همزمانی بیانیه محکومیت ترور اسماعیل هنیه و نقض حاکمیت جمهوری اسلامی ایران از سوی سازمان همکاری اسلامی در جده و وزارت خارجه عربستان در ریاض را باید یک رویداد مهم در روند روابط تهران با پادشاهی سعودی در منطقه پرتنش خاورمیانه دانست.
چهارشنبه شب ابتدا بیانیه پایانی نشست کمیته اجرایی وزرای خارجه سازمان همکاری اسلامی در جده صادر شد که در جریان آن، وزرای حاضر در اجلاس، ترور رئیس دفتر سیاسی حماس را به شدت محکوم کردند.
در ادامه بیانیه آمده است: «ما اسرائیل را مسوول کامل این حمله فاجعه‌بار می‌دانیم.» شرکت‌کنندگان در این نشست تاکید کردند: «ترور هنیه به منزله جنایت تجاوزکارانه و نقض آشکار قوانین بین المللی است.» در این بیانیه پایانی همچنین آمده است: «ترور هنیه حمله به حاکمیت، تمامیت ارضی و امنیت ایران است.»
صدور چنین بیانیه محکمی آن‌هم به درخواست ایران و برگزاری اجلاس در خاک عربستان سعودی یک نقطه عطف در کارکرد‌های سازمان همکاری اسلامی محسوب می‌شود که همواره متهم به بی‌عملی در ارتباط با موضوعات جهان اسلام به‌خصوص مساله فلسطین بوده است. اما آنچه این روند را تقویت و قابل‌توجه کرد، همزمانی صدور یک بیانیه قوی از سوی وزارت خارجه عربستان سعودی پس از پایان نشست جده بود.
«ولید بن عبدالکریم الخریجی» معاون وزیر امور خارجه عربستان سعودی که جزو هیات اعزامی عربستان برای حضور در مراسم تحلیف رئیس‌جمهور ایران بود، بیانیه‌ای را در خصوص ترور رئیس دفتر سیاسی حماس در تهران صادر کرد.
معاون وزیر امور خارجه عربستان سعودی در این بیانیه ترور شهید «اسماعیل هنیه» را نقض آشکار حاکمیت ایران دانست.
وی افزود: این ترور نقض آشکار سلامت منطقه‌ای ایران و تهدیدی برای صلح و امنیت منطقه شمرده می‌شود. الخریجی در ادامه گفت: ما با هرگونه نقض حاکمیت کشور‌ها یا مداخله در امور داخلی آن‌ها مخالف هستیم.
یک ساعت پس از این بیانیه علی باقری سرپرست وزارت خارجه ایران که ظهر چهارشنبه راهی جده شد با معاون وزیر خارجه عربستان دیدار و تاکید کرد: روابط دوجانبه ایران و عربستان در مسیر درستی پیش می‌رود و امیدواریم در دوره دولت جدید شاهد توسعه و گسترش بیش از پیش روابط باشیم.
ولید الخریجی قائم مقام وزارت امور خارجه عربستان سعودی نیز با قدردانی از ابتکار جمهوری اسلامی ایران در پیشنهاد و تلاش برای برگزاری نشست فوق العاده کمیته اجرایی سازمان همکاری اسلامی، بر حمایت همه کشور‌های حاضر در این نشست از ایران، در محکومیت تجاوز اخیر رژیم صهیونیستی تاکید کرد.
اینکه چرا عربستان سعودی که تا پیش از ۷ اکتبر در مسیر عادی‌سازی روابط با اسرائیل قرار داشت، چنین بیانیه تندی را در محکومیت اقدام اسرائیل صادر و از ایران دفاع می‌کند، به محل تحلیل و گمانه‌زنی تبدیل شده است.
حمید‌رضا عزیزی پژوهشگر مهمان در موسسه آلمانی امور بین المللی و امنیت در برلین در شبکه اجتماعی ایکس می‌نویسد: برای من، این مهم‌ترین نشانه تغییر کیفی در روابط ایران و عربستان به شمار می‌رود. به نظر می‌رسد که جنگ غزه تنش‌زدایی بین تهران و ریاض را با میانجیگری چین تقویت کرده است.
ضمن همراهی با این گزاره که نمود خود را در بیش از یک سال گذشته در روابط ایران و عربستان در عین افزایش سطح تنش‌ها در منطقه متجلی ساخته است، اما با توجه به سابقه الگوی رفتار سیاست خارجی عربستان و به‌ویژه ناظر بر استراتژی جدید آن با تاکید بر پروژه اقتصادی ۲۰۳۰ و ایجاد خاورمیانه یکپارچه که بار‌ها از سوی مقامات ارشد این پادشاهی مورد نظر قرار گرفته، این بیانیه از سه منظر مهم‌تر قابل رصد و معناخوانی است. منظر اول این است که عربستان با درک تغییر فضای منطقه‌ای پس از ۷ اکتبر، به دنبال این است تا رویکرد همگرایانه‌تری را در قالب جهان اسلام و جهان عرب اتخاذ کرده که کارکرد آن خارج کردن ریاض از سیبل حملات ایران و متحدان، گروه‌های اسلام‌گرا و افکار عمومی است که پادشاهی را به دلیل رویکرد خنثی در قبال اسرائیل مورد انتقاد قرار داده‌اند.
منظر دوم به مساله مهم‌تری باز‌می‌گردد که عربستان قصد دارد این پیام را به ایران مخابره کند که سمت اسرائیل نیست و بنا هم ندارد در مناقشه تهران و تل‌آویو سمت یک طرف را بگیرد. اعلام بستن حریم هوایی به روی همه طرف‌ها پس از جدی شدن احتمال پاسخ ایران به اسرائیل و مانور بر احترام به تمامیت سرزمینی نشان می‌دهد که ریاض نگران تشدید تنش‌ها و متهم شدن به حمایت از اسرائیل است.
منظر سوم که نشانه تداوم در عین تغییر راهبرد عربستان در قبال اسرائیل است، در چشم‌انداز قرار دادن عادی‌سازی روابط در قالب توافق سه‌جانبه با آمریکا و اسرائیل است که عناصر آن در حال تکمیل است، ولی زمان‌بندی آن به تعویق افتاده است.
ریاض با این بیانیه تند در حال مخابره این سیگنال به تل‌آویو است که هزینه عادی‌سازی در حال افزایش است و ضروری است که اسرائیل با تن دادن به آتش‌بس واقعی، زمینه پذیرش کشور مستقل فلسطینی را برای ادغام در منطقه بپذیرد.
