من روبه‌روی هتل اسپیناس حضور داشتم و می‌دیدم که مردم در حال اعتراض هستند. آنطور که گفته می‌شد، زمانی که مردم در خیابان انقلاب در حال تشییع پیکر‌ها بوده‌اند، خبرنگار آلمانی از بلوار کشاورز فیلم می‌گرفت که مثلا بگوید کسی نیامده است. یکی از مردم موضوع را متوجه شده و با فریاد بقیه را هم متوجه موضوع کرده است و تا هتل اسپیناس همه دور این خبرنگار جمع شده‌اند و مردم خیلی شاکی شدند.» این روایت یکی از کسانی است که شاهد ضبط تصویر ویدئوی خبرنگار آلمانی از مراسم تشییع رئیس‌جمهور شهید بوده است. این لحظات در خیابان نادری تهران، در روز تشییع رئیس‌جمهور از دید مردم پنهان نماند و آنها شاهد گزارش یک‌طرفه یک خبرنگار آلمانی بودند و وقتی این گزارش را دیدند، سعی کردند تا اعتراض‌شان را با دنبال کردن خبرنگار آلمانی تا هتل اقامتش و مطالبه برای پاک کردن فیلمش نشان دهند. مدل پوشش خبری رسانه‌های غربی در تحریف و تقلیل دادن اتفاقات داخل ایران، از جمله مواردی است که برای عموم مردم اثبات شده و این مورد اخیر واکنش طبیعی نسبت به این اتفاق همیشگی است.
تاثیر رسانه‌ها و نقش مسلط آنها در شکل دهی، جهت‌دادن و مدیریت افکار عمومی بر هیچ‌کس پوشیده نیست. از این رو رسانه‌های جمعی منبع مهم قدرت در جهت منافع افراد، گروه‌ها و کشور‌ها به حساب می‌آیند. امروزه نیز رسانه‌ها مخصوصا رسانه‌های جریان اصلی در غرب نقشی اساسی در ایجاد و تغییر نگرش افراد به جهان پیرامون و واقعیت‌های زندگی دارند، زیرا رخداد‌ها را آن‌گونه که می‌خواهند بازنمایی می‌کنند. از همین رو رسانه‌ها یکی از عوامل موثر بر ساخت ذهنیت یکایک افراد جامعه درباره یک موضوع مشخص و به‌عنوان ابزار بازنمایی جهان واقعی و پیرامونی به شمار می‌روند.
«حضور این همه مردم پیامی برای دشمنان انقلاب است که راه این شهدا ادامه دارد و مردم از حمایت از انقلاب منصرف نخواهند شد.» این صحبت‌های یکی از شرکت‌کنندگان مراسم تشییع رئیس‌جمهور شهید با خبرگزاری فرانسه است. اتفاق یکشنبه ۳۰ اردیبهشت که برای همه ما تلخ و دردناک بود از دید رسانه‌های دنیا هم خبر مهمی بود و از همان ظهر و خبر فرود سخت بالگرد، رسانه‌های دنیا این موضوع را پوشش داده و این پوشش اخبار را تا تشییع رئیس‌جمهور ادامه دادند. اما این پوشش را با آن نگاهی که در رسانه‌شان داشتند تطبیق می‌دادند و البته گاهی هم ناموفق بودند، چون تنها رسانه برای بازنمایی این اتفاق تلخ نبودند و همین باعث می‌شد در هدفی که داشتند شکست بخورند. در گزارش امروز سعی کردیم نگاهی اجمالی به شیوه پوشش رسانه‌های خارجی نسبت به مراسم تشییع رئیس‌جمهور شهید و همراهان‌شان داشته باشیم و زاویه نگاهی که به این رخداد مهم داشتند را بررسی کنیم.
۱۶۰ رسانه مراسم را پوشش دادند
رضا شیروی، مدیرکل رسانه‌های خارجی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی درباره حضور رسانه‌های خارجی برای پوشش مراسم تشییع رئیس‌جمهور گفت: «۲۳۰ خبرنگار از ۱۶۰ رسانه بین‌المللی کشور‌های اتریش، اسپانیا، افغانستان، آلمان، آمریکا، ایتالیا، ترکیه، چین، دانمارک، روسیه، ژاپن، عراق، فرانسه، فلسطین، قطر، کویت، هند، سوریه، عمان، مصر، لبنان و امارات متحده عربی در آیین تشییع و گرامیداشت شهدای خدمت به صورت میدانی اقدام به تهیه خبر و گزارش کردند. علاوه‌بر این با توجه به برنامه‌های متنوع گرامیداشت و تشییع پیکر شهدای خدمت، خبرنگاران رسانه‌های خارجی، آیین تشییع شهدا در تبریز و قم را پوشش داده و ۱۵۰ خبرنگار مقیم و غیرمقیم نیز برای تشییع پیکر رئیس‌جمهور شهید عازم شهر مقدس مشهد خواهند شد.» به گفته مدیرکل رسانه‌های خارجی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، علاوه‌بر این با همکاری سازمان صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران، فرکانس ماهواره‌ای پخش زنده مراسم گرامیداشت و تشییع شهدا در شهر‌های تبریز، قم، تهران و مشهد در اختیار شبکه‌های تلویزیونی خارجی قرار گرفته که به‌ویژه در پخش زنده مراسم امروز مورد استفاده گسترده شبکه‌های مختلف بین‌المللی قرار گرفته است.
رسانه‌های خارجی از تشییع چه گفتند؟
در این چند روز، رسانه‌های خارجی هم پوشش مستقیم از مراسم داشتند هم بخش مهمی از گزارش‌های خود را به این اتفاق تلخ اختصاص دادند، البته نباید از این موضوع بگذریم که طراحی و گستردگی انتشار اخبار، به‌صورتی کاملا مهندسی‌شده توسط رسانه‌ها انجام شده بود و روی خروجی‌شان قرار گرفت. مثلا چند شبکه خبری انگلیسی و آمریکایی بیشتر از اینکه مراسم را پوشش دهند به حضور اسماعیل هنیه در این مراسم اشاره کرده‌اند و بعد هم به تحلیل این موضوع پرداختند.
شبکه سی‌ان‌ان آمریکا به‌طور مستقیم از مراسم تشییع آیت‌الله رئیسی در تهران گزارش داد و اقامه نماز رهبر معظم انقلاب بر پیکر شهدای سانحه بالگردی رئیس‌جمهور و همراهانش را پوشش داد.
پایگاه شبکه تلویزیونی ان‌بی‌سی آمریکا هم نوشت: «ده‌ها هزار نفر در مراسم تشییع سانحه بالگرد رئیس‌جمهور ایران شرکت کردند.» این شبکه تلویزیونی در ادامه گزارشی که از این مراسم پخش می‌کند به حضور اسماعیل هنیه در این مراسم اشاره کرد و در این باره نوشت: «هنیه از طرف حماس که ایران آن را در جریان جنگ نوار غزه حمایت و تسلیح می‌کند، حضور داشت.»
خبرگزاری آسوشیتدپرس آمریکا هم با این عنوان که «رهبر ایران برای رئیس‌جمهور و سایر درگذشتگان سانحه بالگرد، نماز خواند» نوشت: «حضور اسماعیل هنیه در این مراسم را باید اتفاق مهمی دانست و نمی‌توان از کنار آن به‌راحتی عبور کرد.»
سایت روزنامه نیویورک‌تایمز آمریکا هم نوشت: «رهبر معظم ایران بر پیکر رئیس‌جمهور ایران نماز میت خواند. مردم در خیابان‌های تهران جمع شدند و رهبر معظم ایران، آیت‌الله علی خامنه‌ای، روز چهارشنبه برای رئیس‌جمهور این کشور نماز خواند و مقامات ارشد گروه‌های شبه‌نظامی مورد حمایت ایران حماس و حزب‌الله نیز به مراسم بزرگداشت پیوستند. حضور رهبران حماس و حزب‌الله - دو نماینده اصلی ایران در خاورمیانه - در کنار مجموعه‌ای از مقامات غیرغربی، تصویر واضحی از جایگاه بین‌المللی تهران در لحظه‌ای پرتلاطم برای این کشور ارائه کرد.»
الجزیره با عنوان «عزاداران در تهران برای مراسم تشییع گرد آمدند» نوشت: «آیت‌الله خامنه‌ای برای رئیس‌جمهور، وزیر امور خارجه و دیگر چهره‌های درگذشته سانحه بالگرد نماز خواند. جمعیت انبوه ایرانیان برای مراسم تشییع رئیسی و همراهانش در خیابان‌های تهران پایتخت ازدحام کردند. سوگواران در مرکز شهر درحالی‌که تصاویر رئیسی را در دست داشتند اطراف دانشگاه تهران تجمع کردند.» الجزیره در ادامه با اشاره به حضور گسترده مردم در تشییع پیکر پاک شهدا تاکید کرد: «اسماعیل هنیه رئیس دفتر سیاسی حماس از جمله شخصیت‌های بارز در مراسم تشییع پیکر مقامات ایرانی بود که طی سخنرانی خود در این مراسم بر مواضع آیت‌الله رئیسی در حمایت دائمی از محور مقاومت و مساله فلسطین تاکید کرد.»
روزنامه القدس العربی نیز از دیگر رسانه‌های عربی بود که پوشش مراسم تشییع مقامات شهید ایرانی را در اولویت اخبار خود قرار داد و اعلام کرد: «کشور‌های مصر و تونس و عراق امروز چهارشنبه از مشارکت مقامات خود در مراسم تشییع پیکر سیدابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور فقید ایران و دکتر حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه این کشور و همراهان آنها خبر دادند.» این رسانه افزود: «وزارت خارجه مصر در بیانیه‌ای اعلام کرد سامح شکری، وزیر خارجه به نمایندگی از مصر برای شرکت در مراسم عزاداری رئیس‌جمهور ایران و وزیر خارجه این کشور و همراهان آنها راهی تهران می‌شود و مصر بر همبستگی با کشور برادر جمهوری اسلامی ایران در این شرایط حساس تاکید کرد.» القدس العربی همچنین به مشارکت اسماعیل هنیه، رئیس دفتر سیاسی حماس در مراسم تشییع پیکر مقامات شهید ایرانی و سخنان وی درباره موضع ثابت آیت‌الله رئیسی در حمایت از آرمان فلسطین اشاره کرد.
روزنامه الشرق‌الاوسط در این زمینه اعلام کرد که جمعیت زیادی از ایرانی‌ها صبح چهارشنبه در مرکز تهران گردهم آمدند تا در مراسم تشییع پیکر آقای ابراهیم رئیسی و حسین امیرعبداللهیان و همراهان آنها شرکت کنند. این رسانه سعودی با انتشار تصاویر گسترده از مراسم تشییع پیکر پاک شهدای ایرانی به اقامه نماز بر پیکر آنها توسط رهبر معظم انقلاب اسلامی اشاره و اعلام کرد که قرار است هیات‌های زیادی از کشور‌های مختلف در مراسم رسمی که بعدازظهر روز تشییع برگزار می‌شود، شرکت کنند.
خبرگزاری رویترز، روز پنجشنبه گزارشی از تشییع رئیس‌جمهور شهید در مشهد را روایت کرد و گفت: «هزاران نفر از مردم ایران در شهر مشهد، در مراسم تشییع رئیس‌جمهور رئیسی شرکت کردند و خیابان‌های این شهر مملو از عزاداران بود. این رسانه انگلیسی همچنین به حضور هزاران نفری مردم در مراسم تشییع شهدای خدمت در بیرجند اشاره کرد.»
خبرگزاری فرانسه هم روز پنجشنبه گزارش داد که ده‌ها هزار نفر از مردم ایران به خیابان‌ها آمدند تا با رئیس‌جمهور رئیسی وداع کنند. این رسانه غربی همچنین به جمله «آمدم ای‌شاه پناهم بده» که بر سقف خودروی حامل پیکر‌های شهدا نقش بسته بود، اشاره کرد.
شبکه ای‌بی‌سی نیوز هم با انتشار فیلمی از این مراسم، به حضور مقام‌معظم‌رهبری در مراسم تشییع و اقامه نماز از سوی ایشان اشاره کرد.
دویچه‌وله انگلیسی در توصیف خیل عظیم مردم نوشت: «ده‌ها هزار نفر از مردم برای شرکت در مراسم تشییع به خیابان‌های پایتخت آمدند.»
شبکه خبری سی‌ان‌ان نیز ضمن اقدام به پخش مستقیم مراسم تشییع شهدای خدمت، شهادت آیت‌الله رئیسی را یک تراژدی خواند. سی‌ان‌ان بخش بامدادی خود را به پخش مراسم تشییع این مراسم اختصاص داد و «فردریک پلتن» خبرنگار این شبکه خبری مستقیم از تهران مراسم را گزارش کرد. این خبرنگار در گزارشی که پخش می‌کرد به حضور گسترده مردمی در این مراسم اشاره کرد، اما نمایی که دوربین این شبکه به مخاطب می‌داد، نمای دور از حضور مردم نبود.
قاب‌های محدود و تقلیل رویداد
تغییر در واقعیت‌ها، دشوار و گاهی عملا ناممکن است، اما تغییر دنیای ذهنی انسان‌ها و افکار عمومی با ارائه داده‌های غلط به آنها، امکان‌پذیر است. مبتنی‌بر این نگاه است که رسانه‌ها به‌دنبال القای غیرواقعی از پدیده‌ها هستند و همین منجر به شکل‌گیری یک تصویر منفی وارونه از یک پدیده می‌شود. رسانه‌ها سعی می‌کنند از یک سری تکنیک‌های پوشش خبری استفاده کنند تا بتوانند روی ذهن مخاطب تاثیر بگذارند و از همین طریق اهداف‌شان را دنبال کنند.
شهادت رئیس‌جمهور و همراهانش و استقبال بی‌نظیری که مردم از آنها داشتند، طبیعتا از دید هیچ رسانه‌ای نمی‌توانست دور بماند، اما آنها که همیشه خبر‌ها و اتفاق ایران را سانسور و با نگاه خودشان برنامه‌ریزی می‌کنند، این کار را در این مراسم هم انجام دادند. دوربین‌ها به‌جای اینکه همه مردم را نشان دهد از ارائه تصاویر لانگ‌شات و نمای بزرگ پرهیز می‌کردند تا این سوگواری بر درگذشت رئیس‌جمهور را منحصر به یک طیف بدانند.
بی‌بی‌سی‌فارسی که نمی‌توانست حضور گسترده مردم در مراسم تشییع را نادیده بگیرد؛ قاب دوربین در ویدئو‌ها و عکس‌ها را عامدانه روی افراد و طبقه‌ای از جامعه ایران قرار می‌داد که اندازه این سوگواری را مختص طیف خاصی از مردم جلوه دهد. این سیاست در به‌کارگیری کلمات و تنظیم خبر هم مشهود بود. گویی که فقط بخشی از افرادی که به حکومت وابسته هستند، در این مراسم حضور داشتند. اتفاقا این شکل القای رسانه‌ای بی‌بی‌سی از‌جمله اشتراکاتی است که با ایران‌اینترنشنال هم داشت. یکی از کارشناسان این شبکه در تحلیل جمعیت حاضر در تشییع‌کنندگان گفت: «تعارف نداریم جمعیت زیاد و قابل ملاحظه‌ای در شهر‌ها برای تشییع آمدند و باید قبول کنیم بخشی از جامعه ما مذهبی است و در این مراسم حاضر شدند. این درد بزرگی است؛ غرب و اروپا دارد نشان می‌دهد تهران و ایران در ماتم و غم است!» در این باره حتی یکی از کارشناسان حاضر در شبکه اینترنشنال، برای توجیه حضور حداکثری جمعیت گفت: «این‌هایی که برای تشییع آمدند برای شیرینی و شربت رفتند!»
منو‌تو هم مانند بی‌بی‌سی‌فارسی از همان لحظه اول سعی کرد بعد دیگری از تشییع را بگوید، خبرنگار آلمانی که در خیابان نادری فیلمبرداری می‌کرد، یکی از سوژه‌های منو‌تو شد و در مورد آن نوشت: «این خبرنگار در حال مخابره واقعیت بود، اما حکومتی‌ها به او معترض شدند!» واژه حکومتی یکی از همان واژه‌هایی است که این رسانه‌ها برای بازنمایی از مراسم‌های مختلف در ایران به‌کار می‌برند. آنها سناریوی‌های مختلفی را طراحی می‌کنند تا با هدایت و جهت‌دهی به افکار عمومی در جهان فاصله بین نظام جمهوری اسلامی و مردم را نشان دهند! و بگویند مردم جدا از حکومت هستند.
اولین خبری که رسانه انگلیسی دیلی‌میل بعد از شهادت رئیس‌جمهور و همراهانش ارائه کرد، انتشار دو ویدئو از جمع محدودی از ایرانی‌های خارج کشور بود که از شهادت رئیس‌جمهور خوشحال شدند. این رسانه در صفحه اینستاگرامی خود تلاش داشت اقلیت خارج‌نشین را به کل مردم ایران تعمیم دهد. اما با حضور گسترده مردم در مراسم تشییع شهدا، دیگر این رسانه نتوانست آن نگاه یک سویه از واقعیت را ادامه دهد و مجبور شد با تیتر «حضور ده‌ها هزار نفری مردم در خیابان‌های تهران» این مراسم را بازتاب دهد.
