از ۱۶ آبان‌ماه گذشته که ترامپ به‌عنوان پیروز انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا معرفی شد تا امروز که سکان هدایت دولت فدرال آمریکا را به‌دست گرفت، یکی از اصلی‌ترین گمانه‌زنی‌ها، معطوف به نوع مواجهه او با جمهوری‌اسلامی بوده‌است.
اگرچه طی ماه‌های اخیر چهره‌های نزدیک به رئیس‌جمهور منتخب آمریکا و رسانه‌های نزدیک به آنان، مشغول انواع تهدیدها و فضاسازی‌ها درباره ایران بوده‌اند و تهران را به «برخورد سخت» و همچنین «بازگشت سیاست فشارحداکثری» تهدید کرده‌اند، اما موضع‌گیری‌های دوپهلو و مبهم ترامپ در قبال ایران، نشان می‌دهد احتمالا او برخلاف تبلیغات رسانه‌ای روزهای اخیر، برای سیاست‌گذاری در قبال تهران، بی گدار به آب نخواهد زد.
اگرچه چهره‌های نزدیک به تل‌آویو در بدنه اجرایی ترامپ کم‌تعداد نیستند و گزینه نخست‌شان «تقابل با تهران» است، اما بازخوانی نتایج به‌دست آمده از سیاست‌های ضدایرانی دولت نخست ترامپ، از گزینه‌های پیش روی رئیس‌جمهور آمریکا برای انتخاب نوع مواجهه با ایران خواهد بود که در ادامه به بررسی بخشی از آنها می‌پردازیم.
کارنامه تقابل با ایران
ترامپ در دوره نخست حضورش در کاخ‌سفید، به ابزارها، سیاست‌ها و اقدام‌های متنوعی برای مقابله با ایران دست یازید، اما زمانی که کلید اتاق‌بیضی را به بایدن می‌سپرد، تقریبا همه اتفاق‌نظر داشتند که راهبردهای او برای مواجهه با تهران نتایج مدنظر را به‌همراه نداشته است.
۱
خروج از برجام
خروج از برجام، یکی از مهم‌ترین رویکردهای خصمانه ترامپ در برابر جمهوری‌اسلامی در دور نخست ریاست‌جمهوری‌اش به‌شمار می‌رود. او زمانی که در ۱۸ اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۷ «فرمان خروج» را امضاء می‌کرد، به زانو درآوردن ایران را حتمی می‌دانست، اما این پایان ماجرا نبود و زمانی که از کاخ‌سفید خارج می‌شد، شکست سیاست‌های ضدایرانی او نقل محفل آمریکا و جهان بود.
اقدام‌ها و رویکردها
- بازگشت تحریم‌های ایران طی دو بازه زمانی ۹۰ روزه و ۱۸۰روزه
- برنامه‌ریزی برای اثرگذاری کامل تحریم‌ها
- پیگیری تشدید تحریم‌های اولیه و ثانویه
- کلید زدن سیاست «فشار حداکثری» علیه ایران
- قطع کامل جریان نفت ایران
- منزوی کردن ایران در معادلات منطقه‌ای و بین‌المللی
نتایج
- اتخاذ رویکرد «خنثی‌سازی تحریم‌ها» به راهبرد اصلی حوزه سیاست‌خارجی و دیپلماسی اقتصادی ایران تبدیل شد.
- تحرک اقتصادی ایران در چارچوب سازمان‌های بین‌المللی افزایش یافت.
- توسعه مناسبات همسایگی ازسوی ایران، گام مهمی در خنثی‌سازی تحریم‌ها بود.
- برخلاف انتظار ترامپ، صادرات نفت ایران نه‌تنها قطع نشد، بلکه به‌گواه آمارهای بین‌المللی روند صعودی به خود گرفته‌است.
- مبادله با ارزهای ملی و بسترسازی برای «دلارزدایی» به ابزاری فراگیر برای خنثی‌سازی تحریم‌ها تبدیل شد.
- تقویت همکاری‌های ایران با قدرت‌های جهانی مانند روسیه و چین، به شکل‌گیری روندهای تازه‌ای برای عبور از سد تحریم‌های آمریکایی تبدیل شد.
۲
سیاست فشار حداکثری
ترامپ پس از خروج از برجام «سیاست فشارحداکثری» معروف خود را علیه ایران کلید زد؛ سیاستی که با به‌کارگیری انواع ابزارها و شیوه‌ها برای تحت‌فشار قرار دادن ایران همراه بود که در ادامه به بخشی از آنها اشاره می‌شود.
اقدام‌ها و رویکردها
- اعمال انواع تحریم‌ها، شامل بیش از هزارو ۵۰۰ تحریم در حوزه‌های مختلف
- فشار به خریداران نفت جمهوری‌اسلامی برای جایگزین‌سازی نفت ایران
- تفکیک حوزه‌های تحریمی به حدود ۱۶۵ نوع
- انجام اقدام‌های گسترده برای رهگیری دریایی محموله‌های ایرانی
- درپیش گرفتن راهبرد اجرای عملیات سایبری تهاجمی در حوزه‌های متنوع
- پیگیری تمدید تحریم‌های تسلیحاتی
- تمرکز بر فعال‌سازی گروه‌های ضدانقلاب و حمایت‌های گسترده از آنان
- سرمایه‌گذاری ویژه برای فعال‌سازی گسل‌های اختلافی داخلی
- سیاست‌گذاری برای هموارسازی مسیر براندازی جمهوری‌اسلامی
- افزایش فشارهای بین‌المللی برای منزوی‌کردن جمهوری‌اسلامی
نتایج
- کریس مورفی، نماینده مجلس سنای آمریکا: این سناتور آمریکایی در آخرین روزهای بهمن‌ماه ۱۴۰۰ با انتشار یادداشتی در رسانه‌های این کشور، تاکید کرد که تحریم‌های اعمال‌شده علیه ایران بعد از خروج از برجام «به طرز شرم‌آوری بی‌اثر» بوده و ادامه سیاست دولت ترامپ علیه ایران دیوانگی است.
- آنتونی بلینکن، وزیر امورخارجه دولت بایدن: بلینکن در نخستین روزهای اسفندماه ۱۳۹۹ در گفت‌وگو به شبکه بی. بی. سی جهانی ضمن اعتراف به شکست فشار حداکثری دولت ترامپ بر ایران گفت: ما طی سال‌های اخیر سیاست فشارحداکثری علیه ایران را اجرا کرده‌ایم، اما نه تنها بی‌نتیجه بود، بلکه بر مشکلات افزوده است.
- رابرت مالی، نماینده ویژه وقت آمریکا در امور ایران: نماینده ویژه آمریکا در امور ایران در نخستین روزهای خردادماه ۱۴۰۱ در نشست استماع کمیته روابط خارجی مجلس سنای این کشور، اعتراف کرد که سیاست فشار حداکثری ترامپ علیه ایران با شکست مواجه شده‌است.
- جوزپ بورل، مسئول وقت سیاست‌خارجی اتحادیه اروپا: بورل در مردادماه ۱۴۰۱ طی یادداشتی در روزنامه «فایننشال‌تایمز»، تاکید کرد که سیاست فشارحداکثری آمریکا در قبال ایران با شکست مواجه شده‌است.
- دانیل دیپتریس، عضو اندیشکده آمریکایی اولویت‌های دفاعی: دیپتریس فروردین‌ماه ۱۴۰۱ طی یادداشتی در نیوزویک تاکید کرد که اگر راهبرد فشارحداکثری با هدف وادارسازی ایران به پذیرش تمام و کمال خواسته‌های آمریکا طراحی شده باشد، در آن صورت این راهبرد کاملاً شکست خورده است.
۳
زمینگیر کردن برنامه هسته‌ای ایران
یکی از اصلی‌ترین اهداف مدنظر ترامپ از پیشبرد سیاست فشارحداکثری علیه ایران در دور نخست ریاست‌جمهوری‌اش، متوقف کردن همه فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌ای ایران بود؛ رویکردی که نه‌تنها موفق نبود، بلکه به پیشرفت‌های ایران در این عرصه سرعت بخشید.
اقدام‌ها و رویکردها
- خروج از برجام
- اعمال تحریم‌های گسترده برای ایجاد محدودیت‌های بی‌سابقه در فعالیت‌های هسته‌ای ایران
- افزایش فشارها به طرف‌های دیگر برجام برای افزایش دادن فشارها بر ایران
- تلاش برای متوقف کردن غنی‌سازی در ایران حتی با ارائه برخی مشوق‌ها
- تلاش برای تحت‌فشار قرار دادن ایران از طریق نهادها و سازمان‌های بین‌المللی
- استفاده از ابزار تهدیدمحور «حمله نظامی به تاسیسات هسته‌ای ایران» برای افزایش فشارها بر جمهوری‌اسلامی
نتایج
- در دستوکار قرار گرفتن اقدام‌های مقابله‌ای ازسوی ایران، ازجمله سرعت بخشی به توسعه و غنی‌سازی
- اقدام به غنی‌سازی اورانیوم گسترده تا سطح ۶۰ درصد
- ورود تروئیکای اروپایی به عرصه تقابل با یکجانبه‌گرایی آمریکایی
- ناکامی در فعال کردن مکانیسم ماشه
- شکست تلاش‌ها برای کشاندن ایران به پای میز مذاکره جدید
- ناکامی در تحمیل محدودیت‌های هسته‌ای بر ایران
- توسعه زیرساخت‌های هسته‌ای کشور و کسب موفقیت‌های متعدد در مسیر مردمی‌سازی صنعت‌هسته‌ای
۴
هدف؛ صادرات نفت ایران
«قطع صادرات نفت ایران» جزو اساسی‌ترین رویکردهای دولت نخست ترامپ بود که برای تحقق آن ابزارهای چندوجهی بسیاری نیز به‌کار گرفته شد؛ از اعمال تحریم‌ها گسترده تا رهگیری دریایی محوله‌های نفتی ایران و... از جمله راهبردهای اتخاذ شده بود که البته نتیجه مثبتی برای دولت آمریکا به همراه نداشت.
اقدام‌ها و رویکردها
- اعمال دور تازه تحریم‌های نفتی علیه ایران ضمن معاف کردن ۸ کشور
- حذف معافیت‌های واردات نفت ایران برای ۸ کشور در ۲ اردیبهشت سال ۱۳۹۸
- استفاده از انواع ابزارها برای کاهش صادرات نفت ایران
- جلوگیری از سرمایه‌گذاری در بخش منابع گازی ایران
- تلاش برای شناسایی امنیتی - اطلاعاتی راهکارهای ایران برای دور زدن تحریم‌ها
- فراری دادن شرکت‌های نفتی بین‌المللی از ایران
نتایج
- صادرات نفت ایران با وجود تحریم‌ها و فشارهای گسترده، حتی برای یک روز هم صفر نشد.
- طراحی شیوه‌های تازه برای دور زدن تحریم‌های نفتی
- تدارک مسیرهای جدید برای دریافت پول نفت ازسوی ایران
- انجام اقدام‌های ویژه برای مقابله با رهگیری نفتکش‌های ایرانی
- خنثی‌سازی برنامه‌های امنیتی برای به صفر رساندن صادرات نفت ایران
- به‌کارگیری دیپلماسی چندجانبه برای خنثی‌سازی تحریم‌های نفتی
