روز گذشته انتخابات مجلس خبرگان رهبری و انتخابات مجلس شورای اسلامی برگزار شد. حضور پرشکوه مردم در پای صندوق‌های رأی ثابت کرد هم نظام جمهوری اسلامی بر میثاق «مردم‌سالاری» به طور اساسی پایبند است و هم مردم به محوریت خویش در نظام مردم‌سالار باور دارند. در واقع انتخابات 11 اسفند امسال، تلاقی عزم مردم و عزم نظام بود و از این منظر، انتخابات جمهوری اسلامی یک پدیده در سطح بین‌المللی است.
خود انتخابات جمهوری اسلامی پدیده نیست چرا که ایران تنها نظامی نیست که در آن انتخابات برگزار می‌شود، آنچه انتخابات جمهوری اسلامی را به پدیده تبدیل می‌کند، عزم جدی نظام اسلامی بر سپردن امور کشور به مردم است و از سوی دیگر عزم جدی مردم برای ادامه راهی است که با انقلاب خود شروع کرده‌اند. یعنی در این‌جا از یک ارزش انقلابی و نه یک ارزش بوروکراتیک صحبت می‌شود. انتخابات در قاعده انقلابی، مشارکت فعال برای بقاء یک راه و اعتلای بیشتر آن است و انتخابات در قاعده بوروکراتیک، مشارکت برای شکل دادن به یک نهاد است. انتخابات‌های دنیا نوعاً انتخاباتی بوروکراتیک هستند یعنی یک دیوان‌سالاری وجود دارد و مردم در درون آن به قدرت‌یابی یک گروه یا یک حزب کمک می‌کنند. در انتخابات با مبنای انقلابی به کسانی رأی داده می‌شود تا یک راه را امتداد بدهند. تأثیر انتخابات بوروکراتیک به اندازه عمر یک نهاد و تأثیر انتخابات انقلابی به اندازه عمر یک راه است.
توقع نظام‌های سیاسی دنیا از یک انتخابات، شکل‌دهی به یک نهاد عرفی است که با هر تعداد مشارکت‌کننده در انتخابات شکل می‌گیرد و مطلوب بوده و تفاوتی در حد مشارکت مردم وجود ندارد و از این رو نظام سیاسی تا آنجا به رأیی که مردم به افراد و احزاب داده‌اند وفادار می‌ماند که نهاد ایجاد شده به وسیله انتخابات برای آن مطلوبیت دارد و به محض آنکه نهاد ایجاد شده از کارکرد مدنظر خارج شود، پای انحلال آن به میان می‌آید و انتخابات زودرس برگزار می‌شود و یا کشور با وجود فقدان یک نهاد به کار خود ادامه می‌دهد.
در نظام انتخاباتی بوروکراتیک، دعوت به حضور مردم از سوی احزابی صورت می‌گیرد که به شوق تصرف یک نهاد قدرت پا در میدان نهاده‌اند. در چنین کشورهایی چراغ نظام سیاسی در دعوت به مشارکت گسترده شهروندان، نوعاً خاموش است. از سوی دیگر از آنجا که حضور گسترده مردم در عرصه سیاسی به افزایش مطالبات از نظام سیاسی منجر می‌شود، چنین نظام‌هایی گرایشی به حضور حداکثری مردم ندارند.
سال‌ها پیش که جریان اصلاحات در ایران به قدرت رسید، براساس نگرش بوروکراتیک، حضور حداکثری مردم را ذیل واژه «پوپولیسم» برده و مذموم می‌شمرد. این‌ها در تبلیغات سیاسی، حضور بی‌واسطه مردم در انتخابات را ضعف جمهوری اسلامی، در مقابل نظام‌هایی که واسطه‌ای میان خود و مردم - احزاب سیاسی و نهادهای مدنی - قرار داده‌اند، برمی‌شمردند بر همین مبنا در زمان موسوم به دوم خرداد، کلاس‌هایی در وزارت کشور اصلاحات برگزار شد و سپس جزوه‌های آن به عنوان راهکار دموکراتیک کردن انتخابات به شهرستان‌ها فرستادند که در یکی از آن‌ها به نقل از یکی از اساتید شاخص رشته جامعه‌شناسی دانشگاه تهران نوشته شده بود «حضور مستقیم و گسترده مردم، نظام سیاسی را با بحران مواجه می‌کند و لذا برای رهایی از این وضعیت باید حوضچه‌‌هایی سر راه مردم قرار داد تا ابتدا در آن شست‌وشو شوند [یعنی مردم صاحب صلاحیت از مردم صاحب عدم صلاحیت جدا شوند! و فقط دست عده‌ای خاص یعنی احزاب سیاسی به‌نظام و موقعیت‌های آن برسد] در این نگرش مشارکت توده‌های عادی مردم نه یک موهبت، بلکه یک عامل خطرساز! معرفی می‌شد. این نگاه بوروکراتیک به انتخابات اگر به اجرا درآید، نتیجه آن چه می‌شود؟ نظام سیاسی تبدیل به یک الیگارشی می‌شود که در آن حق تعیین سرنوشت کشور و جامعه با «طبقه حاکم» است.
در نگرش انتخابات انقلابی، اساساً چنین روندی، ضد عدالت و ضد تساوی و مخالف برابری حقوق ارزیابی می‌شود. نگرش انتخابات انقلابی، طلب پایان‌ناپذیر مشارکت مردم - بدون دسته‌بندی - در عرصه‌های مختلف حیات اجتماعی دارد. بر این اساس رهبر معظم انقلاب برای انتخابات دیروز، از اردیبهشت ماه گذشته، به صورت پیاپی روی حضور حداکثری مردم در انتخابات تأکید فرموده‌اند کما اینکه حضرت امام هم در انتخابات‌ها دائماً بر این موضوع تأکید داشته‌اند. چرا؟ برای اینکه بوروکراتیزه کردن کشور سم انقلاب و سم منافع ملی است. اینکه در چند سال پیش رهبری فرمودند حتی آن دسته از افرادی که نظام سیاسی را هم قبول ندارند به خاطر کشور پای صندوق انتخابات بیایند، بر این اساس بوده است. خروجی این نگاه این است که جلوی شکل‌گیری «طبقه خاص» - یعنی اشرافیت - را می‌گیرد و از بوروکراتیزه شدن نظام سیاسی جلوگیری می‌کند. رهبری در یکی از سخنرانی‌های خود - در دانشگاه علم و صنعت تهران - فرمودند ساخت نظام سیاسی با پیروزی انقلاب بهمن 1357 و رفراندوم فروردین 1358 به پایان نرسیده و هنوز نظام‌سازی موضوعیت دارد و لذا حضور مستقیم و انبوه مردم در صحنه‌ها همیشه ضروری است. بنابراین نگرش انتخابات انقلابی، انتخابات را اولاً یک پدیده انقلابی و ثانیاً نیازمند حضور حداکثری می‌داند.
نکته دیگر در انتخابات پرشکوه دیروز مجلسین خبرگان و شورای اسلامی این است که رفع مشکلات معیشتی مردم در کانون توجه مشترک مردم و نظام سیاسی قرار گرفت. رهبر معظم انقلاب در یکی از سخنرانی‌های اخیر خود فرمودند راه‌حل مشکلات کنونی کشور، انتخابات است و غیر از آن راهی وجود ندارد. کما اینکه در نظرسنجی‌ها هم آمده بود که 86 درصد مردم مسئله، اول خود را مشکلات معیشتی برشمرده بودند. به عبارت دیگر، روز گذشته مقدمات تشکیل مجلس شورای اسلامی آینده با شاخص «رفع مشکلات معیشتی مردم» همراه شد. بنابراین به‌طور قطع باید رفع مشکلات اقتصادی مردم سرلوحه مجلس شورای اسلامی باشد. رهبر معظم انقلاب در دیدار هشتم شهریور ماه گذشته با دولت - نقل به مضمون - فرمودند مشکلات معیشتی، موفقیت‌های بزرگ نظام و دولت در عرصه‌های مختلف، پوشانده و از دیده شدن خارج کرده است و در واقع به‌طور تلویحی توجه ویژه دولت به اولویت رفع مشکلات معیشت مردم را مطالبه فرمودند. اینک مجلس جدید در چنین فضائی - یعنی مطالبه مشترک نظام و مردم در حوزه معیشت - شکل گرفته است. رسیدگی به این مطالبه کار آسانی هم نیست اما ناممکن و دور از دسترس هم نیست. کشوری که در عرصه‌های مختلف به موقعیت‌های بالارسیده و رهبری از آن به نزدیک شدن به قله‌ها تعبیر فرموده‌اند، در عرصه معیشت مردم از موقعیت‌ها و امکانات فراوانی برخوردار است. وقتی دولت توانسته است دیون دولت قبل - یعنی در واقع دیون دولتی - را تقریباً پرداخت کند که رقم بسیار سنگینی بود، چرا در عرصه تنظیم معیشت مردم و تنظیم بازار نتواند تأثیر اساسی داشته باشد؟ به‌عنوان مثال اگر دولت به جای اهتمام به افزایش حقوق و مستمری بخش‌هایی از جامعه، توانایی مالی خود را مصروف دو موضوع راه‌اندازی چرخ تولید و کاهش هزینه‌های آن می‌نمود، قیمت‌ها نه تنها ثبات پیدا می‌کرد بلکه به نفع اقشار مصرف‌کننده وارد شیب کاهش هم می‌شد. افزایش حقوق، مثل یک قطعه برف در مقابل حرارت افزایش بی‌رویه قیمت کالاهای اساسی زائل و بی‌اثر می‌شود. خب تنظیم سیاست دولت بر مبنای رفع مشکلات معیشت موضوعی است که مجلس می‌تواند آن را در دستور کار قرار دهد و روند حرکت اقتصادی و مالی دولت را براساس آن تنظیم نماید.
انتخابات دیروز مجلسین خبرگان و شورای اسلامی در فضای «نه متراکم»، که دشمنان خارجی و منحرفان داخلی ایجاد کرده بودند، برگزار شد. دشمنان و منحرفان تلاش کردند تا صندوق رأی را یا از میدان به در کنند و یا از ارزش و قیمت آن بکاهند به گونه‌ای که مشارکت مردم در انتخابات بی‌ارزش معرفی شود تا آنان در فردای انتخابات از یک‌سو با آمار دادن از جمعیتی که در انتخابات شرکت نکرده‌اند، وزن مخالفان روند اداره کشور را بالا معرفی کنند و از سوی دیگر از مشارکت مردم در نوسازی فضای دو نهاد اساسی نظام بکاهند. حضور بانشاط مردم در دو انتخابات مهم دیروز در واقع هم مخالف‌خوانی و مخالف جلوه دادن‌ها را به محاق برد و هم دروغ کم‌اثر بودن مشارکت مردم را برملا نمود و هم مانع نوسازی درون نظام را کنار زد. این مشارکت گسترده در واقع این نکته اساسی را به ثبت رساند که توجه مردم و نظام به حل درون ساختاری مشکلات است. یعنی در انتخابات دیروز نه تنها به نغمه مخالفان توجه چندانی نگردید بلکه نشان داده شد در داخل سیستم راه‌حل وجود دارد و کلید آن هم دست مردم است. بر این اساس مردم با شرکت گسترده در انتخابات هم بر ادامه راه نظام تأکید کردند و هم قدرت خویش در حل مسایل را به دنیا نشان دادند.
سعدالله زارعی
