محور نگاه و کانون توجه دولت سیزدهم در روابط با جهان، با آنچه در دولت‌های پیش تجربه شده بود، اگر نگوییم «ماهوی»، اما بسیار متفاوت بود و بزرگترین نشانه این تفاوت هم دیدن ظرفیت‌هایی‌ست که در نزدیک‌ترین فاصله با ایران قرار دارد.
واقعیت آن است که نگاه تمام قد به غرب با وجود چالش‌های آن، که دیدگاه غالب در سیاست خارجی دولت پیشین بود، نتوانست دستاوردهای مورد انتظاری در عرصه روابط بین الملل برای ایران داشته باشد و حتی گاهی آسیب‌رسان منافع ملی هم شد. دولت سیزدهم در راستای نگاه متوازن‌ساز خود تلاش کرد در همین مدت کوتاه از آغاز به کار، همسایگان و کشورهای منطقه را هم در اولویت سیاست خارجی خود قرار دهد و هم در نگاه به شرق و غرب در حوزه دیپلماسی توازن ایجاد کند.
سفر آیت‌الله «سید ابراهیم رئیسی» به تاجیکستان در ۲۵ شهریور سال جاری که عضویت ایران در سازمان شانگهای را به ارمغان آورد، سفر او به ترکمنستان در ۶ آذر و حضورش در اجلاس اکو، سفر بسیار استراتژیک روسیه در ماه گذشته و اکنون نیز سفر قطر و حضور رییس‌جمهور کشورمان در اجلاس بزرگ ابرصادرکنندگان گاز جهان، اقدامات پویای دولت در اجرای سیاست نگاه به منطقه و در راستای خروج سیاست خارجی از رکودی ۱۰ ساله است.
اهمیت سفر آیت‌الله رئیسی به قطر
مقصد چهارمین سفر خارجی آیت‌الله رئیسی دوحه قطر و هدف اعلام شده آن حضور در نشست مجمع سران کشورهای تولید و صادرکننده گاز است؛ سفری که البته اهداف دیگری را هم پیگیری می‌کند: همکاری‌های مشترک در حوزه‌های مختلف، رایزنی برای حل مشکلات منطقه‌ای و رسیدن به تبادلات تجاری یک میلیارد دلاری که به اعتقاد رییس جمهوری اسلامی ایران متناسب با سطح روابط دوستانه و ظرفیت‌های دو کشور نیست.
رییس‌جمهور صبح دیروز (دوشنبه دوم اسفند) در صدر هیأت بلندپایه سیاسی و اقتصادی وارد دوحه شد و مورد استقبال گرم «تمیم بن حمد آل ثانی» امیر قطر قرار گرفت؛ سفری دو روزه که با همراهی حسین امیرعبداللهیان، جواد اوجی، علی‌اکبر محرابیان، رستم قاسمی و سید عزت‌الله ضرغامی وزرای خارجه، نفت، نیرو، راه و گردشگری انجام شده است.
آیت‌الله رئیسی هنگام عزیمت به دوحه، هدف اول سفرش را توسعه روابط دوجانبه با کشور دوست، برادر و همسایه قطر و هدف دوم را شرکت در مجمع کشورهای تولید و صادرکننده گاز در جهان اعلام کرد. توسعه روابط با قطر به‌عنوان یکی از اعضای شورای همکاری خلیج فارس و از اثرگذارترین کشورهای غرب آسیا که همواره روابطی از سر احترام با جمهوری اسلامی داشته و نیز توسعه‌ای شتابان را در پیش گرفته، نشان می‌دهد دولت سیزدهم، کانون‌های پیشرفت آینده را هم در شرق دور و چین و هم در خاورمیانه و قطر شناسایی کرده و برای بهره‌گیری از ظرفیت‌های حال و آینده آنها برنامه‌ریزی کرده است.
دیدار دیپلماتیک مسئولان دولتی تهران - دوحه از آغاز دولت سیزدهم افزایش قابل ملاحظه‌ای را نشان می‌دهد؛ ۱۸ شهریورماه ۱۴۰۰ «شیخ محمد بن عبدالرحمان آل ثانی» وزیر خارجه قطر از نخستین وزرای خارجه‌ای بود که با «حسین امیرعبداللهیان» دیدار کرد. وزیر امورخارجه هم در پاسخ به این سفر۲۷ دی ماه در سفر به دوحه، علاوه بر دیدار با همتای قطری خود، مهمان امیرقطر هم بود. وزرای خارجه دو کشور در گفت‌وگوهای تلفنی خود روابط دوجانبه و بین‌الملل را مورد رصد و بررسی قرار دادند. سفر مجدد وزیر خارجه قطر به ایران و دیدار با رییس‌جمهور و وزیر امورخارجه، در آستانه سفر امیر این کشور به آمریکا هم در رسانه‌های مختلف بازتاب قابل تأملی یافت.
مجموع اقدامات دیپلماتیک قطر در سال‌های گذشته و به ویژه در ارتباط با ایران، نشان از تکاپوی دوحه برای اثرگذاری پررنگ‌تر در معادلات غرب آسیا و به گونه مستقل و متفاوت از دیگر کشورهای حاشیه خلیج فارس به ویژه عربستان سعودی است. این تکاپو گرچه گاهی از سوی ریاض با عصبانیت همراه است اما می‌تواند در حوزه روابط با ایران مهم ارزیابی شود. جمهوری اسلامی ایران از نقش‌آفرینی کشورهای مستقل منطقه خاورمیانه استقبال می‌کند. این استقلال از سوی دوحه مسیرهای متفاوتی از برگزاری جام‌جهانی فوتبال تا مذاکرات طالبان و آمریکا گسترده است اما هریک می‌تواند در سایه نگاهی دقیق و آینده‌نگرانه دولت، فرصتی برای ایران باشد.
«علیرضا خجسته‌پور» قائم مقام جامعه مهندسین توجه به ظرفیت های اقتصادی قطر را مقوم بحث دیپلماسی اقتصادی به عنوان استراتژی جدی دولت سیزدهم برشمرد و با بیان اینکه قطر سعی کرده خود را از مسائل و حاشیه‌های منطقه‌ای دور نگه دارد و در حوزه سیاسی و منطقه آرام تر و باثبات‌تر رفتار کند، گفت: قطر از جمله کشورهای حوزه خلیج فارس است که یک ثبات رفتار سیاسی با جمهوری اسلامی و البته سایر کشورهای دنیا دارد از این رو روابط ما با قطر از اهمیت استراتژیک و فوق العاده‌ای برخوردار است.
«داریوش قنبری» عضو شورای مرکزی حزب اعتماد ملی هم قطر را بازار بسیار خوبی برای محصولات کشاورزی ایران عنوان کرد و گفت: ایران، قطر و روسیه بزرگترین دارندگان منابع و ذخائر گاز در جهان هستند. لذا سفر دوحه می تواند مبنای خوبی برای توافق با کشور میزبان در رابطه با مدیریت بازار جهانی گاز اعم از استخراج، قیمت گذاری و صادرات باشد لذا امیدوارم سفر هیات ایرانی، سطح روابط اقتصادی و تجاری بین دو کشور را افزایش دهد که رقم مبادلات مالی ایران و قطر به رقم بهتری برسد.
برقراری روابط با قطر در کنار دیگر کشورهای منطقه و همسایگان، آغازی بر پایان هراس و هیاهویی است که آمریکا و رژیم صهیونیستی علیه ایران در این کشورها ایجاد کرده‌اند. نگاه دولت به برطرف کردن سوءتفاهات رشد کرده در بستر این ایران‌هراسی، مورد استقبال همسایگان جمهوری اسلامی قرار گرفته است. گفت‌وگوها با عربستان سعودی نه شتابان و نه راکد، که معقول پیش می‌رود و به همین دلیل است که «فیصل بن فرحان» وزیر خارجه عربستان، در جریان نشست امنیتی مونیخ اعلام می‌کند که مشتاقانه منتظر پنجمین دور از مذاکرات ایران و عربستان است و شیخ تمیم بن حمد آل ثانی نیز پروتکل‌های دیپلماتیک و حتی بهداشتی را کنار نهاده و مشتاقانه به استقبال آیت‌الله رئیسی در فرودگاه دوحه می‌رود.
حضور در یکی از مهم‌ترین نشست‌های اقتصادی منطقه و جهان، یعنی ششمین اجلاس سران مجمع کشورهای صادرکننده گاز، مهم ترین هدف اقتصادی رییس‌جمهور از حضور در دوحه است. کشورهای الجزایر، بولیوی، مصر، گینه استوایی، ایران، لیبی، نیجریه، قطر، روسیه، ترینیداد و توباگو، ونزوئلا، ١۱ عضو اصلی این مجمع هستند و مالزی، نروژ، عراق، پرو و آذربایجان و امارات به‌عنوان اعضای ناظر در مجمع کشورهای صادرکننده گاز شرکت می‌کنند. این کشورها ۴۴ درصد از تولید گاز جهان، ۶۷ درصد از ذخایر گازی جهان، ۶۴ درصد از انتقال گاز با خط لوله و ۶۶ درصد از تجارت گاز مایع (LNG) ) را در اختیار دارند.
«حمید رضا دهقانی‌پوده» سفیر ایران در قطر درباره اجلاس کشورهای صادرکننده گاز و اهمیت و جایگاه این نشست گفت: این اجلاس قطعاً در همکاری در حوزه نفت و گاز میان دو کشور تاثیر بسزایی خواهد داشت؛ علاوه بر اینکه همکاری‌ها در مجمع کشورهای صادرکننده گاز گسترش پیدا می‌کند و مشورت‌ها می‌تواند به بهبود وضعیت صادراتی کشورها و تولید و صادرات گاز و فروش آنها منجر شود.»
در این سفر همچنین ۱۴ سند همکاری در زمینه راه، هواپیمایی، تجاری، کشتیرانی، رادیو و تلویزیون، سیاست خارجی (لغو روادید)، برق، استاندارد و فرهنگی و آموزشی به امضای وزرا و مقامات دو کشور رسید که در صورت رفع تحریم و کنار رفتن سایه زیاده‌خواهی‌های دشمنان ملت ایران، می‌توانند شتاب‌بخش چرخه پیشرفت و توسعه کشورمان باشند.
کشورهای منطقه و توازن فراموش‌شده دیپلماسی
سایه سنگین نگاه نامحدود به غرب در یک دهه گذشته روی روابط ایران با همسایگانش و برخی دیگر از کشورهای دوست در نقاط دورتر، بیش از هر مقطعی احساس شد. در عرصه حرف گرچه سخن از برقراری روابط با همسایگان بود، اما در عمل، تمام تمرکز بر آمریکا - به‌عنوان کدخدا در تعبیر دولتمردان سابق - و برخی متحدان اروپایی‌اش بود؛ آن میزان که دوحه با وجود ظرفیت‌های اقتصادی و دیپلماتیک گسترده آن، هیچ‌گاه مقصد سفر خارجی رییس‌جمهور پیشین نشد. سردی روابط با همسایگان ادامه یافت و این درحالی بود که برای گرمی روابط با غرب، از هیچ هزینه‌ای دریغ نشد. در این سال‌ها دولت پیشین تمام‌وقت در پی رفع تحریم‌ها از معبر غرب بود و خنثی‌سازی تحریم‌ها در سایه رابطه با همسایگان، همان داشته‌ای بود که از بیگانگان می‌طلبید.
ایران چشم انتظار مذاکرات و شرط و پیش‌شرط‌ها و اینستکس و FATF ماند اما در عمل روز به روز بیشتر تحریم شد و راه‌ها برای خنثی‌سازی آن کوتاه‌تر. این نگاه باید تغییر می‌کرد و توازن مثبتی که دولت سیزدهم در روابط بین‌الملل به وجود آورده، تلاش برای یافتن حلقه گمشده سیاست پیشین است که تمام تخم مرغ‌هایش را در سبد اروپا و آمریکا چیده بود و افتادن این سبد و شکستن آن داشته‌ها، یکی از تلخ‌ترین فشارهای اقتصادی و سیاسی را به مردم ایران تحمیل کرد.
در همین راستاست که ایران ضمن حضور هدفمند و سازنده در مذاکرات وین و تلاش برای رفع تحریم‌ها، از فرصت‌هایی چون حضور در قطر هم بهره می‌برد تا بتواند در مسیر خنثی‌سازی تحریم‌ها حرکت کند؛ موضوعی که در یک جمله کلیدی از رییس‌جمهور خلاصه شد که در جشن چهل و سومین سالروز پیروزی انقلاب اسلامی در ۲۲ بهمن مطرح کرد: «به وین و نیویورک امید نداریم». اصول دیپلماسی دولت سیزدهم این دو مهم را کنار هم پیش می‌برد و به همین دلیل است که در مذاکرات وین با آرامش در برابر مذاکره‌کنندگان حاضر شده و در مسیر رفع تحریم‌ها و راستی‌آزمایی آن صبوری دارد و به دلیل چنین سیاستی است که رییس جمهور در کنفرانس خبری با امیر قطر تأکید می‌کند آمریکا باید اراده خود را برای برداشتن تحریم‌ها اثبات کند و برای رسیدن به توافق در مذاکره با غربی‌ها، تأمین منافع ملت ایران، لغو تحریم‌ها، تضمین معتبر و بسته شدن پرونده‌های سیاسی ضروری است.
