کارشناسان سیاسی گفته اند که احیای روابط دیپلماتیک بین عربستان سعودی و ایران بر اساس توافقی که با میانجیگری چینی ها انجام شد، می تواند پیامدهای قابل توجهی برای ژئوپلیتیک غرب آسیا داشته باشد که هند آن را بخشی از روابط همسایگی گسترده خود می داند.
ایران و عربستان سعودی پس از برنامه ریزی برای از سر گیری روابط، توافق کردند که توافقنامه همکاری امنیتی امضا شده در سال ۲۰۰۱ و پیمان دیگری در سال ۱۹۹۸ برای همکاری در تجارت، سرمایه گذاری، فناوری و فرهنگ را احیا کنند.
هندوستان تایمز نوشت: این توافق که اخیرا از طریق یک بیانیه سه جانبه توسط چین، ایران و عربستان سعودی منتشر شد، محافل دیپلماتیک در دهلی نو را غافلگیر کرد زیرا مذاکرات به طور پنهان صورت گرفته بود.
«فیصل بن فرحان»، وزیر امور خارجه عربستان سعودی روز شنبه گفت که این توافق نتیجه مذاکراتی بود که دو سال به طول انجامید.
بر اساس این بیانیه سه جانبه، عربستان سعودی و ایران روابط دیپلماتیک خود را که در سال ۲۰۱۶ قطع شده بود از سر می گیرند و سفارت ها و نمایندگی های خود را ظرف دو ماه بازگشایی می کنند. دو کشور همچنین توافق کردند که موافقتنامه همکاری امنیتی امضا شده در سال ۲۰۰۱ و پیمان دیگری در سال ۱۹۹۸ برای همکاری در تجارت، سرمایه گذاری، فناوری و فرهنگ را احیا کنند.
اگرچه ناظران غرب آسیا از رویکرد انتظار و تماشا، بهره گرفتند تا ببینند اوضاع بین عربستان سعودی و ایران، دو رقیب سرسخت در منطقه که بر اساس دلایل مذهبی نیز رو در رو شده‌اند، چگونه پیش می‌رود اما نقش چین در تسهیل توافق، غافلگیرکننده بود.
«تلمیذ احمد» که به عنوان نماینده هند در عربستان سعودی، عمان و امارات متحده عربی (امارات متحده عربی) خدمت می کرد، از جمله کسانی بود که از این تحولات غافلگیر شدند.
وی در این خصوص گفت: این کاملاً غافلگیرکننده بود زیرا همه چیز مخفی نگه داشته شد، ما چیزی در مورد این توافق نشنیده بودیم. گفت‌وگوهای گذشته بین عربستان سعودی و ایران مقامات ارشد کشورها را درگیر کرده بود، اما این مذاکرات در سطح بالاتری بود.
این توافق طی مذاکرات پنج روزه در پکن، که از ۶ مارس آغاز شد، میان «مساعد بن محمد العیبان»، مشاور امنیت ملی عربستان و دریاسالار «علی شمخانی»، دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران، منعقد شد، هر دو مقام ایرانی و عربستانی، در تعاملات امنیتی با هند طرفین کلیدی بوده اند.
مقامات اطلاعاتی عربستان سعودی و ایران پیش از این در عراق و عمان طی سال های ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۲ مذاکراتی را انجام داده بودند. در حالی که این گفتگوها به طور علنی تایید شده بود، هیچ سخن رسمی درباره میانجیگری چین، حتی پس از سفر رئیس جمهور چین «شی جین پینگ»، به عربستان سعودی در دسامبر گذشته و سفر «ابراهیم رئیسی»، رئیس جمهوری ایران به پکن در فوریه، وجود نداشت.
هنوز هیچ سخنی رسمی از سوی دولت هند در پاسخ به این توسعه منتشر نشده است.
«وائل عواد»، نویسنده و تحلیلگر سیاسی مستقر در دهلی نو، گفت: احساس فزاینده ای در پایتخت کشورهای عربی در مورد نیاز به تعامل با چین، به عنوان قدرت رو به رشد، پس از دهه ها روابط نزدیک بین بسیاری از کشورهای غرب آسیا و ایالات متحده وجود دارد.
عواد با اشاره به شیوه ای که چین اخیرا روابط خود را با عربستان سعودی و ایران مستحکم کرده است، گفت: دیگر نمی توان چین را نادیده گرفت، به ویژه در زمانی که تمرکز آمریکا پس از بحران اوکراین به اروپا معطوف شده است.
وی افزود: همچنین چین می خواهد جریان انرژی از غرب آسیا را که حدود ۴۰ درصد از واردات نفت آن را تشکیل می دهد، در زمان نوسانات در بازارهای جهانی تضمین کند.
ظهور چین به عنوان یک قدرت جدید در غرب آسیا، به ویژه به عنوان بخشی از تلاش های چین برای مهندسی نظم نوین جهانی، در زمان تشدید تنش ها با ایالات متحده، اهمیت پیدا می کند، به ویژه برای هند که اغلب از منطقه خاورمیانه، با توجه به منابع انرژی و حضور نزدیک به ۹ میلیون مهاجر هندی که در سراسر عربستان سعودی، امارات متحده عربی و چندین کشور دیگر، به عنوان بخشی از روابط مهم دیپلماتیک خود یاد می‌کند.
فشار دیپلماتیک پکن در غرب آسیا نیز در زمانی انجام می شود که روابط این کشور با دهلی نو به دلیل بن بست نظامی طولانی در منطقه لاداخ در پایین ترین سطح خود قرار دارد.
تلمیذ احمد، که بارها از طرح های مرتبط با میانجیگری هند بین ایران و عربستان سعودی حمایت کرده است، گفت: این میانجیگری همیشه بخشی از فضای ارتباط ما با دیگر کشورها بوده است، به ویژه پس از تقویت روابط هند با چندین کشور در حدود یک دهه گذشته، این نگرانی وجود دارد که هند اکنون به عقب رانده شود.
وی اضافه کرد: مهاجران هندی در غرب آسیا سالانه حدود ۳۵ تا ۴۰ میلیارد دلار حواله دارند، در حالی که به سختی ۵۰۰ هزار اتباع چینی در منطقه وجود دارد، تماس های ما با منطقه خاورمیانه به هزاران سال قبل برمی گردد و پیوندهای فرهنگی عمیقی میان ما وجود دارد.
توسعه روابط عربستان سعودی و ایران همچنین در زمانی رخ می دهد که گزارش شده اختلافات بین «محمد بن سلمان»، ولیعهد سعودی و «محمد بن زاید آل نهیان»، رئیس جمهور امارات متحده عربی، به ویژه بر سر جنگ یمن وجود دارد. بن سلمان، از نشست سران کشورهای غرب آسیا که به میزبانی امارات در ژانویه برگزار شد، دوری گزید و در دسامبر گذشته، محمد بن زاید، به نشست چین و اعراب در عربستان سعودی نپیوست.
برخی کارشناسان بر این باورند که اقدام عربستان سعودی برای اصلاح روابط با ایران با توجه به وضعیت یمن صورت گرفته است، نزدیکی با ایران می تواند به کاهش تنش ها در یمن و حتی تسهیل خروج عربستان سعودی از ائتلافی که درگیر جنگ با حوثی ها است، کمک کند.
امارات متحده عربی از جمله کشورهایی بود که پیمان ابراهیم را با اسرائیل پذیرفت و در گروه‌های جدیدی مانند هند، اسرائیل، امارات و آمریکا (I۲U۲) همراه شد، در حالی که عربستان سعودی بر پیش شرط هایی برای عادی‌سازی روابط با اسرائیل پافشاری کرده است.
کارشناسان هندی می گویند، لازم است تحولات را در یک دوره زمانی طولانی تر زیر نظر داشته باشیم تا ببینیم آیا توافق تسهیل شده توسط چین منجر به بهبود کلی روابط بین عربستان سعودی با اکثریت سنی و ایران با اکثریت شیعه می شود.
وائل عواد در این زمینه گفت: ما باید منتظر بمانیم و ببینیم که آیا این فقط یک آتش بس موقت است یا نکته دیگری در آن وجود دارد.
تلمیذ احمد نیز گفت: خیلی چیزها به پاسخ های ایالات متحده بستگی دارد، که به نظر می رسد با وجود حضور نظامی قابل توجه در منطقه و اسرائیل، از نظر استراتژیک در غرب آسیا سرگردان است.
وی گفت: برخی از کشورها مانند عربستان سعودی با وجود تغییراتی که در توافق ابراهیم ایجاد کرده است، موضوع فلسطین را رها نکرده اند و همه این عوامل بر همسویی های آینده در غرب آسیا تأثیر خواهد داشت.
