حدود ۲۰سال پیش که ایران برای اولین بار موفق به ارسال ماهواره «سینا ۱» با کمک روسیه شد، کمتر کسی فکر می‌کرد امروزه با همت متخصصان داخلی موفق شویم ماهواره‌ای کاملا بومی را با ماهواره‌بری که آن هم کاملا بومی است به فضا پرتاب کنیم؛ اتفاقی که در سال‌های اخیر به برنامه‌ای جدی و منسجم برای صنعت فضایی کشور تبدیل شده است. برنامه فضایی ایران از جهات مختلف اهمیت ویژه‌ای در راستای پیشرفت کشور دارد.
از پایش، بررسی اراضی و مراتع و کمک به محیط‌زیست گرفته تا یاری کشاورزان و باغداران و همچنین کمک به پیش‌بینی آب و هوا تا کاربرد‌های نظامی مانند موقعیت‌یابی که امروزه هر کشوری به آن نیاز دارد. کشور ما نیز با تلاش محققان و مهندسان داخلی در سال ۱۴۰۲ کارنامه فضایی قابل قبولی را ارائه کرده که در این گزارش مروری بر آنها خواهیم داشت. ماهواره «نور۳» سومین ماهواره بومی نیروی هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی بود که در ۵مهر سال جاری بر فراز ماهواره‌بر ترکیبی سه مرحله‌ای قاصد با موفقیت به مدار۴۵۰کیلومتری زمین رسید. این ماهواره نوعی تاسواره چند منظوره است که با سرعت ۷.۶کیلومتر بر ثانیه و۵۰۰ثانیه پس از پرتاب به این مدار زمین وارد شد. نور۳ماهواره‌ای سنجشی بوده وهدف آن شناسایی و پایش اهداف است. دوربینی که در این ماهواره استفاده شده تا ۲.۵برابر دقیق‌تر از دوربین‌های استفاده شده در سری قبلی این ماهواره است و همچنین حسگر‌های نصب شده در این ماهواره حساس‌تر و بهتر از نمونه‌های قبلی است. دوربین نصب شده در این ماهواره در یک شرکت دانش بنیان ایرانی تولیده شده است. پیشران‌های فضایی استفاده شده در این ماهواره نیز از نظر عملکرد موفق بوده‌اند و احتمالا در ماهواره‌های آینده نیز استفاده خواهند شد. نیروی هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در نظر دارد تا مجموعه‌ای از ماهواره‌های ایرانی را با کاربرد‌های مختلف درمدار قراردهد تا پیش از این نیز ماهواره‌های نور۱ و نور۲ با موفقیت به مدار زمین رسیده بودند. پرتاب این دو ماهواره پیش‌زمینه‌ای موفق برای پرتاب نور۳ با امکاناتی بیشتر و در سطحی وسیع‌تر بود.
ثریا در مدار ۷۵۰ متری
۳۰دی ماهواره «ثریا» از سری ماهواره‌های تحقیقاتی ساخت پژوهشگاه فضایی ایران با موفقیت به مدار زمین رسید. این ماهواره که با ماهواره‌بر «قائم۱۰۰» به مدار پایینی زمین رسیده رکوردجدیدی را دربین تمام ماهواره‌های ایرانی به ثبت رسانده است. با قرار گرفتن در ارتفاع ۷۵۰متری از سطح زمین، این ماهواره و همچنین ماهواره‌بر قائم رکورد ارتفاع پرتاب ماهواره‌های زمین را شکستند. براساس اعلام پژوهشگاه فضایی ایران، با پرتاب موفقیت‌آمیز این ماهواره تحقیقاتی بسیاری از زیرسیستم‌های توسعه یافته در این پژوهشگاه نیز در شرایط تست مداری قرار می‌گیرند و راه برای توسعه سریع صنعت فضایی بومی ایران هموارتر می‌شود. ضمن این‌که این پرتاب گامی مهم در راستای افزایش توانمندی تزریق ماهواره در مدار‌های بالاتر به شمار می‌رود. به گفته حسن سالاریه، رئیس سازمان فضایی، هدف اصلی پرتاب ماهواره ثریا سنجش عملکرد زیرسامانه‌های ماهواره‌ای و صحت‌سنجی عملکرد ماهواره‌بر بوده است. از دیگر مأموریت‌های این ماهواره می‌توان به آزمون عملکرد تعیین موقعیت ماهواره در مدار با تکیه بر گیرنده جی‌پی‌اس فضایی بومی، آزمون عملکرد مکانیزم فضایی و رهایش آرایه‌های خورشیدی در مدار و محاسبه سرعت آن و تکرار کل فرآیند با بهره‌گیری از تجهیزات فضایی بومی، آزمون عملکرد مجموعه تولید، تبدیل و توزیع توان در مدار با صفحات خورشیدی و برد‌های بومی، آزمون عملکرد ماهواره در مدار به هنگام جدایش با بهره‌گیری از حسگر‌های بومی و آزمون عملکرد تجهیزات مخابراتی در ارسال داده‌های وضعیت ماهواره و دریافت دستورات اززمین اشاره کرد. براساس اعلام رسمی طول عمری سه ساله برای فعالیت این ماهواره مخابراتی در نظر گرفته شده است.
بر بال سیمرغ
در همین هفته گذشته، اما خبری هیجان‌انگیز در رابطه با برنامه فضایی ایران دوباره توجه‌ها را به خود جلب کرد. رکورد تازه‌ای که توسط متخصصان کشورمان ثبت شد، ارسال همزمان سه ماهواره به‌وسیله یک ماهواره‌بر بومی به مدار ۴۵۰ کیلومتری از سطح زمین بود. صبح یکشنبه ۸ بهمن ۱۴۰۲ماهواره‌بر سوخت مایع دو مرحله‌ای سیمرغ موفق شده ماهواره‌های مهدا و دو نانوماهواره دیگر را با موفقیت به مدار زمین برساند. این هفتمین پرتاب ماهواره‌بر سیمرغ است که در آن توانسته چند ماهواره را با موفقیت به مدار پایینی زمین یا به اختصار مدار لئو وارد کند. ماهواره مهدا ساخت پژوهشگاه فضایی ایران، یک ماهواره ۳۲ کیلوگرمی آزمایشی است که هدف اصلی آن ارائه چشم‌انداز مناسب از طراحی‌های جدید متخصصان سازمان فضایی ایران در صنعت فضایی و همچنین بررسی عملکرد ماهواره‌بر سیمرغ درتزریق چندگانه محموله‌های فضایی بوده است. براساس اعلام سازمان فضایی ایران، دو نانو ماهواره دیگری که در کنار ماهواره مهدا و به‌وسیله ماهواره‌بر سیمرغ درمدار زمین قرارگرفته‌اند، هاتف۱ و کیهان۲ نام دارند. نانو ماهواره کیهان۲ ازسری ماهواره‌های مکعبی شرکت صاایران متعلق به سازمان فضایی ایران با وزن کمتر از ۱۰کیلوگرم است. کاربرد اصلی این ماهواره اثبات فناوری موقعیت‌یابی فضاپایه بوده و قادر است مستقل از سامانه‌های موقعیت‌یابی جهانی، امکان تعیین موقعیت اهداف را برای گیرنده‌های بومی فراهم آورد. در این ماهواره، از زیرسامانه تعیین و کنترل وضعیت به منظور نشانه‌روی پایدار و دقیق به سمت زمین استفاده شده است. نانو ماهواره هاتف۱ نیز دیگر ماهواره مکعبی شرکت صاایران است که در این مأموریت با موفقیت به مدارزمین تزریق شده است. این ماهواره برای آزمایش قابلیت مخابراتی است و مأموریت اصلی‌اش اثبات فناوری مخابرات باند باریک با کاربرد اینترنت اشیاست. این ماهواره به‌عنوان نسخه آزمایشی اول از مجموعه ماهواره‌های منظومه ماهواره‌ای شهید سلیمانی به فضا پرتاب شده است.
سرزمین از نگاه خیام
سال پیش بود که خبر ارسال موفقیت‌آمیز ماهواره خیام به مدار زمین منتشر شد. این ماهواره از مهم‌ترین و موفق‌ترین ماهواره‌های برنامه فضایی ایران است. حالا پس از گذشت یک سال از پرتاب این ماهواره به فضا، خیام اطلاعات ارزشمندی را در اختیار محققان ایرانی قرار داده است. ماهواره سنجش از راه دور خیام با دقت یک متر توانسته علاوه بر داده‌های تخصصی در حوزه محیط‌زیست و منابع طبیعی کشور، تصاویر کاربردی از بخش‌های مختلف ایران و کشور‌های همسایه در اختیار تحلیلگران قرار دهد. مدیریت منابع مختلف زمینی و آبی و پایش زمین‌ها و حتی مرز‌های کشور از مهم‌ترین کاربرد‌های ماهواره‌هاست. از همین‌رو داشتن صنعت فضایی برای هر کشوری اهمیت ویژه‌ای دارد. ماهواره خیام که از پایگاه فضایی بایکانور روسیه پرتاب شده، قابلیت دارد به‌صورت رایگان داده‌ها و اطلاعات مختلف را در اختیار محققان ایرانی قرار دهد. دانش بومی و دستیابی به فناوری ساخت ماهواره‌های سنجشی می‌تواند شرایطی را فراهم کند که ایران علاوه بر استفاده داخلی از اطلاعات مخابره شده در جمع کشور‌هایی قرار گیرد که اطلاعات را با سایر کشور‌ها خصوصا کشور‌های منطقه به اشتراک بگذارد. ازجمله خدمات مهم ماهواره خیام در سال گذشته ارائه داده‌ها و تصاویر دقیق درحوزه کشاورزی مانند بررسی وضعیت حقابه هیرمند، پایش و رصد معادن و نقشه‌برداری از کشور است که به علم ژئوماتیک و نقشه‌برداران کمک شایانی می‌کند. از دیگر فعالیت‌های جالب ماهواره خیام ارسال تصاویری از مسجد‌النبی در ایام حج بود.
دانش‌بنیان‌های فضایی
ستاد توسعه فناوری‌های حوزه فضایی و حمل و نقل پیشرفته از دیگر از نهاد‌هایی است که در حوزه پیشرفت صنعت فضایی ایران درحال فعالیت است که البته جنس فعالیت‌های این مجموعه ایجاد بستری مناسب برای اقدامات شرکت‌های دانش‌بنیان فعال در این حوزه از مسیر برگزاری برنامه‌های مختلف است. از جمله این برنامه‌ها در حوزه صنعت فضایی کشور می‌توان به طرح‌هایی، چون طراحی و توسعه پایلوت منظومه سه‌نما با هدف ارائه خدمات مخابراتی و سنجش از دور، طراحی و توسعه پلتفرم ماهواره‌های منظومه شاهد برای دستیابی به فناوری منظومه‌سازی و هوشمندسازی، ایجاد سامانه دریافت و پردازش داده‌های ماهواره‌های سنجش از دور، امکان سنجی و طراحی مفهومی مأموریت ارسال ماه گرد اکتشافی، توسعه الزامات تضمین مأموریت‌های فضایی، طراحی و توسعه موتور سرمازای سبک اشاره کرد که در شرکت‌های دانش‌بنیان در حال پیگیری هستند. این همکاری شرکت‌های دانش‌بنیان در بخش‌های مختلف صنعت فضایی کشور می‌تواند نوید ورود بخش خصوصی و توسعه سریع‌تر فناوری فضایی باشد.
