پس از گذشت هفت سال از قطع روابط سیاسی میان جمهوری اسلامی ایران و عربستان جمعه ۱۹ اسفندماه دریابان علی شمخانی دبیر شورایعالی امنیت ملی از توافق میان دو کشور خبر داد.
روابط میان دو کشور ایران و عربستان همواره با چالش‌هایی همراه بوده است. پس از انقلاب اسلامی با شروع جنگ میان ایران و عراق، کشور عربستان سعودی در قالب اتحادیه کشورهای عربی همواره کمک‌هایی را به آن کشور می‌کرد. اما این موضوع باعث نشد تا ایران از اعزام زائران حج به مکه و مدینه مکرمه خودداری کند. سال ۱۳۶۶ به دنبال کشتار وسیع زائران ایرانی در عربستان و حمله به سفارت عربستان در ایران، سبب شد تا این کشور در سال ۱۳۶۷ به صورت یک‌جانبه روابط خود با ایران را قطع کند.
در سال ۱۳۶۹ یعنی سه سال بعد از حادثه کشتار حجاج در سال ۶۶، مذاکراتی میان وزرای خارجه دو کشور در مسقط صورت گرفت. به دنبال این مذاکرات در ۲۷ اسفند ۱۳۶۹ بیانیه مشترکی در زمینه برقراری مجدد روابط سیاسی دو کشور همزمان در تهران و ریاض منتشر شد و در فروردین سال ۱۳۷۰ سفارتخانه‌های دو کشور بازگشایی شد. از آن سال روابط میان دو کشور هرچند با چالش مواجه بود، اما قطع نشد. تا در سال ۱۳۹۴ به دنبال اعدام شیخ نمر و اعتراض عده‌ای و هجوم به سفارت عربستان و کنسولگری آن در مشهد از یک سو و حادثه فرودگاه جده و تعرض به زائران ایرانی از سوی دیگر و همچنین کشتار منا و حادثه جرثقیل در مکه، سبب شد تا دو کشور بار دیگر با یکدیگر به طور کامل قطع ارتباط کنند.
حالا پس از هفت سال از قطع روابط میان دو کشور دبیر شورایعالی امنیت ملی ایران و همتای عربستانی‌اش در پکن با یکدیگر توافقنامه‌ای امضا کردند و قرار شد تا دو ماه دیگر یعنی در اردیبهشت‌ماه سال ۱۴۰۲ سفارتخانه‌های تهران و ریاض بازگشایی شود.
سیدرضا صدرالحسینی کارشناس مسائل غرب آسیا درباره پیشینه روابط این دو کشور گفت: روابط سیاسی و دیپلماتیک کشورها یکی از مهمترین موضوعات در حوزه علم روابط بین‌الملل است. البته گاهی وقت‌ها این روابط دچار چالش‌هایی می‌شود. روابط سیاسی میان جمهوری اسلامی ایران و عربستان هم گسترده و سابقه‌دار است.
وی افزود: یکی از موضوعات اساسی روابط ایران و عربستان، موضوعی به نام حج است. با توجه به مسلمان بودن دو کشور و وجود خانه خدا و مسجد و مرقد مطهر پیامبر (ص) عظیم الشأن اسلام این روابط به سال‌های دور برمی‌گردد. گرچه این روابط همیشه دچار چالش‌هایی شده است. در حقیقت یک رقابت منطقه‌ای از دوران‌های گذشته بین دو کشور وجود داشت، اما هیچ‌گاه مقامات ارشد دو کشور اجازه نمی‌دادند که روابط دو کشور به طور کامل قطع شود.
این کارشناس مسائل غرب آسیا با اشاره به کمک‌های عربستان به صدام در زمان دفاع مقدس یادآور شد: در زمان دفاع مقدس که عربستان به صورت مستقیم به صدام بعثی کمک‌های قابل توجهی انجام می‌داد، روابط ما با عربستان قطع نشده بود. روابط میان ایران و عربستان تا سال ۱۳۶۶ برقرار بود تا اینکه حجاج بی‌گناه ما در آنجا قتل عام شدند. برای مدتی روابط ما به حداقل‌ها رسید. اما هیچ کدام از این اتفاقات باعث نشده بود که به طور طولانی روابط دو کشور قطع شود. در سال ۱۳۹۴ اتفاقی ناخواسته و بدون اطلاع و موافقت مقامات جمهوری اسلامی انجام شد که در آن یک گروه به سفارت عربستان حمله کردند. گرچه مقامات ایران از این اقدام حمایت نکردند، اما باعث قطع روابط این دو کشور شد. این حرکت خودسرانه دلایلی داشت، از جمله می‌توان به اعدام آیت‌الله شیخ نمر از فعالان شیعی عربستان اشاره داشت. عربستان که دنبال بهانه‌ای بود تا با همراهی نظام سلطه به جمهوری اسلامی فشار وارد کند، رابطه خودش را به صورت یک‌جانبه قطع کرد.
صدرالحسینی عنوان کرد: هفت سال روابط سیاسی دو کشور قطع بود. البته ابتکارات جمهوری اسلامی در این سال‌ها به این شکل بود که دیپلماسی حج را از دیپلماسی سیاسی جدا کرد و ما توانستیم بعد از مدت اندکی از قطع روابط روابط حج و اعزام زائران را از سر بگیریم. اما این موضوع باعث شد در ارتباط با حج عمره و رفت و آمد بازرگانان و سیاست‌گذاری‌های مشترک خلل وارد شود. اما از دو سال قبل با ابتکار ایران و عراق و درخواست عربستان و با میانجی‌گری عراق پنج دور مذاکرات در بغداد صورت گرفت. عزم دو کشور بر این موضوع بود که روابط سیاسی برقرار شود که این روابط با سفر دبیر شورایعالی امنیت ملی به چین و میانجی‌گری چین برای دو کشور به سرانجام رسید.
وی علت میانجی‌گری چین برای برقراری رابطه میان ایران و عربستان را تصمیم کشورهای منطقه و چین برای کاهش نفوذ آمریکا در منطقه دانست و بیان کرد: به نظر می‌رسد که چین و عربستان تصمیم خود را برای کاهش نفوذ آمریکا در بین کشورهای حوزه خلیج فارس و کشورهای عربی هم‌پیمان عربستان گرفته‌اند. دو کشور عربستان و ایران قبل از ورود چین به این نتیجه رسیده بودند که تأمین منافع ملی و منطقه‌ای آن‌ها در ایجاد رابطه و تعمیق روابط است. بر این اساس حتماً پدرخواندگی آمریکا در این روابط زیر سؤال خواهد بود و نشان‌دهنده افول قدرت و نفوذ آمریکا در منطقه حتی برای هم‌پیمانان سنتی او از جمله عربستان است.
صدرالحسینی خلأ ارتباط میان ایران و عربستان را دلیل اصلی تلاش رژیم صهیونیستی برای نفوذ بیشتر در منطقه خواند و گفت: آنچه در حال حاضر مهم است تأمین منافع ملی، منطقه‌ای و امنیت عمومی در منطقه است که رژیم صهیونیستی تلاش می‌کند که با وجود خلأ روابط بین دو کشور مؤثر در منطقه یعنی ایران و عربستان از این خلأ سو استفاده کند.
وی در پایان با اشاره به موضوع میانجی‌گری چین و نظم نوین جهانی عنوان کرد: رقابت دو حاکمیت و دو دولت چین و آمریکا از حوزه اقتصادی تبدیل به حوزه سیاسی شده است. چین در هندسه قدرت جهانی تلاش می‌کند تا بتواند به جز تأثیرات اقتصادی، تأثیرات سیاسی هم در حوزه نفوذ آمریکا ایجاد کند. این موضوع از آن جهت مورد اهمیت است که غرب دیگر توان اداره کشورهای همسو و هم‌پیمان با خود را هم ندارد. در نظم نوین جهانی ملت‌ها باید از این توهم دست بردارند که تنها راه توسعه و پیشرفت و ائتلای ملت‌ها، همراهی با سیاست‌های غرب به ویژه آمریکا است. در حقیقت این اقدامی که با میانجی‌گری چین صورت گرفت، نشان داد که غرب و به‌ویژه آمریکا در تحمیل اراده خودش به کشورهای همسو و هم‌پیمان با خود کاهش پیدا کرده است. در نظم نوین جهانی کشورهای دارای استقلال می‌توانند نقش‌آفرینی بیشتر و بهتری را در نظم نوین جهانی به عهده بگیرند.
