مرکز پژوهش‌های سیاسی و راهبردی «الاهرام» مصر در این تحلیل به قلم پژوهشگر خود «امل مختار» آورده است: آیت الله سید ابراهیم رئیسی رئیس جمهوری اسلامی ایران ۱۱ ژوئن (۲۱ خرداد) سفر به آمریکای لاتین را برای دیدار با کشورهای دوست در ائتلاف بولیواری یعنی ونزوئلا، کوبا و نیکاراگوئه را آغاز کرد. حضور جمهوری اسلامی ایران در کشورهای «آلبا» یا همان ائتلاف بولیواری و مشخصاً با دولت نیکولاس مادورو در ونزوئلا، دانیل اورتگا در نیکاراگوئه و حزب کمونیست حاکم در کوبا با استقبال گرم روبرو است.
آیت الله سید ابراهیم رئیسی اعلام کرد که سیاست دولت سیزدهم در قبال کشورهای آمریکا لاتین مبتنی بر تعمیق روابط دیپلماتیک و تجاری و همچنین چیره شدن بر تهدیدات، تحریم‌ها و هژمونی آمریکا است. در ژوئن سال ۲۰۲۲ و کمتر از یکسال از آغاز دوره اول ریاست جمهوری آیت الله رئیسی، نقشه راه همکاری ۲۰ ساله ایران و ونزوئلا در مراسمی در تهران به امضای دو طرف رسید. در راستای همین توافقنامه بود که ایران یک نفتکش به ونزوئلا ارسال کرد و متعهد شد که پالایشگاه نفت این کشور را به منظور کاهش هدررفت سوخت، بازسازی کند.
اهمیت سفر آیت الله رئیسی برای آمریکای لاتین
سفر ریاست جمهوری اسلامی ایران به ونزوئلا، کوبا و نیکاراگوئه، ترجمان منافع چهار کشور در سطوح اقتصادی و سیاسی در این مقطع حساس و با توجه به تحریم‌های آمریکا علیه این کشورها است. این سفر همچنین یک سفر دیپلماتیک بلندپایه مقامات ایرانی است که پس از چند دیدار و نشست‌های مقدماتی دوجانبه از زمان آغاز ریاست جمهوری آیت الله رئیسی در ایران انجام می‌شود و به نظر می‌رسد حاوی پیامی قوی و آشکار سیاست خارجی ایران مبنی بر تحکیم روابط اقتصادی، نظامی و دیپلماتیک با آمریکای لاتین و مقابله با ایالات متحده آمریکا است.
منافع آمریکای لاتین
کشورهای سه گانه آمریکای لاتین از تحریم‌های تحمیلی آمریکا رنج می‌برند. این اقدام آمریکا در واقع ترجمان تلاش واشنگتن برای حمایت از مخالفان در داخل این کشورها و فشار از طریق تحریم‌های اقتصادی برای سرنگون کردن دولت‌های حاکم بر این سه کشور است. از سوی دیگر، برای دولت‌های مادورو و اورتگا در ونزوئلا و نیکاراگوئه، تقویت روابط با دیگر کشورهای خارج از اردوگاه غرب مثل ایران، روسیه و چین بسیار با اهمیت است.
ونزوئلا از زمان کاهش قیمت نفت که همزمان با آغاز ریاست جمهوری مادورو در سال ۲۰۱۳ بود، با یک بن بست بزرگ اقتصادی روبرو شد. این در حالی است که تنش‌های سیاسی داخلی نیز بالا گرفت به حدی که «خوان گوایدو» رئیس پارلمان، در آوریل ۲۰۱۹ با حمایت آمریکا، خود را رئیس جمهور این کشور خواند. این امر ونزوئلا را وارد یک بن بست سیاسی و اقتصادی بزرگ کرد؛ به نحوی که دولت دیگر توان ارائه خدمات دولتی و تأمین کالاهای اساسی برای مردم را به شکل تقریباً کاملی از دست داد.
تحریم‌های اقتصادی آمریکا علیه دولت مادورو، شرایط رو به وخامت داخل ونزوئلا را دشوارتر کرد. همین امر یکی از علل اصلی شتاب رویکرد ونزوئلا به سوی متحدان و دوستانش در درون محور "متخاصم" با آمریکا یا دست کم محور غیردوست با آمریکا بود تا بلکه بتواند راه تنفس تجاری و اقتصادی برای این کشور پیدا کند. طبیعی است که ایران در این زمینه یک دوست و متحده ایده آل است.
در اوج بحران سیاسی ونزوئلا در می ۲۰۲۰، ناوگانی متشکل از ۵ نفتکش ایرانی ۱.۵۳ میلیون بشکه نفت را از بندرعباس به پالایشگاه‌های ونزوئلا منتقل کردند. ششمین کشتی نیز از دریای کارائیب عبور و در بندر لاگویرا پهلو گرفت و ۳۴۵ هزار بشکه نفت را تخلیه کرد.
در مراسم امضای نقشه راه همکاری ایران و ونزوئلا در ژوئن ۲۰۲۲ در تهران که با حضور آیت الله رئیسی و همتای ونزوئلایی وی برگزار شد، رئیس جمهوری ایران تاکید کرد که این توافقنامه حاوی برنامه‌ای است که بدنبال مقابله و خنثی کردن تحریم‌های آمریکا و فشارهای امپریالسم است. بر این اساس، ایران بهترین شریک تجاری و اقتصادی ونزوئلا بشمار می‌رود. به همین دلیل است که آمریکا، ایران را متهم به دور زدن تحریم‌ها از طریق ارسال نفت به ونزوئلا و کمک به کاراکاس برای بازسازی پالایشگاه‌های قدیمی این کشور می‌کند.
در جریان سفر حسین امیرعبداللهیان وزیر خارجه ایران به کاراکاس در فوریه ۲۰۲۳ میلادی با «طارق العصیمی» وزیر نفت و معاون رئیس جمهوری ونزوئلا دیدار و گفتگو کرد. مقام ونزوئلایی دولت ایران را به مشارکت دادن کارشناسان خود در حوزه نفت و فناوری‌های مربوطه در کشورش که دارای بیشترین ذخایر نفتی جهان اما زیرساخت‌های فرسوده دارد، فراخواند. سه روز بعد رویترز خبر داد که شرکت ملی نفت ونزوئلا (پترولیوس) یک توافق ۴۹۰ میلیون دلاری با شرکت ملی نفت ایران در زمینه پالایش و توزیع نفت از طریق به چرخه آوردن دوباره پالایشگاه باراگوانا بزرگترین پالایشگاه ونزوئلا به امضا رساند.
به عنوان بخشی از این توافقات، همچنین ایران پشتیبانی فنی و مهندسی و همچنین تأمین تجهیزات لازم برای کمک به نوسازی مجتمع‌های پتروشیمی، اسکله‌های بارگیری و پایانه‌های نفتی در ونزوئلا را بر عهده خواهد گرفت. دو کشور همچنین در زمینه تجارت و صادرات نفت، میعانات گازی و فرآورده‌های نفتی به توافقاتی دست یافتند.
از سوی دیگر، از دسامبر ۲۰۲۲ کشتی‌های تجاری ایران در مسیر ونزوئلا به حرکت درآمدند تا محصولات پتروشیمی و بویژه نفتا که به شدت مورد نیاز صنعت تولید نفت این کشور است، به مقصد برسانند. این اقدام ایران در واقع نجات بخش صنعت نفت ونزوئلا بعنوان یک منبع اصلی درآمد این کشور بوده است.
منافع جمهوری اسلامی ایران
وزیر خارجه ایران در سفر به آمریکای لاتین در فوریه ۲۰۲۳ در فرودگاه هاوانا پایتخت کوبا گفت: دو کشور دیدگاه‌ها و اهداف مشترکی در دفاع از استقلال خود و مقابله با دشمنان دارند.
وی همچنین مداخله آمریکا برای عملیات آشوبگرانه در کوبا در ژوئیه ۲۰۲۲ را محکوم کرد.
حسین امیر عبداللهیان گفت: آمریکا و تعدادی از کشورهای غربی سیاست اعمال تحریم و در عین حال مداخله برای ایجاد و دامن زدن به اغتشاشات در کشورهای مستقل را دنبال می‌کنند.
این اظهارات و موارد دیگر در واقع نشان دهنده خط اصلی مواضع رسمی ایران است، سیاست خارجی ایران وجوه مشترک و حتی واژگان مشترک با کشورهای لاتین دارد که حول محورهایی مانند مخالفت با هژمونی و جهان تک قطبی و دعوت به جهانی عادلانه تر قرار دارد که در سایه یک جهان چند قطبی، فضا و فرصت بیشتری به کشورهایی می‌دهد که با نظام ارزشی غرب متفاوت فکر می‌کنند.
از سوی دیگر، این سفر و روابط دارای منافع اقتصادی، نظامی و اطلاعاتی نیز برای ایران است. به عنوان مثال، برخی از این کشورها فرصت‌هایی را برای سرمایه گذاری ایرانیان در حوزه کشاورزی و در نتیجه مقابله با مشکلات امنیت غذایی در ایران فراهم می‌کنند.
از سوی دیگر، با افزایش قیمت نفت به دلیل جنگ اوکراین، ونزوئلا از فرصت‌های اقتصادی بسیار خوبی برخوردار شده زیرا بزرگترین ذخایر نفت در جهان را دارد. از این رو، روابط با ونزوئلا شامل منافع اقتصادی مهم برای تهران از طریق امضای توافقنامه‌هایی برای راه‌اندازی مجدد پالایشگاه‌های نفت و همچنین حاوی فرصت‌هایی برای صدور کالاهای ایرانی و نیز حضور دریایی تجاری و نظامی در آب‌ها و بنادر ونزوئلا در نزدیکی آمریکا است.
پایگاه خبری ایرانی «فرانت پیج» اعلام کرد که از فوریه ۲۰۲۳ که خط کشتیرانی راه اندازی شد، دو کشتی حامل محصولات ایرانی وارد بنادر ونزوئلا شده‌اند. در نقشه راه همکاری ایران و ونزوئلا قید شده که هر سه ماه یک بار باید یک کشتی از سواحل ایران به سمت ونزوئلا حرکت کند.
بر این اساس، سفر رئیس جمهوری اسلامی ایران به ونزوئلا به مثابه نقطه اوج تلاش‌های دیپلماتیک، انجام دیدارهای کیفی و انجام توافقات میان ایران و سه کشور این منطقه طی دو سال گذشته است تا آغاز روابط نزدیک تجاری، اقتصادی و نظامی مستحکم و ویژه با ونزوئلا را تحقق بخشد؛ کشوری که دارای بزرگترین ذخایر نفتی جهان است و می‌تواند با ایران بر اساس منافع مشترک و با شعار مخالفت با هژمونی آمریکا و دور زدن تحریم‌های اقتصادی آمریکا، همکاری ویژه داشته باشد.
در پایان و پس از خوانش سریع سفر آیت الله سید ابراهیم رئیسی رئیس جمهوری اسلامی ایران به ونزوئلا، کوبا و نیکاراگوئه در آمریکای لاتین که در جبهه متخاصم با ایالات متحده آمریکا قرار دارند، و اشاره به منافعی که دو طرف ممکن است از یک رابطه و همکاری نزدیکتر پیدا کنند، اکنون نوبت تاکید بر این نکته است که این روابط همچنین بعنوان یک کارت بازی و عامل فشار مهم بخصوص برای ایران و ونزوئلا در رابطه هر کدام از آنها با آمریکا به شمار می‌رود.
