با توجه به ادامه تهدیدات دریاپایه علیه کشورمان، بلافاصله پس از پایان جنگ تحمیلی بحث توسعه شناورهای رزمی در دستور کار نیروهای مسلح کشورمان قرار گرفت و در سالهای اخیر نیز موضوع استفاده و توسعه شناورهای بدون سرنشین چه در نوع سطحی و چه زیر سطحی، جدی تر از گذشته مطرح شده و نیروهای مسلح کشورمان همچون سایر ارتش های مهم دنیا، گزینه هایی را جهت عملیاتی شدن مورد توجه قرار داده اند. به صورت کلی بحث این شناورها هم به مانند پرنده ها یا خودروهای بدون سرنشین، بر یک کلیت به معنی خارج کردن عوامل انسانی از محیط پر خطر و باقی ماندن در مدت زمان های طولانی تر در منطقه عملیاتی استوار می شود.
در آخرین روزهای سال گذشته نیز، نیروی دریایی سپاه در جریان جدیدترین رونمایی و تحویل تجهیزات، از یک شناور بدون سرنشین کوچک رونمایی کرد که بر اساس ظواهر، مشخص است که از یک طراحی مناسب برای محیط اصلی ماموریتی ندسا یعنی خلیج فارس برخوردار است. پیش از این، یک شناور زیر سطحی بزرگتر در یکی از مراسم های رونمایی از تجهیزات نیروی دریایی سپاه، مشاهده شده بود که با توجه به تصاویر منتشر شده از آن، نمونه بزرگتری در مقایسه با مدل جدید رونمایی شده است.
در آن زیردریایی بدون سرنشین فضای کافی برای نشستن یک کاربر وجود داشت تا در مراحل آزمایش اولیه بحث کنترل فرامین را بر عهده داشته باشد اما هنوز خبری جدید در خصوص آن طرح زیر سطحی سپاه منتشر نشده است. در عین حال، شناور جدید زیرسطحی و بدون سرنشین سپاه مشخصا گونه ای کوچک تر از مدل قبلی است.
زیردریایی بدون سرنشین سپاه که در سال ۱۳۹۹ رونمایی شده است
باید توجه داشت که فناوری شناورهای زیر سطحی بدون سرنشین از جمله مباحث خاص در بخش رزم دریایی به حساب می آید و این فناوری به صورت آزمایشی و یا نمونه های عملیاتی محدود از چند دهه پیش نیز وجود داشته ولی در قرن جدید میلادی و با اوج گیری بهره گرفتن از سیستم های بدون سرنشین، توسعه این محصولات بر پایه فناوری های جدید اوج گرفت. امروزه در ارتش های مهمی چون آمریکا، نیروهای مسلح اروپای غربی، چین و روسیه سیستم های مختلفی در این کلاس توسعه پیدا کرده یا در حال توسعه هستند.
شناور بدون سرنشین از سری REMUS متعلق به نیروی دریایی آمریکا
شناور بدون سرنشین زیر سطحی ویتیاز ساخت روسیه
شناور بدون سرنشین زیر سطحی ساخت چین
اژدر یا زیردریایی؛ مسئله این است
آنچه در تصاویر منتشر شده از این مراسم تحویل مشاهده می شود، حجم قابل توجهی از پرتابگر های موشک و قایق های تندرو در یک دستگاه شناور بدون سرنشین به رنگ زرد و تعداد قابل توجهی سیستم شبیه به آن به رنگ سبز است که طراحی آنها به شکل یک اژدر است. این نوع طراحی در سالهای اخیر در بین طراحان و سازندگان این حوزه دنبال می شود چرا که از سادگی برای حمل برخوردار بوده و در عین حال امکان فعال کردن و پرتاب از درون لانچرهای اژدر نیز برای آنها ممکن است.
شناور زرد رنگ بدون سرنشین سپاه در گوشه تصویر با فلش قرمز مشخص است
بر اساس تصاویر منتشر شده از این رونمایی، مدل زرد رنگ قطعا یک شناور بدون سرنشین زیر آبی است ولی در خصوص موارد سبز رنگ در حال حاضر نمی توان با قطعیت مشخص کرد که آنها نیز شناورهای بدون سرنشین یا اژدر هستند.
چه ماموریت هایی برای این زیردریایی ها تعریف شده؟
این کلاس از شناورهای زیر سطحی و بدون سرنشین، با توجه به اندازه ای که در تصویر مشاهده می کنیم برای ماموریت های عمدتا کوتاه برد توسعه یافته اند. عملیات هایی نظیر نقشه برداری از وضعیت کف دریا، انجام عملیات های جستجو و نجات، تصویربرداری زیر آبی، حمل سیستم های سونار برای کشف انواع شناورها، عملیات مین روبی و حتی حمل مواد منفجر و عمل کردن به عنوان یک پلتفرم انتحاری برای نابود کردن اهداف سطحی و زیر سطحی از جمله ماموریت هایی است که می توان برای این شناورها تعریف کرد.
تصاویر مربوط به تحویل ادوات جدید به ندسا - در ابتدا شناور بدون سرنشین زیر سطحی زرد رنگ دیده می شود
مشخصا این شناورها البته محدود به ماموریت های نظامی نبوده و در بحث غیر نظامی خصوصا کنترل وضعیت خطوط انتقال انرژی زیر آبی، تهیه تصاویر از زیر آب و یا رصد موقعیت در زمان حوادث طبیعی یا صنعتی می تواند بسیار موثر و کاربردی باشد. همان طور که می دانیم مناطقی مثل تنگه هرمز و خلیج فارس به عنوان اصلی ترین محل ماموریتی نیروی دریایی سپاه تعریف شده اند. در حوزه رزم زیر آبی، عمق کم و وجود ناهمواری های بسیار زیاد در کف خلیج فارس، این محیط را برای زیردریایی های سرنشین دار معمولی محیطی پر چالش کرده است.
به طور کلی، چه بحث عملیات زیردریایی و چه ضد زیردریایی در تنگه هرمز و خلیج فارس مسئله ای چالش برانگیز است اما توسعه زیردریایی های کوچک تر بدون سرنشین توسط نیروی دریایی سپاه مشخص راه حلی برای پاسخ به این نیاز به صورت فوری است. توسعه شناورهای زیر سطحی با سرنشین دوره ای طولانی و هزینه برتر است که البته در کشور ما انجام شده اما مشخصا نیروی دریایی سپاه با توجه به تجربیات بالای کلیت مجموعه سپاه در بحث بدون سرنشین ها از سرریز دانش در این بخش بهره برده و یک راه حل سریع تر را برای خود پیدا کرده است.
در عین حال، یکی از مهم ترین چالش ها، خصوصا در بحث سیستم های بدون سرنشین در زمین، دریا و خصوصا زیر دریا نحوه کنترل این سامانه ها است. استفاده از نوعی امواج، بهره گرفتن از کابل های فیبر نوری یا رفتن به سراغ بحث طراحی و استفاده خودران و مستقل از جمله گزینه های قابل طرح برای این سامانه ها به حساب می آید. در کشور ما در کنار استفاده از امواج یا کابل های فیبر نوری بحث به کارگیری از هوش مصنوعی و عملیات های خود ران نیز در حوزه پرنده های بدون سرنشین مطرح شده و برخی نشانه ها از عملیاتی شدن این قابلیت نیز وجود دارد. به همین دلیل می توان احتمال استفاده از این توانایی را برای بی سرنشین های زیر سطحی سپاه هم در نظر گرفت.
همانطور که اشاره شد طی سالهای اخیر، مجموعه ای از سامانه های بدون سرنشین رزمی و شناسایی، در نیروهای مسلح و بخش های غیر نظامی دریایی کشورهای مختلف جهان وارد خدمت شده و با رونمایی از این محصول جدید، حالا نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران نیز با عملیاتی کردن "شهپاد" (که از سوی برخی رسانه ها و کارشناسان به عنوان مخفف شناور هدایت پذیر از دور مطرح شده) یک گام مهم دیگر در زمینه توسعه توانایی های بدون سرنشین کشورمان، این بار در زیر آب، برداشته اند.
