روزهای اخیر مجلس شاهد ثبت و اعلام تعدادی از استیضاح‌های وزرای دولت سیزدهم بوده است؛ از جمله استیضاح وزیر نفت ، وزیر اقتصاد و وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی که رسماً در سامانه نظارت و قانون‌گذاری مجلس به ثبت رسیده‌اند. افزون بر این، شنیده‌ها حاکی از احتمال طرح استیضاح وزرای صمت و نیرو در آینده نزدیک است. این حجم از استیضاح‌ها، آن هم در کمتر از دو سال از آغاز به کار دولت، بحث‌ها و پرسش‌هایی جدی در محافل سیاسی ایجاد کرده است.
استیضاح؛ ابزار قانونی یا گامی زودهنگام؟
استیضاح به عنوان یکی از مهم‌ترین ابزارهای نظارتی مجلس در قانون اساسی تعریف شده است. این ابزار می‌تواند نقشی کلیدی در اصلاح مسیرهای اشتباه دولت و پاسخ‌گویی مسئولان ایفا کند. با این حال، ویژگی‌های خاص استیضاح، از جمله تبعات سنگین سیاسی و مدیریتی آن، ایجاب می‌کند که این ابزار تنها در مواقع ضروری و به عنوان آخرین گام در فرآیند نظارت مجلس به کار گرفته شود.
مجلس، افزون بر استیضاح، ابزارهای متعددی برای نظارت بر دولت در اختیار دارد؛ از جمله سؤال، تذکر و تحقیق و تفحص. هر یک از این ابزارها جایگاهی مشخص در ساختار نظارتی مجلس دارند و به‌کارگیری هر کدام از آن‌ها باید بر اساس میزان اهمیت موضوع و آثار احتمالی آن باشد.
دیدگاه موافقان استیضاح
رحیمی: بی‌نتیجه بودن تذکرها ضرورت استیضاح وزرا را افزایش داده است
رمضان رحیمی، نماینده مردم فلاورجان، در گفت‌وگو با همشهری گفت: «با توجه به مشکلات اقتصادی که در سطح جامعه مشاهده می‌کنیم و تذکرها و جلسات علنی و غیرعلنی که برگزار شده اما نتیجه‌ای نداشته، لازم بود که موضوع استیضاح به عنوان ابزار نظارتی مجلس مطرح شود.»
وی افزود: «مردم در مورد مشکلاتی همچون ارز، خاموشی‌ها و کمبود سوخت مطالبه‌گر هستند. وضعیت جامعه به گونه‌ای است که یکی از پاسخ‌هایی که می‌توانیم ارائه دهیم، سؤال از وزیر مربوطه است و اگر این اقدام نتیجه‌ای نداشته باشد، استیضاح را مطرح می‌کنیم تا وزیر موردنظر بیاید یا قول دهد که مشکلات را حل کند یا برنامه عملیاتی ارائه دهد، یا اینکه فرد دیگری به این مسئولیت منصوب شود.»
این نماینده تصریح کرد: «هر چه بیشتر صبر می‌کنیم، وضعیت بدتر می‌شود. اگر به جایی می‌رسیدیم که حرکت تورم متوقف شده بود یا برنامه‌های خاصی را مشاهده می‌کردیم، شاید می‌گفتیم هنوز زود است، اما عملاً هیچ حرکت خاصی را ندیده‌ایم.»
میرزایی: فرصتی برای ارزیابی وزرای فعلی نیست
غلامرضا میرزایی، عضو کمیسیون کشاورزی مجلس، گفت: «ارزیابی عملکرد وزیر در مدت چهار ماه امکان‌پذیر نیست. مشکلات اقتصادی ریشه در دولت‌های قبلی دارد. نمی‌توان گفت که به خاطر چهار ماه فعالیت وزیر، باید او را استیضاح کرد. این اقدام تنها به بی‌ثباتی مدیریت‌ها منجر می‌شود.»
وی تأکید کرد: «باید به دولت فرصت داده شود تا برنامه‌های خود را اجرایی کند. هر کسی که بخواهد جایگزین وزرا شود، معلوم نیست که معجزه‌ای انجام دهد. مسائل مدیریتی نیاز به تلاش و استمرار دارند.»
عبدلی: استیضاح خلاف تفکر وفاق ملی است
حسین عبدلی، عضو هیأت‌رئیسه کمیسیون بهداشت مجلس، در این باره گفت: «طرح مسئله استیضاح در شرایط فعلی نتیجه قضاوت زودرس است. درست است که مشکلات وجود دارند، اما باید صبر کرد چون بخشی ناشی از روند دولت‌های گذشته است و برای این دولت نقشی در آن ندارد.»
وی افزود: «اینکه یک شخص خاصی را متهم کنیم، اشتباه و غیرمنصفانه است. مشکلات اقتصادی و اجتماعی کشور نیازمند همکاری و همبستگی بیشتر میان ارکان مختلف نظام است و استیضاح خلاف تفکر وفاق ملی است.»
عبدلی هشدار داد: «اگر بخواهیم با استیضاح و تنش‌های سیاسی به دنبال حل مسائل باشیم، تنها به تشدید بحران‌ها دامن زده‌ایم. در شرایط کنونی، نیاز به ایجاد فضای اعتماد و تعامل داریم.»
دیدگاه مخالفان استیضاح
هاشمی: دولت هنوز فرصت می‌خواهد
سیدحسن هاشمی، نماینده مردم بیرجند، گفت: «استیضاح باید به‌عنوان آخرین ابزار نظارتی استفاده شود.»
وی ادامه داد: «دولت هنوز در ماه‌های ابتدایی فعالیت خود است و نباید با استیضاح‌های زودهنگام، روند اجرایی کشور را مختل کنیم. مشکلات فعلی نیازمند تعامل و همکاری بین قواست، نه تقابل و فشار.»
هاشمی تأکید کرد: «استیضاح حق قانونی مجلس است، اما وقتی ابزارهایی مانند سؤال و تذکر وجود دارد، می‌توان از مسیرهای دیگری برای نظارت و اصلاح امور استفاده کرد. باید به دولت فرصت دهیم تا برنامه‌های خود را عملیاتی کند.»
قالیباف: استیضاح‌ها باید منطقی و هدفمند باشد
محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس شورای اسلامی، نیز در واکنش به افزایش طرح‌های استیضاح در روزهای اخیر، در جلسه‌ای علنی به نمایندگان توصیه کرد که با منطق و دوراندیشی به موضوع نگاه کنند. او در بخشی از سخنان خود تأکید کرد: «استیضاح حق قانونی مجلس است، اما نباید به ابزاری شتاب‌زده تبدیل شود.
هدف از استیضاح باید اصلاح و بهبود عملکرد باشد، نه ایجاد بی‌ثباتی.»
قالیباف همچنین اشاره کرد که استیضاح‌ها در مواردی متوقف شده‌اند تا سایر مسیرهای نظارتی ابتدا طی شوند و فرصت کافی برای پاسخ‌گویی دولت فراهم شود.
میرزایی: استیضاح باید آخرین راه حل باشد
غلامرضا میرزایی، عضو کمیسیون کشاورزی مجلس، در ادامه افزود: «استیضاح باید آخرین راه حل باشد. نباید در شرایط فعلی، وقتی دولت هنوز فرصت کافی برای اصلاح امور ندارد، به سمت استیضاح رفت.»
وی گفت: «حتماً باید فرصت کافی به دولت داده شود تا بتواند برنامه‌های خود را عملیاتی کند و در صورت بروز مشکلات، مجلس از ابزارهای نظارتی ملایم‌تر استفاده کند.»
زارع: استیضاح باید در راستای اهداف بلندمدت کشور باشد
رحیم زارع، نماینده مردم آباده و عضو کمیسیون اقتصادی مجلس، در گفت‌وگو با همشهری درباره استیضاح‌های اخیر گفت: «استیضاح باید در راستای اهداف بلندمدت کشور انجام شود و نباید تنها در پاسخ به فشارهای کوتاه‌مدت و انتظارات فوری مردم صورت گیرد.»
وی ادامه داد: «دولت باید فرصت کافی برای اصلاح وضعیت اقتصادی را داشته باشد. بسیاری از مشکلات ناشی از سیاست‌های گذشته است و نمی‌توان در مدت زمان کوتاهی انتظار اصلاحات اساسی داشت. اگر استیضاح در شرایطی بی‌مورد و شتاب‌زده صورت گیرد، ممکن است به جای حل مشکل، به بحران‌های سیاسی جدیدی دامن بزند.»
حسین‌پور: مسائل اقتصادی نیازمند توجه ویژه است
کمال حسین‌پور، نماینده مردم پیرانشهر، در گفت‌وگو با همشهری در خصوص وضعیت اقتصادی کشور و استیضاح‌ها اظهار داشت: «مسائل اقتصادی امروز کشور بسیار پیچیده است و نیازمند توجه ویژه است. برخی از مشکلات اقتصادی ریشه در سیاست‌های گذشته دارند و این‌گونه مشکلات نیاز به زمان و همکاری گسترده دارند.»
وی افزود: «استیضاح وزرا نباید به عنوان اولین واکنش در برابر مشکلات اقتصادی مطرح شود. قبل از اقدام به استیضاح، باید مسیرهای دیگر نظارتی و اصلاحی طی شود.»
کلام آخر
استیضاح، به عنوان قوی‌ترین ابزار نظارتی مجلس، نیازمند دقت و احتیاط در به‌کارگیری است. شتاب‌زدگی در استفاده از این ابزار می‌تواند به جای اصلاح امور، تنش‌هایی غیرضروری در ساختار اجرایی کشور ایجاد کند. در عین حال، نظارت بر عملکرد دولت وظیفه قانونی و ضروری مجلس است که باید با استفاده از ابزارهای مناسب و در زمان‌بندی منطقی انجام شود.
با توجه به اینکه دولت سیزدهم هنوز در نیمه نخست دوره خود قرار دارد، شاید منطقی‌تر باشد که مجلس از ابزارهایی چون سؤال و تذکر بهره گیرد و در صورت استمرار مشکلات، به سراغ استیضاح برود. این رویکرد می‌تواند هم به ارتقای عملکرد دولت کمک کند و هم
از ایجاد بی‌ثباتی و تزلزل در ساختار اجرایی کشور جلوگیری کند.
در نهایت، هم مجلس و هم دولت باید با درک مسئولیت‌های خود و با همکاری نزدیک، به دنبال رفع مشکلات اقتصادی و اجتماعی مردم باشند. استیضاح وزرا باید با هدف اصلاح و بهبود عملکرد و بر اساس بررسی‌های دقیق صورت گیرد، نه تحت تأثیر فشارهای سیاسی یا واکنش‌های شتاب‌زده. تنها در این صورت است که این ابزار نظارتی می‌تواند به ارتقای کیفیت حکمرانی و خدمت به مردم منجر شود.
