سازمان انرژی اتمی ایران با توجه ویژه به منویات مقام معظم رهبری، سند تحول دولت مردمی، سند راهبردی صنعت هسته‌ای در افق 1420 و به‌ویژه با هدف رفع نیازهای مردم و کشورمان، پروژه‌های کلان و راهبردی دانش‌بنیان و پیشران حوزه‌های مختلف صنعت هسته‌ای را با محوریت روحیه خودباوری، خوداتکایی و درون‌زایی در سطح ملی تعریف و عملیاتی نموده است،
در همین راستا دانشمندان و متخصصان هسته‌ای صنعت هسته‌ای کشور برای اولین بار موفق شدند هسته پرتوزای سزیم137 را که دارای ارزش‌های اقتصادی، فناوری، دانش‌بنیانی و کاربردهای متعدد است، در مقیاس آزمایشگاهی به تولید برسانند و بخش مهمی از نیاز کشور به چشمه‌های صنعتی را رفع کنند.
این رادیونوکلئید که نیمه عمری برابر با 30 سال دارد، به‌صورت طبیعی وجود ندارد و بر اثر فعالیت‌های راکتور و عمدتاً در سوخت هسته‌ای مصرف‌شده و پسماندهای پرتوزا یافت می‌شود.
با توجه به نیاز کشور به تولید سزیمـ137 و دشوار بودن واردات این رادیونوکلئید، یک طرح تحقیقاتی برای دستیابی به دانش فنی جداسازی و تخلیص این ماده از محصولات شکافت اورانیوم در پژوهشگاه علوم و فنون هسته‌ای آغاز گردید که با موفقیت در تیر ماه 1402 به پایان رسید.
با اجرای موفق این طرح تحقیقاتی نه‌تنها دانش فنی لازم برای جداسازی و تخلیص سزیمـ137 از محصولات شکافت اورانیوم برای نخستین بار در کشور بومی‌سازی شده است، بلکه واحد آزمایشگاهی احداث‌شده برای این منظور، می‌تواند برای دستیابی به دانش فنی جداسازی سایر هسته‌های پرتوزا از محصولات شکافت که دارای کاربردهای خاص در پزشکی و صنعت هستند، مورد استفاده قرار گیرد.
هسته پرتوزای سزیم137 کاربردهای پزشکی و صنعتی متعددی دارد و در دستگاه‌های پرتوتابی، براکی‌تراپی، رادیوتراپی، چشمه‌های کالیبراسیون و انواع مختلف گیجهای صنعتی استفاده می‌شود.
امروزه از سزیمـ137 در اکتیویته‌های بالا جهت پرتودهی فرآورده های خونی، مواد آرایشی، مواد غذایی و سایر محصولات استفاده می‌گردد. سزیمـ137 جهت پرتودهی فرآورده‌های خونی قبل از تزریق به بیمار جهت جلوگیری از بیماری پیوند علیه بیمار (GVHD) استفاده می‌شود. در زمان حاضـر پیشـگیری از این عارضـه با پرتودهی مستقیم با اشعه گامـا یـا ایکس بـه فرآورده‌های خونی قبل از تزریق ممکن است.
همچنین در اکتیویته‌های کمتر، سزیم137 در گیجهای صنعتی جهت اندازه‌گیری ضخامت، سطح، دانسیته و رطوبت استفاده می‌گردد.
یکی دیگر از کاربردهای سزیمـ137 در چاه‌پیمایی جهت کسب اطلاعات لازم از خواص کلی سازند از جمله جنس سنگ، خواص پتروفیزیکی، ساختمان لایه‌های اطراف چاه و اطلاعات زمین‌شناختی طبقات زمین می‌باشد.
شایان ذکر است در فاز نخست با توجه به پرتوزایی بسیار بالای برخی پاره‌های شکافت و خطرات ناشی از آن، یک اتاقک سربی مناسب و واحد یکپارچه جداسازی سزیمـ137 طراحی و ساخته شد، سپس فرآیند انحلال هدف اورانیوم پرتودیده و جداسازی رادیوشیمیایی سزیمـ137 به‌صورت پیوسته درون اتاقک سربی انجام پذیرفت.
با طراحی، ساخت و راه‌اندازی واحد آزمایشگاهی جداسازی سزیمـ137 از محصولات شکافت، در نخستین گام بیست و چهار میلی‌کوری سزیمـ137 به‌فرم شیمیایی سزیم نیترات و با خلوص رادیونوکلئیدی 9/99 درصد (در حجم 250 میلی‌لیتر) تولید گردید.
این واحد آزمایشگاهی توانایی تولید حدود 2 کوری سزیمـ137 در سال را از انحلال اهداف اورانیومی پرتودیده دارد، این مقدار می‌تواند نیاز فعلی کشور به چشمه‌های صنعتی سزیمـ137 با اکتیویته‌ای از چند میکروکوری تا چند میلی‌کوری را رفع کند.
لازم به ذکر است با توجه به اکتیویته بالای چشمه‌های سزیمـ137 برای پرتودهی فرآورده‌های خونی (بالای 1500 کوری) در زمان حاضر امکان تولید این چشمه‌ها در واحد آزمایشگاهی احداث‌شده وجود ندارد.
دانشمندان این مرز و بوم در حوزه‌های گوناگون صنعت هسته‌ای با تلاش شبانه‌روزی و اراده‌ای پولادین "ما می‌توانیم" را معنی کرده‌اند و فرصت خدمت را به نمایش اقتدار علمی و فناوری کشورمان تبدیل می‌کنند، در این صنعت جمعه‌ها تعطیل نیست.
