معصومه محمدی، کارشناس مسائل بین‌الملل در یادداشتی نوشته است: براساس گزارش شورای روابط خارجی اروپا ، " عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای به‌نوعی این کشور را در برابر رویارویی‌ها در شورای امنیت بر سر مذاکرات هسته‌ای بیمه می‌کند. ایران میتواند روی روسیه و چین برای ناکام گذاشتن تلاش‌ها جهت وضع تحریم‌های جدید سازمان ملل حساب کند".
به اذعان کارشناسان و تحلیلگران داخلی و خارجی، پیوستن جمهوری اسلامی ایران به سازمان همکاری شانگهای، ظرفیت عظیم و استثنایی را برای مقابله با تحریم‌های ظالمانه بلوک غرب و همچنین توسعه مناسبات تجاری و اقتصادی و ارتقای روابط دوجانبه ایران و سایر کشورها فراهم آورده است.
ورود ایران به سازمان همکاری شانگهای از نظر دسترسی به بنادر دریای سیاه و همکاری با خاورمیانه حائز اهمیت است. برای ازبکستان، چشم‌اندازهای جدیدی برای مشارکت سودمند متقابل و نه‌تنها رشد تجارت دوجانبه، بلکه ارتقای برنامه‌های تبادل فرهنگی و بشردوستانه باز خواهد شد. همچنین در بندرعباس و چابهار شاهد چشم‌اندازهای جدیدی در راستای توسعه اقتصادی خواهیم بود.
ورود ایران به سازمان همکاری شانگهای به معنای گسترش روابط تجاری و اقتصادی و بهینه‌سازی مسیرهای لجستیکی برای همه کشورهای عضو سازمان بدون در نظر گرفتن وضعیت آنها خواهد بود زیرا حضور کامل ایران در فعالیت‌های سازمان همکاری شانگهای به نفع همه شرکت‌کنندگان در این انجمن کلان منطقه‌ای است.
بدون شک تحولات اخیر امنیتی در منطقه و مخصوصا در افغانستان، مستلزم همکاری متقابل ایران و سایر کشورهای همسایه افغانستان، به منظور کنترل هرگونه رخداد و یا در پیش گرفتن استراتژی مشترک منطقه‌ای نسبت به آن است، زیرا طالبان در حال حاضر تقریبا سیطره خود را بر افغانستان کامل نموده و کشورهای مذکور با داشتن مرزهای مشترک با این کشور، از تحولات مخرب احتمالی بر امنیت ملی خود، هراس داشته و اتخاذ یک سیاست مشترک امنیتی در منطقه پیرامون این کشور بحران زده، از اولویت‌های هر یک از کشورهای عضو خواهد بود؛ مسئله‌ای که میتواند در چارچوب هماهنگی‌های مشترک آنها در مقابل پدیده شوم تروریسم در منطقه نیز تعریف شود.
بدون حضور فعال ایران و نقش آن به عنوان رابط بین شرق و غرب در مسیرهای ارتباطی کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای، ایجاد بازارهای جدید غرب یا جنوب دشوار خواهد بود. ایران برای چین نیز به عنوان یک اقتصاد بزرگ و جویای راه‌های ارتباطی کوتاه به بازارهای مصرفی خود، جهت دسترسی به دریای سیاه و خاورمیانه، از اهمیت زیادی برخوردار است. در این بین همکاری و مشارکت‌های مختلف ایران و روسیه در خاورمیانه، از گسترش قابل توجه‌ای برخوردار و روسیه از جمله کشورهایی است که از پیوستن ایران به این سازمان، در جهت راهبرد منطقه‌ای خود بهره مند خواهد شد.
ایران فاقد ارتباط جغرافیایی و سرزمینی با چهار کشور دیگر آسیای مرکزی – قزاقستان، قرقیزستان، ازبکستان و تاجیکستان – است که دسترسی مستقیم تهران به منطقه را کاهش می‌دهد. با این وجود، احتمال افزایش گسترش نفوذ منطقه‌ای با تعمیق همکاری‌های دفاعی و امنیتی ایران با این چهار عضو سازمان همکاری شانگهای، میتواند تهران و عشق آباد را به هم نزدیک‌تر کند. همچنان که میبینیم دو طرف اخیراً تنش‌های گازی در دو سال گذشته را حل و فصل کرده و گام در مسیر توسعه روابط نهاده‌اند.
علاوه بر این، کشورهای آسیای مرکزی مانند قزاقستان، ازبکستان و قرقیزستان با ناتو و ایالات متحده همکاری نظامی و امنیتی دارند. سازمان همکاری شانگهای هیچ پیش نیازی برای ضد ناتو شدن ندارد، زیرا از میان کشورهای عضو این سازمان، تنها روسیه و ایران با غرب درگیری دارند؛ بنابراین، عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای بعید است که احساسات ضدغربی را در آسیای مرکزی شعله ور کند.
عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای زمینه‌ای را برای شرکت جمهوری اسلامی در مانورهای نظامی مشترک با کشورهای آسیای مرکزی و همچنین روسیه برای اولین بار پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در قالب این سازمان فراهم می‌کند. همچنین، ایران میتواند در «رزمایش ماموریت صلح» سازمان همکاری شانگهای که شامل رزمایش‌های مختلف ضد تروریسم است و از سال ۲۰۱۴ برگزار می‌شود، شرکت داشته باشد. این رزمایش‌ها امسال در اوت ۲۰۲۳ در منطقه نظامی مرکزی روسیه در منطقه چلیابینسک اورال برگزار خواهد شد و هیئت‌های نظامی از بلاروس، ایران، پاکستان، قرقیزستان، چین، قزاقستان، هند، تاجیکستان و ازبکستان برای اولین دور مذاکرات کارکنان در مورد آماده سازی تمرینات وارد یکاترینبورگ شدند؛ این امر، تحول جدیدی در رویکرد دفاعی، تقویت روابط نظامی و امنیتی تهران با آسیای مرکزی و همچنین روسیه و چین است.
مهم‌ترین بستر نهادی برای همکاری امنیتی و نظامی ایران، ساختار منطقه‌ای ضد تروریسم سازمان همکاری شانگهای خواهد بود که بر اساس ماده ۱۰ منشور این سازمان تشکیل شده است. این ساختار میتواند طیف متنوعی از همکاری‌های امنیتی و نظامی را برای ایران در مقابله با تروریسم، افراط گرایی مذهبی، قاچاق اسلحه و مواد مخدر و همچنین تهدیدات سایبری فراهم کند. یکی از نتایج مهم این همکاری میتواند واکنش هماهنگ‌تر ایران و کشورهای آسیای مرکزی به تهدیدات ناشی از افغانستان پس از تسلط طالبان باشد.
مهم‌ترین جنبه عضویت ایران، فراهم شدن فرصتی برای گسترش صادرات تسلیحات خود، به ویژه هواپیماهای بدون سرنشین به کشورهای آسیای مرکزی است. افتتاح کارخانه هواپیماهای بدون سرنشین ابابیل-۲ در "دوشنبه" در ماه می ۲۰۲۰ نشان دهنده ظرفیت تهران در این زمینه بود . این فرصت‌های گسترش یافته برای صادرات، یکی از مهم‌ترین نتایج حاصل از لغو تحریم تسلیحاتی ایران است که در نتیجه قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد (ژوئیه ۲۰۱۵) با تأیید برنامه جامع اقدام مشترک در مورد مسئله هسته‌ای ایران به دست آمد. تمام محدودیت‌های مربوط به عرضه تسلیحات عمده به/ از ایران در اکتبر ۲۰۲۰ منقضی شد. این بدان معناست که تهران اکنون از نظر قانونی قادر به خرید و فروش تسلیحات متعارف از جمله سلاح‌های کوچک، موشک، هلیکوپتر و تانک می‌باشد. بنابراین عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای و نقش بیشتر آن در ترتیبات امنیتی آسیای مرکزی میتواند جمهوری اسلامی را به عنوان یک رقیب جدی برای ترکیه قرار دهد که پهپادهای متفاوتی از جمله پهپادهای رزمی Bayraktar TB-۲ و هواپیماهای بدون سرنشین Anka-S را به قرقیزستان و قزاقستان در سالهای اخیر فروخته است. و با ادامه کاهش نفوذ سایر ساختارهای امنیتی منطقه‌ای مانند سازمان پیمان امنیت جمعی (CSTO)، ایران فرصت‌های بیشتری برای تعمیق نفوذ امنیتی و همکاری خود با کشورهای آسیای مرکزی خواهد داشت.
در نهایت، تحکیم حضور ایران در SCO نیازمند اتخاذ رویکردهای هوشمندانه و موثر در سیاست خارجی است. این شامل توسعه همکاری اقتصادی، تقویت همکاری امنیتی و سیاسی، ترویج فرهنگ و ارتباطات و حفظ منافع ملی می‌شود. با توجه به نقش مؤثر و تأثیرگذاری SCO در منطقه، حضور ایران در این سازمان میتواند به تحقق اهداف استراتژیک سیاست خارجی ایران کمک کند. و این در شرایطی محقق می‌گردد که با وجود کشورهایی چون قزاقستان و هند که نگاهی هم به غرب و هم شرق دارند، سیاست خارجی ایران از نگاه مطلق گرایانه که عاملی در فرصت سوزی گسترش روابط با کشورهای این اتحادیه است، خودداری کند.
