با فرا رسیدن ماه صفر، یکی از بزرگ‌ترین اجتماعات بشری یعنی پیاده روی اربعین در قلب خاورمیانه، سرزمین عراق برگزار می‌گردد. در این مراسم بسیاری از مسلمانان به‌ویژه شیعیان و محبان اهل بیت (حتی از سایر ادیان ابراهیمی) به یاد اهل بیت امام حسین (ع) و شهدای واقعه عاشورا قدم در مسیر معنوی اربعین گذاشته تا ضمن زیارت حرم نوه پیامبر (ص)، اتحاد و یکپارچگی امت اسلامی را به تمام عالم نشان دهند.
با این وجود نوع برخورد رسانه‌های جریان اصلی و بنگاه‌های خبرپراکنی نسبت به این اجتماع بزرگ انسانی بسیار جالب و قابل تأمل است. با جستجو ساده در فضای وب یا کانال‌های خبری به شکل معناداری اخباری در خصوص پیاده‌روی بزرگ اربعین منتشر نمی‌شود مگر آنکه آن خط خبری بر نقاط ضعف یا نیت احتمالی دولت ایران برای حمایت از این مراسم مذهبی تاکید نکرده باشد. با این حال گروه کوچکی از رسانه‌ها هم سعی کردند با پوشش این رخداد بزرگ اجتماعی به پوشش منصفانه این واقعه بپردازند. برهمین اساس در این یادداشت قصد داریم تا به بازخوانی روایت جهت دار برخی رسانه‌ها در خصوص پوشش خبری پیاده‌روی بزرگ اربعین بپردازیم.
«رسانه‌های ترکیه»؛ از حضور میلیونی تا بازتاب جهت دار نقش ایران
شبکه آناتولی ترکیه روز پنج شنبه ۸ سپتامبر ۲۰۲۲ در گزارشی به پوشش اجتماع میلیونی اربعین با حضور پر رنگ زائران ایرانی پرداخت. به گزارش این خبرگزاری پس از دوسال محدودیت‌های کرونایی، امسال دولت عراق با لغو روادید برای ورود به این کشور، اجازه برگزاری این مراسم را صادر کرده است. براساس برآوردهای انجام شده توسط دولت ایران، امسال حدود ۵ میلیون ایرانی برای شرکت در پیاده روی اربعین راهی سرزمین عراق خواهند شد و همین موضوع موجب ازدحام و شلوغی در پایانه‌های مرزی خواهد شد. در مجموع پیش‌بینی می‌شود امسال ۲۰ میلیون زائر برای مراسم اربعین به عراق سفر کنند. دیگر خط خبری آناتولی در این گزارش اشاره به انسداد مسیرها به سمت عراق به دلیل ازدحام جمعیت و سو مدیریت ناخواسته نیروهای مستقر در مرز ایران و عراق بود.
«المانیتور»؛ برجسته‌سازی نقاط ضعف و قوت
روز پنج شنبه ۹ سپتامبر ۲۰۲۲، سایت تحلیلی «المانیتور» ضمن اشاره به حضور میلیونی زائران در مراسم اربعین، نبود چالش‌های امنیتی از سوی عناصر داعشی و بازگشت آرامش به عراق پس از تشدید تنش‌های سیاسی، به برجسته‌سازی مشکلات پیش آمده در پایانه‌های مرزی، فشار وارد آمده بر دولت عراق و مواضع دولت ایران در خصوص لزوم تسریع در بازگشت زائران به دلیل فراهم نبودن لوازم پذیرایی از ایشان اشاره کرد.
با آنکه برخی از انتقادات وارد شده به شیوه مدیریت اربعین درست و برمبنا دلسوزی است اما یادآوری این نکته لازم است که پذیرایی از ۲۰ میلیون زائر یا مدیریت ورود و خروج ۵ میلیون ایرانی از مرز مشترک با عراق امری بی‌سابقه و در عین حال مشکل است. شاید کمتر کشوری در جهان باشد که تجربه چنین مراسمی را در این ابعاد گسترده داشته باشد. با این حال تهران- بغداد به عنوان دو دولت مؤثر در برگزاری این مراسم بزرگ دینی باید با برنامه‌ریزی دقیق‌تر و اصلاح کمبودهای سابق، زمینه برگزاری بهتر و باشکوه‌تر این پیاده‌روی را فراهم آورند.
«بی‌بی‌سی»؛ حمله به دولت سیزدهم
وبگاه «بی‌بی‌سی» رسانه دولت انگلیس روز سه‌شنبه ۱۳ سپتامبر در یادداشتی به قلم «مسعود آذر» بی‌پرده به پوشش یک طرفه نحوه عملکرد دولت پرداخت و پیاده‌وری اربعین را مراسم «نوظهور» مذهبی نامید. نویسنده این مقاله با قلمی تند به دنبال ایجاد فضای دو قطبی در جامعه است و رفتار دولت در زائرن اربعین را نسبت به باقی شهروندان تبعیض آمیز به تصویر می‌کشد. البته دو قطبی سازی نویسنده «بی‌بی‌سی» به این نقطه ختم نمی‌شود.
مسعود آذر با متهم کردن نظام سیاسی در ایران به ایجاد رقیب معنوی برای مراسم مقدس «حج»، پیاده‌روی مردمی اربعین را نوعی برنامه‌ریزی سازمان‌یافته برای نشان دادن میل مردم به نظام و انقلاب دانست. وی البته به این اتهامات بسنده کرد و در مقام عالم دینی (!) برگزاری سایر مراسم‌های مذهبی مانند پیاده‌روی «از حرم حصرت معصومه (س) تا مسجد جمکران» و «مهمانی ۱۰ کیلومتری جشن غدیر» در تهران را نوعی «بدعت گذاری» دانست!
دو رسانه وابسته به سرمایه‌گذاران سعودی یعنی «ایندیپندنت فارسی» و «ایران اینترنشنال» با دنبال کردن خط خبری مشترک، حمله به پیاده‌روی اربعین و نوع مدیریت آن را در دستور کار خود قرار دادند. روز دوشنبه ۱۲ سپتامبر ایندیپندنت فارسی در تیتری عجیب نوشت: «پیاده‌روی اربعین؛ دست کم ۲۸ کشته و ۳۰ هزار مصدوم»! انتشار این خبر به گونه‌ای است که انگار نه مراسمی مذهبی بلکه زائران مشغول جنگ سخت هستند! سوال کلیدی از این رسانه آن است که آیا وقایعی همچون «فاجعه منا» یا «سقوط جرثقیل در مسجد الحرام» هم اینگونه پوشش می‌دهند؟
در ادامه این رسانه سعودی ضمن حمله به دولت سیزدهم در ادعایی مضحک مدعی شد: «با وجود ۱۰ سال سابقه دخالت ده‌ها نهاد ریز و درشت حاکمیتی و دولتی در برگزاری این مراسم، پیاده‌روی اربعین تاکنون هیچ سالی نظم و ترتیب قابل قبولی نداشته است.» این ادعا در حالی مطرح می‌شود که به گواه اشخاص حاضر در این مراسم، مهمان نوازی مردم عراقی، تسهیلات دولتی و موکب‌های گسترده برای پذیرایی از مردم از ویژگی برجسته این پیاده‌روی بزرگ است.
در رسانه وابسته به ریاض، «ایران اینترنشنال» در روز ۹ سپتامبر ۲۰۲۲ با لحنی توهین آمیز نوشت که دولت ایران به کسانی که در زیارت اربعین شرکت می‌کنند وعده‌های از جمله وام و ایترنت رایگان داده است! این رسانه وابسته در توهینی دیگر برگزاری این مراسم مردمی و دینی را به برنامه‌ریزی دولتی برای نشان دادن میزان تأثیر ایدئولوژی انقلاب اسلامی نسبت داد. این درحالی است که بسیاری از مردم از هفته‌ها قبل بی‌آنکه امکانات دولتی باشد یا موکبی بر پا شده باشد برای زیارت امام حسین (ع) و عزاداری برای اهل بیت پیامبر راهی سرزمین عراق شدند.
«صدای آمریکا»؛ اتاق جنگ روانی علیه ایران
با ورود به ماه صفر و حرکت تدریجی مردم به سمت پایانه‌های مرزی و کشور عراق، رسانه «صدای آمریکا» در حکم اتاق عملیات روانی و جنگ رسانه‌ای علیه دولت، مردم و اعتقادات مذهبی شیعیان ظاهر شد. این رسانه آمریکایی در مطلبی با عنوان «راهپیمایی اربعین؛ بدعت جمهوری اسلامی برای نمایش قدرت شیعی» راهپیمایی اربعین را حرکت مذهبی در داخل عراق دانست که حال تبدیل به حرکت سیاسی- حکومتی شده است!
در ادامه این سیاهه نویسنده در توهینی آشکار وجود وسایل پذیرایی و استراحت در مسیر زیارت امام حسین (ع) را دلیل تمایل شیعیان به پیاده‌روی اربعین عنوان کرد. «صدای آمریکا» در مطالبی دیگر از خطر شیوع بیماری‌های مسری در میان زائرین و همچنین انتقاد بخشی از مردم به خاطر حمایت دولت از مراسم اربعین سخن گفت. شیوه خبررسانی «صدای آمریکا» نشان می‌دهد که واشنگتن به‌شدت نگران نزدیکی میان شیعیان ایران و عراق است و به همین دلیل سعی می‌کند با برجسته سازی نقاط اختلاف یا برخی ضعف‌های مدیریتی، اهمیت پیاده‌روی اربعین را در میان مردم ایران از بین برده و آن را تبدیل به نقطه تقابل میان دولت و مردم کند.
بهره سخن
پیاده‌روی اربعین یک آئین بزرگ در میان مسلمانان و محبان اهل بیت است تا در جریان آن بر اصول انسانی همچون آزادی، عدالت و اخلاق تاکید کرده و قلب خود را آماده مقابله با انواع مصادیق ظلم در عالم آماده کنند. با این حال برخی رسانه‌های منطقه‌ای و بین‌المللی اخلاق حرفهای را کنار گذاشته و به دلیل دشمنی با نظام جمهوری اسلامی، به اعتقادات میلیون شیعه در سراسر جهان توهین می‌کنند.
سانسور ابعاد گسترده این مراسم دینی، تلاش برای ایجاد اختلاف میان مردم ایران- عراق، ایجاد تردید در اساس وجودی پیاده‌روی اربعین، سیاه نمایی در خصوص نوع عملکرد دولت و گروه‌های مردمی و… نشان دهنده تلاش برخی مراکز قدرت برای از بین بردن این مراسم دینی و تبدیل کردن آن به نقطه اختلاف در میان مسلمان است. با وجود این خط عملیات روانی اما نوع کنش‌گری و عملکرد مردم نشان می‌دهد که هر سال اشتیاف بیشتری برای حضور در این مراسم و خدمت به زائران امام حسین (ع) دارند و درگیر بازی‌های سیاسی نخواهند شد.
