. در واقع با برنامه ریزی صحیح می‌بایست از این فرصتها بهره برداری و با شناسایی آسیب‌ها، از پیشامد آنها پرهیز کرد. تأکید و اعلام نگرانی مقام معظم رهبری در ارتباط با موضوع نفوذ در خلال اجرای برجام، اهمیت این موضوع را روشن می‌کند.
در حوزه تهدید موارد زیر احصاء شد:
1. نفوذ آمریکا در ایران:
الف) تبدیل ایران از یک بازیگر مانع به یک بازیگر وسیله از سوی آمریکا؛
ب) تبدیل دستگاه حاکمیتی ایران به یک همکار برای آمریکا؛
ج) نفوذ آمریکا در صحنه داخلی و مدیریت افکار عمومی ایران؛
2. افزایش شکاف و تقابل میان رویکردهای موجود در کشور؛
3. مبهم ماندن سهم و نقش رهبری در جریان برجام برای مردم؛
4. ضعفهای مدیریتی بعد از برجام؛
5. کم‌رنگ‌تر شدن استکبارستیزی در درون جامعه.
اما در حوزه فرصت نیز می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
1. تحول در معادله قدرت در سطح نظام بین الملل؛
2. مثبت شدن تصویر جمهوری اسلامی ایران در سطح منطقه‌ای و جهانی؛
3. تحول در ماهیت اتحادها در سطح منطقه‌ای و جهانی؛
4. تغییر نقش ایران از بازیگر امنیت‌زدا به امنیت‌زا در نظام بین الملل؛
5. تشدید اختلاف میان دو حزب دموکرات و جمهوری‌خواه آمریکا؛
6. نقش آفرینی ایران در عرصه مدیریت بحران‌های منطقه‌ای.
* فرهنگ و پسابرجام
دولت ایالات متحده آمریکا به هر سیاست شیطانی و حیوانی متوسل می‌شود تا راههای نفوذ خود را در جهت فکری و فرهنگی فراهم آورد و به‌گونه‌ای می‌شود بیان کرد که اگر بتواند از این راه نفوذ و رخنه کند به کلّیت و بستر اصلی یک کشوری مثل جمهوری اسلامی ایران راه پیدا کرده است و آن زمان است که هرگونه فعالیت دیگری در آن کشور بخواهد، به‌راحتی می‌تواند انجام دهد، در نتیجه باید اذعان داشت که شاهراه و شاه‌کلید نفوذ و رخنه در یک کشور نفوذ در فرهنگ و استحاله آن و سپس جایگزین کردن فرهنگ دلخواهْ در آن می‌باشد.
مذاکرات هسته‌ای و برجام فعلی راه این نفوذ را برای دشمنان مستکبر امت اسلامی به‌خصوص آمریکا بیش از پیش هموار کرده است و این جا است که هوشیاری و بصیرت نخبگان و خواص و نیروهای مؤمن و انقلابی در دستگاه سنجش قرار می‌گیرد: آیا وارد میدان جهاد خواهند شد و راههای نفوذ و نقشه‌های دشمن را خواهند فهمید و در مرحله بعد برای امت اسلامی تبیین خواهند کرد یا نه؟ لذا در برهه حساس کنونی مهم‌ترین کار نیروهای مؤمن و انقلابی همین شناخت راههای نفوذ و نقشه‌های دشمن و تبیین آنها می‌باشد.
* اقتصاد و پسابرجام
مسأله‌ای دیگر که در زمان فعلی نیاز به شفاف سازی بیشتری دارد و باعث شده که از مسأله خود برجام مهم‌تر قلمداد شود، مسأله اقتصادی کشور می‌باشد.
پیرو رهنمودهای رهبری معظم، همین طور اقتصاددانان نیز اذعان دارند و بارها گفته‌اند که راه حل اول و آخر حل مشکلات اقتصادی ایران چیزی جز اجرای سیاستهای اقتصاد مقاومتی نمی‌باشد و نکته‌ای که اینجا حائز اهمیت می‌باشد این است که این سیاستها مثل یک پازل است و نمی‌توان یک سری از این سیاستها را اجرایی کرد و بقیه را نه؛ بلکه به‌دلیل اینکه این سیاستها مثل یک مجموعه منسجم و هماهنگ هستند باید جهت تحقق آن یک ستاد فرماندهی برای اجرای منسجم و هماهنگ این سیاستها در دولت تشکیل شود تا اولاً برای اجرای هر بخش از آن مجری متعهد و متخصص مشخص شود و ثانیاً زمان‌بندی‌های لازم جهت انجام فعالیتها تعیین شود و ثالثاً همه امکانات لازم ازجمله قوانین مورد نیاز و... را فراهم آورد و رابعاً پیگیری‌های لازم در جهت انجام تمامی فعالیتها انجام گیرد.
تمامی مسئولین باید همه فعالیتهای خود را بر این سیاستها منطبق نمایند، نمی‌شود کار خود را انجام داده و بعداً گفته شود "این فعالیت ما به فلان بند سیاستهای اقتصاد مقاومتی نزدیک یا منطبق بود" و به‌قول سید شهیدان اهل قلم، شهید آوینی: «کارتان را برای خدا نکنید، برای خدا کار کنید، تفاوتش فقط همین‌قدر است که ممکن است حسین در کربلا باشد و من در حال کسب علم برای رضای خدا...».
و اینجا است که اهمیت مسائل اقتصادی در بعد از برجام به‌خوبی روشن می‌شود که اگر به‌دلیل رفت و آمدهای دولتهای مختلف در کشور نتوانیم به‌درستی مدیریت و کنترل کنیم و ذوق‌زده شویم، باعث کم‌توجهی و به انزوا رفتن سیاستهای اقتصاد مقاومتی خواهد شد.
اگر در این روابط اقتصادی با کشورهای دیگر مدیریت صحیح جهت عدم خام‌فروشی و عدم تبدیل شدن ایران به بازار محصولات کشورهای دیگر صورت نگیرد، ابتدای کنار رفتن سیاستهای اقتصاد مقاومتی از صحنه اقتصادی کشور می‌باشد که نتیجه این سوء مدیریت؛ کاهش تولید داخلی و بهره‌وری و ترویج فرهنگ مصرف‌گرایی و همچنین نادیده گرفتن ظرفیتهای عظیم شناخته شده و شناخته نشده کشورمان را در پی خواهد داشت؛ پس کلید اصلی مشکلات اقتصادی ایران نه برجام هست، نه رفت و آمدهای کشورهای مختلف دنیا به ایران، بلکه شاه‌کلید آن در افزایش توان تولید و بهره‌وری است، اما این نکته نیز لازم است بیان گردد که اقتصاد مقاومتی در عین درون‌زایی، برون‌گرا می‌باشد و اصلاً اقتصاد مقاومتی نمی‌گوید با کشورهای دیگر رابطه‌تان را قطع کنید بلکه می‌گوید مدیریتی صحیح در برابر ارتباطات خود داشته باشید و از ظرفیتهای کشور خود نیز حداکثر استفاده را نمایید.
با نگاهی دیگر به این مسائل؛ ایران پس از سالهای متوالی که در برابر مشکلات اقتصادی مقاومت کرد حال اگر بخواهد این مقاومت را رها نماید و به‌سمت مصرف‌گرایی و عدم تولید داخلی پیش رود زحمات این سالهایش بر باد خواهد رفت و کم‌کم به همان جایگاه قبلی خود تنزل می‌یابد، پس در عرصه کنونی جهاد با دشمن می‌طلبد که دولت، مسئولین و مردم در جهت حفظ دستاوردهای حاصل از مقاومت جمهوری اسلامی ایران، مدیریتی انقلابی و مؤمنانه انجام دهند و ایران را به جایگاهی که مستعد آن است به پیش برند.
توصیه‌های حکیمانه رهبر معظم انقلاب به ریاست محترم جمهوری همزمان با اجرایی شدن برجام
همزمان با اجرایی شدن برجام و پس از ارسال نامه ریاست محترم جمهوری اسلامی ایران به رهبر معظم انقلاب اسلامی، ایشان در نامه‌ای کوتاه اما پرمحتوا پاسخی به نامه ریاست محترم جمهوری ارائه کردند که این پاسخ هم بیانگر نگاه و نظر رهبر معظم انقلاب اسلامی نسبت به ماجرای برجام است و هم حکایت از نگرانی‌ها و توصیه‌های معظم‌له در این برهه به مسئولان کشور به‌خصوص مسئولان اجرایی کشور دارد.
پیش از آنکه وارد تحلیل محتوای این نامه رهبر معظم انقلاب شویم، شایسته است نگاهی به فرازی از کتاب شریف نهج البلاغه داشته باشیم که به اوضاع کنونی کشور ما مربوط می‌شود.
مولی الموحدین حضرت علی(ع) در نامه تفصیلی خود به مالک اشتر در رابطه با صلح با دشمن مطالبی را می‌فرمایند که عبارت آن چنین است: «لاَتَدْفَعَنَّ صُلْحاً دَعَاکَ إِلَیْهِ عَدُوُّکَ و لِلهِ فِیهِ رِضًا فَإِنَّ فِی الصُّلْحِ دَعَةً لِجُنُودِکَ وَ رَاحَةً مِنْ هُمُومِکَ وَ أَمْناً لِبِلادِکَ وَ لکِنِ الْحَذَرَ کُلَّ الْحَذَرِ مِنْ عَدُوِّکَ بَعْدَ صُلْحِهِ فَإِنَّ الْعَدُوَّ رُبَّمَا قارَبَ لِیَتَغَفَّلَ فَخُذْ بِالْحَزْمِ وَ اِتَّهِمْ فِی ذلِکَ حُسْنَ الظَّنِّ وَ إِنْ عَقَدْتَ بَیْنَکَ وَ بَیْنَ عَدُوِّکَ عُقْدَةً أَوْ أَلْبَسْتَهُ مِنْکَ ذِمَّةً فَحُطْ عَهْدَکَ بِالْوَفَاءِ وَ اِرْعَ ذِمَّتَکَ بِالْأَمَانَةِ وَ اِجْعَلْ نَفْسَکَ جُنَّةً دُونَ مَا أَعْطَیْتَ فَإِنَّهُ لَیْسَ مِنْ فَرَائِضِ اللّهِ شَیْءٌ اَلنَّاسُ أَشَدُّ عَلَیْهِ اِجْتِمَاعاً مَعَ تَفَرُّقِ أَهْوَائِهِمْ وَ تَشَتُّتِ آرَائِهِمْ مِنْ تَعْظِیمِ الْوَفاءِ بِالْعُهُودِ وَ قَدْ لَزِمَ ذلِکَ الْمُشْرِکُونَ فِیما بَیْنَهُمْ دُونَ الْمُسْلِمِینَ لِمَا اسْتَوْبَلُوا مِنْ عَواقِبِ الْغَدْرِ فَلاَتَغْدِرَنَّ بِذِمَّتِکَ وَ لاَتَخیسَنَّ بِعَهْدِکَ وَ لاتَخْتِلَنَّ عَدُوَّکَ فَإِنَّهُ لاَیَجْتَرِئُ عَلَی اللّهِ إِلّا جاهِلٌ شَقِیٌّ...» (نهج البلاغه، نامه 53)
ترجمه: «اگر دشمنت تو را به صلحی که رضای خدای متعال در آن بود، فراخواند، از آن روی برمتاب. صلح سبب برآسودن سپاهیانت شود و تو را از غم و رنج برهاند و کشورت را امنیت بخشد. ولی، پس از پیمان صلح، از دشمن برحذر باش و نیک برحذر باش. زیرا دشمن، چه‌بسا در ظاهر نزدیکی کند تا تو را به غفلت فرو گیرد و غفلتاً آسیب وارد کند. پس دوراندیشی را از دست منه و حسن ظن را در این زمینه متهم ساز و اگر میان خود و دشمنت پیمان دوستی بستی و امانش دادی به عهد خویش وفا کن و امانی را که داده‌ای، نیک، رعایت نمای. در برابر پیمانی که بسته‌ای و امانی که داده‌ای خود را سپر ساز، زیرا هیچ یک از واجبات خداوندی که مردم با وجود اختلاف در آرا و عقاید، در آن هم‌داستان و هم‌رأی هستند، بزرگتر از وفای به عهد و پیمان نیست. حتی مشرکان هم وفای به عهد را میان خود لازم می‌شمردند، زیرا عواقب ناگوار غدر و پیمان‌شکنی را دریافته بودند. پس در آنچه به‌عهده گرفته‌ای، خیانت مکن و پیمانت را مشکن و خصمت را به پیمان مفریب، زیرا تنها نادانان شقی در برابر خدای تعالی، دلیری کنند...».
این فرازهای نامه مولی الموحدین شایان توجه جدی است؛ اولاً، حضرت می‌فرمایند صلحی را بپذیر که رضای خدا در آن است. پس هر صلحی را نباید پذیرفت و عقلاً هم چنین است که گاه دعوت به صلح دشمن مانند قرآن بر سر نیزه کردن معاویه است و برای فریب و آسیب چنان کرده است، آن را که نباید اصلاً پذیرفت. اما گاه صلح می‌تواند به‌گونه‌ای باشد که مورد رضای خدای متعال باشد و حضرت این موارد را دستور داده‌اند که بپذیر.
ثانیاً، حضرت می‌فرمایند در زمان چنین صلحی نیز از دشمن بسیار برحذر باش و کاملاً حزم و دوراندیشی را به‌کار بگیر و مبادا با آسوده‌خیالی و ساده‌لوحی زمینه آسیب دشمن را فراهم آوری.
ثالثاً، حضرت می‌فرمایند که حسن ظن را در چنین حالی متهم کن. این بیان غایت بلاغت در توصیه به هوشیاری است، نمی‌فرمایند که بدبین باش، بالاتر می‌فرمایند که حسن ظن را در این زمینه متهم کن، یعنی اصلاً جای حسن ظن نیست.
و نکته دیگر این که حتی مشرکان نیز به عهد و پیمان پایبند هستند و این فقط مستکبران و ائمه کفر هستند که به‌تعبیر قرآن کریم پیمان‌شکن هستند و چنان که در سوره مبارکه توبه ذکر شده است: «وَ إِن نَّکَثُواْ أَیْمَانَهُم مِّن بَعْدِ عَهْدِهِمْ وَ طَعَنُواْ فِی دِینِکُمْ فَقَاتِلُواْ أَئِمَّةَ الْکُفْرِ إِنَّهُمْ لَا أَیْمَانَ لَهُمْ لَعَلَّهُمْ یَنتَهُونَ».
این امر نشان می‌دهد که مردم عادی از مشرکین و کفار نیز می‌فهمند که نباید عهدشکنی کنند اما ائمه کفر و سران استکباری عالم عهدشکن هستند و در همین سوره مبارکه خدای متعال می‌فرماید: «کَیْفَ وَ إِن یَظْهَرُوا عَلَیْکُمْ لاَیَرْقُبُواْ فِیکُمْ إِلّا وَ لَا ذِمَّةً یُرْضُونَکُم بِأَفْوَاهِهِمْ وَ تَأْبی قُلُوبُهُمْ وَ أَکْثَرُهُمْ فَاسِقُونَ» این نشان می‌دهد که مستکبران اگر فرصت یابند عهدشکنی می‌کنند.
اما در تحلیل نامه رهبر معظم انقلاب به ریاست محترم جمهوری نیز باید توجه داشت که ایشان در این پاسخ کوتاه یک مقدمه و 5 نکته را بیان داشته‌اند.
رهبر معظم انقلاب در مقدمه، بر خشنودی خود از عقب‌نشینی دشمن عنود و تشکر از مسئولان کشور تأکید کرده و خاطرنشان ساخته‌اند: «خرسندی خود را از اینکه مقاومت ملت بزرگ ایران در برابر تحریم‌های ظالمانه و تلاش دانشمندان هسته‌ای در پیشبرد این صنعت مهم و کوشش خستگی ناپذیر مذاکره کنندگان، سرانجام طرفهای مقابل را که برخی از آنان به دشمنی با ملت ایران شهره‌اند، وادار به عقب‌نشینی و رفع بخشی از آن تحریم‌های زورگویانه کرد، ابراز می‌دارم و از جنابعالی و هیئت مذاکره و شخص وزیر محترم و همه دست‌اندرکاران تشکر می‌کنم».
اما رهبر معظم انقلاب در ادامه نامه خویش نکات مهمی را متذکر می‌شوند که بخشی از مهم‌ترین تذکرات مورد نیاز امروز مسئولان کشور نیز هست:
1. رهبر معظم انقلاب در نکته اول خاطرنشان ساخته‌اند که باید مراقبت شود که طرف مقابل تعهدات خود را به‌طور کامل انجام دهد چراکه دشمن ملت ایران دشمنی عهدشکن و دروغ‌گو و اهل خلف وعده است و از این رو اعتماد به چنین دشمنی شایسته نیست. ایشان در این باره نگاشته‌اند: «اولاً: مراقبت شود که طرف مقابل تعهدات خود را به‌طور کامل انجام دهد. اظهارات برخی از سیاستمداران آمریکایی در این دو سه روز کاملاً موجب بدگمانی است.» البته باید توجه داشت که عهدشکنی آمریکایی‌ها صورت واقعی نیز به خود گرفت و هنوز مدتی از اجرایی شدن برجام نگذشته بود که آمریکا تحریم‌های جدیدی را به‌بهانه موشک و... علیه ایران وضع نموده به اجرا گذاشت. سخنان مسئولان آمریکایی در روزهای اخیر نیز از وضع تحریم‌های بیشتر، حاکی از عهدشکنی آنان است.
2. در دومین نکته، رهبر معظم انقلاب خاطرنشان ساخته‌اند که حلّ مشکلات اقتصادی کشور در گروی تلاش بی‌وقفه و خردمندانه در همه بخشها در جهت اقتصاد مقاومتی است و نباید کسی به این امید واهی باشد که مشکلات کشور با مذاکره با دشمنان حل می‌شود. ایشان در این باره متذکر شده‌اند: «ثانیاً: به همه مسئولان دولتی تذکر داده شود که حلّ مشکلات اقتصادی کشور در گروی تلاش بی‌وقفه و خردمندانه در همه بخشها در جهت اقتصاد مقاومتی است و رفع تحریم‌ها به‌تنهایی برای گشایش در اقتصاد کشور و معیشت مردم کافی نیست».
3. سومین نکته مورد توجه رهبر معظم انقلاب این بود که همگان توجه کنند که در برابر آنچه در این معامله به دست آمده، هزینه‌های سنگینی پرداخت شده است و نباید با تحلیل‌های مغرضانه چنین جلوه داده شود که دشمن به ایران اسلامی لطف کرده است و یا بدون هزینه، این میزان از دستاورد نیز حاصل شده است. این نکته مهم در نامه رهبر معظم انقلاب چنین بیان شده است: «ثالثاً: در تبلیغات توجه شود که در برابر آنچه در این معامله به دست آمده، هزینه‌های سنگینی پرداخت شده است. نوشته‌ها و گفته‌هایی که سعی می‌کنند این حقیقت را نادیده گرفته و خود را ممنون طرف غربی وانمود کنند، با افکار عمومی ملت، صادقانه رفتار نمی‌کنند».
4. مسأله بعدی این است که دستاوردهای موجود، حاصل کرنش در برابر غرب و یا کوتاه آمدن از آرمان‌ها نیست بلکه حاصل مقاومت است و همین اندازه دستاورد نیز در برابر جبهه استکبار و زورگو، بر اثر مقاومت و ایستادگی به دست آمده است. ایشان این نکته را چنین متذکر شده‌اند: «رابعاً: همین اندازه دستاورد نیز در برابر جبهه استکبار و زورگو، بر اثر مقاومت و ایستادگی به دست آمده است. این را باید همه ما درسی بزرگ برای همه قضایا و حوادث در جمهوری اسلامی بدانیم».
5. و در آخرین نکته، رهبر معظم انقلاب خاطرنشان ساخته‌اند که مبادا از خدعه و نیرنگ و نقض عهد دشمن غافل شوید و خصوصاً در این میانه باید به دولت مستکبر آمریکا بدبین بود و بیان داشته‌اند: «خامساً: بار دیگر تأکید می‌کنم که از خدعه و نقض عهد دولتهای مستکبر به‌ویژه آمریکا در این مسأله و دیگر مسائل غفلت نشود».
امید است که این تذکرات رهبر معظم انقلاب مورد توجه مسئولان کشور خصوصاً ریاست محترم جمهوری و تیم هسته‌ای قرار گیرد و در نظارت بر اجرای برجام با کمال دقت به این تذکرات توجه شود.
