گمانه‌زنی‌ها درباره دیدار اخیر رئیس‌جمهور آمریکا و نخست‌وزیر طی روزهای اخیر در حالی همچنان ادامه دارد که برخی ناظران تحولات بین‌المللی معتقدند اعمال سیاست‌های تحریمی واشنگتن علیه ایران، می‌تواند مناسبات رو به‌گسترش ایران و هند را تحت‌تاثیر قرار دهد.
بعضی کارشناسان معتقدند تکرار مواضع ضدایرانی ترامپ در حضور «نارندرا مودی»، نخست‌وزیر هند را باید به‌عنوان نشانه‌ای برای هدف‌گذاری تازه دولت آمریکا به‌حساب آورد؛ یعنی «چابهار». برخی گمانه‌زنی‌های رسانه‌ای حکایت از این دارد که کاخ‌سفید در چارچوب سیاست احیای فشارحداکثری علیه ایران، قصد لغو معافیت تحریمی بندر چابهار را دارد؛ اقدامی که درصورت عملی شدن، بر مناسبات و همکاری‌های تهران و دهلی‌نو تاثیر قابل‌توجهی برجا خواهد گذاشت.
در چنین شرایطی هم بود که برخی براین اعتقادند که احتمالا این موضوع، یکی از محورهای رایزنی‌های اخیر مقام‌های ارشد واشنگتن و دهلی‌نو بوده و نخست‌وزیر هند در واشنگتن به‌دنبال دریافت معافیت تحریمی برای بندر چابهار بوده‌است.
ایران در حالی است که ترامپ در یادداشت ضدایرانی اخیری که امضاء کرد، به وزارت امورخارجه این کشور ماموریت داد موضوع «لغو یا اصلاح معافیت‌های تحریمی، به‌ویژه در پروژه‌های مرتبط با بندر چابهار ایران» را پیگیری کند.
ماجرای معافیت چابهار از تحریم ها
در میانه‌های آبان‌ماه ۱۳۹۷ بود که پمپئو، وزیر امورخارجه وقت دولت آمریکا اعلام کرد که واشنگتن بندر چابهار و همچنین صادرات مواد نفتی ایران به افغانستان را از تحریم‌های وضع شده علیه جمهوری اسلامی معاف کرده‌است؛ اقدامی که ادعا شد به‌منظور «کمک به توسعه افغانستان» و «حفظ مسیر ارتباطی جهت ارسال اقلام بشردوستانه به ایران» انجام شده‌است.
این معافیت در شرایطی فضایی را برای ادامه همکاری‌های تجاری ایران و هند به‌وجود آورد که واشنگتن دهلی‌نو را برای تجدیدنظر در روابط اقتصادی با ایران تحت فشار قرار داده بود. در نخستین روزهای تیرماه ۱۳۹۷ بود که رسانه‌های بین‌المللی از افزایش فشارهای آمریکا به هند خبر دادند و تاکید کردند که نیکی هیلی، سفیر وقت آمریکا در سازمان‌ملل از دهلی‌نو خواسته در روابط اقتصادی خود با ایران تجدید نظر کند و به صادرات نفتی از ایران پایان دهد.
اهمیت بندر چابهار برای دهلی‌نو
سایه تحریم‌ها در حالی طی سال‌های اخیر بر مناسبات اقتصادی ایران و هند سنگینی کرده که دهلی‌نو به دلایل متعدد، همواره خواستار توسعه همکاری‌های دوطرف در حوزه بندر چابهار بوده و دوطرف طی سال‌های اخیر به توافق‌هایی نیز در این زمینه دست یافته‌اند.
اساسا بندر چابهار در سیاست‌گذاری‌های راهبردی هند در منطقه جایگاه ویژه‌ای دارد. با توجه به اینکه چابهار در حدود ۷۰ کیلومتری بندر «گوادر» پاکستان قرار دارد، می‌تواند در رقابت هند با چین و پاکستان، به‌عنوان دو رقیب اصلی، نقش ویژه‌ای ایفا کند. ازسوی دیگر افزایش سرمایه‌گذاری‌های هند در بندر چابهار نه‌تنها زمینه‌ساز گسترش مناسبات با ایران و افغانستان خواهد شد، بلکه دریچه‌ای به بازارهای آسیای‌مرکزی به روی هند می‌گشاید.
در بیست‌وچهارمین روز اردیبهشت‌ماه امسال بود که ایران و هند به نقطه عطفی در همکاری‌های تجاری و اقتصادی دوجانبه دست یافتند و قرارداد مشارکت هند در توسعه بندرچابهار، روزنه تازه‌ای به روی رونق بیش از پیش همکاری‌های دوجانبه گشود.
افزایش فشارها بر هند
بنیاد آمریکایی «دفاع از دموکراسی‌ها» در تازه‌ترین گزارش خود به این موضوع پرداخته و با تاکید بر اینکه ترامپ با احیای سیاست «فشار حداکثری» بر ایران، تصمیم به لغو معافیت تحریمی بندر چابهار گرفته، تصریح کرده است که «این تصمیم، هند را، که در سال ۲۰۲۴ یک قرارداد ۱۰ ساله برای توسعه و بهره‌برداری از این بندر امضا کرده، در موقعیتی دشوار قرار می‌دهد».
در بخشی از این گزارش با اشاره به اینکه «دسترسی به چابهار نه تنها تجارت هند با روسیه و آسیای‌مرکزی را تسهیل می‌کند، بلکه جایگزینی برای بندر گوادر پاکستان به‌حساب می‌آید که بخشی از طرح کمربند و جاده چین است»، تاکید شده است که ایران و هند فعالانه پیگر توسعه همکاری‌ها در این حوزه هستند.
در این گزارش ادعا شده‌است که دولت دوم ترامپ، برخلاف رویکرد گذشته، اکنون معتقد است که معافیت تحریمی بندر چابهار دیگر توجیه ندارد، چراکه «هدف اولیه آن، یعنی کمک به توسعه اقتصادی افغانستان، پس از تسلط طالبان عملا از میان رفته است».
در گزارش بیناد «دفاع از دموکراسی‌ها» همچنین تصریح شده که «واشنگتن معتقد است ادامه معافیت چابهار، به نفع ایران، طالبان و حتی روسیه خواهد بود و در تضاد با منافع استراتژیک آمریکا قرار دارد. از همین رو، مقام‌های آمریکایی تأکید دارند هند باید از این پروژه خارج شود. در مقابل، دهلی‌نو به‌شدت با لغو این معافیت مخالف است و تأکید دارد همچنان به سرمایه‌گذاری در چابهار ادامه خواهد داد. با این‌حال، روابط تجاری ایران و هند از ۲۱میلیارد دلار در ۲۰۱۸ به ۳میلیارد دلار در ۲۰۲۲ کاهش یافته که نشان‌دهنده تأثیر تحریم‌های آمریکا بر این روابط است».
نویسندگان این گزارش در نهایت معتقدند معافیت‌های تحریمی بندر چابهار، ایران و روسیه را تقویت و منافع راهبردی واشنگتن را تضعیف می‌کند؛ بنابراین «واشنگتن باید به‌جای پذیرش فشار هند برای تمدید این معافیت، همکاری استراتژیک با دهلی‌نو را در زمینه‌های مورد علاقه دوجانبه تقویت کند. ازسوی دیگر شرکت هندی فعال در چابهار باید برای خروج از قرارداد مشارکت با ایران تحت فشار و تهدید تحریم قرار گیرد».
