مجلس یازدهم از زمانی که آغاز به کار کرده، تاکیدش بر این بوده است که با اتخاذ تدابیر لازم، مشکلات اقتصادی کشور را مرتفع کند. در همین راستا، محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس شورای اسلامی در آغازین روزهای کاری مجلس انقلابی، از بسته‌ای پنج محوری برای حل مشکلات اقتصادی و معیشتی مردم رونمایی کرد که محور پنجم آن مربوط به برنامه مجلس در عرصه سیاست خارجی بود.
رئیس مجلس شورای اسلامی در آن مقطع با انتقاد از عملکرد متولیان سیاست خارجی در دولت روحانی، بر «اتخاذ راهبرد سیاست خارجی متعادل» تاکید کرد و «تعامل عزتمندانه با اروپا و ایجاد روابط قوی راهبردی با شرق به ویژه چین و روسیه» را راه فعال شدن کانال‌های اقتصادی کشور به منظور تأمین کالاهای اساسی، مواد اولیه و صادرات محصولات داخلی به کشورهای حوزه جنوب غرب آسیا، آسیای میانه، شبه‌قاره و شرق آسیا معرفی کرد.
نمایندگان و به ویژه شخص رئیس مجلس اقدامات عملی خود را در این راستا انجام دادند و در قالب سفر به کشورهای منطقه و همسایه، گامی در جهت بازسازی روابط ایران با کشورهای همسو برداشتند.
دیپلماسی پارلمانی در روابط منطقه‌ای
حدود یک سال پیش بود که محمدباقر قالیباف، تهران را برای اولین سفر خارجی خود در قامت رئیس مجلس به مقصد مسکو ترک کرد.
این سفر از این جهت حائزاهمیت بود که بعد از روی کارآمدن «جو بایدن» در آمریکا، عده‌ای دوباره مسئله مذاکره و اعتماد به آمریکا را تبلیغ می‌کردند و بنابراین نباید توجه به راهبرد نگاه به شرق و ارتباط با کشورهای مستقل جهان که در سال‌های اخیر در مقابل کارشکنی و نقض عهدهای مکرر آمریکا ایستادند و مراوده و تبادلات اقتصادی با ایران را مورد توجه قرار دادند، تضعیف می‌شد.
از سوی دیگر، سفر قالیباف به روسیه در جهت رفع چالش‌های اقتصادی دو کشور و ارتقای سطح مبادلات تجاری اهمیت زیادی داشت.
رئیس مجلس شورای اسلامی، در آن سفر با همتایان خود در مجالس دوماً و سنای روسیه و وزیر خارجه این کشور دیدار و همچنین نامه رهبر معظم انقلاب را به نماینده رئیس جمهور این کشور تقدیم کرد.
احمد راستینه، عضو فراکسیون دیپلماسی بین‌المللی و منافع ملی مجلس شورای اسلامی درباره سفر راهبردی رئیس مجلس به روسیه، گفت: قانون لغو تحریم‌ها با هدایت محمدباقر قالیباف و اقدام انقلابی مجلس، پرونده غرب را از بحران بی‌عملی نجات داد و مأموریت راهبردی روسیه با دیپلماسی پارلمانی نشان از خط صحیح حرکت مجلس است.
تمرکز اقتصادی قالیباف در سوریه
یکی دیگر از سفرهای مهم و منطقه‌ای رئیس مجلس شورای اسلامی به سوریه بود که مرداد ماه امسال انجام شد. سفر قالیباف به سوریه را می‌توان در راستای توسعه تعاملات اقتصادی منطقه‌ای برشمرد.
رئیس مجلس در آن سفر علاوه بر دیدار با رئیس مجلس سوریه، نخست وزیر و وزیرخارجه سوریه و نشست صمیمی با بشار اسد، رئیس جمهور این کشور، دیدار ویژه‌ای با تجار و بازرگانان و وزیر تجارت سوریه در خصوص مشکلات و موانع موجود در مسیر تعاملات اقتصادی و تجاری دو کشور برگزار کرد.
گذری به مباحث مطرح شده بین قالیباف و مقامات سوریه نشان می‌دهد که رئیس مجلس در تمام دیدارها حتی آن‌هایی که سیاسی تلقی می‌شدند، تمرکز اصلی را بر حوزه اقتصاد گذاشت. آغاز دیدارهای قالیباف با بازرگانان و تجار و شنیدن مشکلات آن‌ها برای پیگیری مطالباتشان در دیدارهای رسمی و همچنین تاکید او در دیدار با بشار اسد مبنی بر اینکه «هدف اصلی من از سفر به سوریه تمرکز بر مسئله اقتصاد در روابط است» و همچنین تصریح بر اینکه «اگر از فرصت شرایط سیاسی ایجاد شده در دو کشور در ایجاد منافع اقتصادی مشترک استفاده نکنیم، ضربه بدی خواهیم خورد»، نشانه آشکار این راهبرد است.
تقویت روابط با ترکیه
آذر ماه امسال بود که محمدباقر قالیباف در راستای تحقق رویکرد مجلس به تقویت روابط کشور با همسایگان و برای شرکت در اتحادیه بین‌المجالس کشورهای عضو سازمان همکاری‌های اسلامی به ترکیه رفت و در دیدار با مقامات این کشور، گفت: در دولت و مجلس اولویت را توسعه روابط با همسایگان و کشورهای اسلامی قرار داده‌ایم و این یک اراده جدی و محکم است و بر این اساس مصمم هستیم که تجارت دوجانبه را در اولویت قرار دهیم.
وی در نخستین برنامه خود در ترکیه، با فعالان اقتصادی و تجار ایرانی فعال در این کشور دیدار و تاکید کرد که باید روابط اقتصادی و تجاری ایران و ترکیه توسعه یابد و در کل در آن سفر تاکیدش بر این بود که تعامل تجاری دو کشور باید ارتقا پیدا کند.
بسترسازی مجلس برای دولت
موارد مذکور، صرفاً اشاره‌ای کوتاه به سفرهای رئیس مجلس و برنامه وکلای ملت در تقویت روابط با همسایگان بود و آنان در این مدت در قالب گروه‌های دوستی پارلمانی هم بر ضرورت توسعه روابط با کشورهای همسایه و شرق تاکید کردند و با این اقدامات خود، برای دولت هم در عرصه سیاست خارجی بسترسازی کردند تا آنان هم این مسیر را در دستور کار خود قرار دهند.
البته دولت روحانی آن طور که باید و شاید در این مسیر با مجلس یازدهم همراهی نکرد و تمام تمرکز خود را روی ارتباط با غرب و «برجام» گذاشت و از ظرفیت کشورهای همسایه و شرق بهره کافی نبرد.
در مقابل، دولت سیزدهم راه متفاوتی را سرلوحه کار خود قرار داد، به گونه‌ای که حجت‌الاسلام سید ابراهیم رئیسی، گسترش روابط با همسایگان را اولویت نخست سیاست خارجی دولت سیزدهم اعلام کرد و از زمانی که این دولت روی کار آمده، از یک سو مذاکره با غربی‌ها را برای احقاق حقوق ملت ایران در برجام پیگیری کرده است و از سوی دیگر، رویکرد تقویت ارتباط با همسایگان و شرق دنبال می‌شود.
چندجانبه‌گرایی و توجه به همسایگان
نمایندگان مجلس شورای اسلامی هم بارها در مباحث خود بر این مسئله تاکید کردند که برقراری توازن در ارتباط با کشورها اهمیت زیادی دارد و باید از سوی دولت و مجلس دنبال شود.
جعفر قادری، نماینده مردم شیراز در مجلس شورای اسلامی با تاکید بر ضرورت عدم محدودسازی روابط خارجی به کشورهای غربی، گفت: ما امروز نباید خود را محدود به آمریکا و چند کشور اروپایی کنیم چرا که مزیت ما در گسترش روابط با کشورهای مختلف به ویژه کشورهای منطقه است. خوشبختانه چندجانبه‌گرایی و توجه به همسایگان از نکات برجسته و در اولویت دولت سیزدهم است.
دور زدن تحریم‌ها با دیپلماسی پارلمانی
البته نه تنها دولت باید در راستای تقویت روابط کشور گام بردارد، بلکه مجلس هم باید از ظرفیت دیپلماسی پارلمانی به خوبی بهره ببرد.
در واقع، دیپلماسی پارلمانی در بهبود روابط منطقه‌ای و بین‌المللی تأثیر زیادی دارد. اگر چه محور دیپلماسی، وزارت امور خارجه است اما سایر قوا به خصوص مجلس می‌تواند در این زمینه به دولت و وزارت امور خارجه کمک کرده و در این حیطه بسترسازی کند.
همچنین مجالس جهانی از جمله اتحادیه پارلمان‌های آسیایی و اسلامی، ظرفیت بسیار مهمی است که نمایندگان مجلس شورای اسلامی باید به آن توجه داشته باشند و دستگاه دیپلماسی هم باید دستاوردهای روابط پارلمانی را مورد توجه قرار داده و در ارتباطات خود مدنظر داشته باشند. نمایندگان مجلس شورای اسلامی قطعاً می‌توانند در دیدارهای خود با مقامات کشورهای مختلف به ویژه کشورهای همسو و همسایه آنان را ترغیب کنند که در شرایط تحریمی با ایران همراهی‌های لازم را داشته باشند و ضمن افزایش میزان صادرات و واردات به کشورمان، در مجامع بین‌المللی هم خواستار رفع تحریم‌های ظالمانه ایران شوند.
حجت‌الاسلام سید محمدرضا میرتاج‌الدینی، نماینده مردم تبریز در مجلس شورای اسلامی هم بر این موضوع مُهر تأیید می‌زند و می‌گوید: نمایندگان مجالس کشورهای مختلف می‌توانند زمینه‌ساز توسعه روابط میان دولت‌ها باشند.
وی با اشاره به اینکه امروز مجالس کشورهای مختلف می‌توانند از طریق تشکیل مجامع بین‌المللی بسیاری از دغدغه‌های خود را دنبال کنند، گفت: مسائلی مانند تحریم و تجاوز به سرزمین‌ها از سوی برخی از کشورها انجام می‌شود و این مسئله در حالی است که نمایندگان مجلس کشورهای مختلف می‌توانند با ایجاد اجماع بین‌المللی، از تکرار چنین مواردی جلوگیری کنند.
محمدحسن آصفری، نماینده مردم اراک در مجلس شورای اسلامی هم در این زمینه، گفت: باید از ظرفیت پارلمان و گروه‌های دوستی در راستای کمک به دولت، دور زدن تحریم‌ها، توسعه روابط بین‌الملل و همچنین پیشبرد اهداف کشور استفاده کرد. همچنین دولت می‌تواند از ظرفیت گروه‌های دوستی پارلمانی در جهت پیشبرد اهداف کشور نهایت بهره را داشته باشد چرا که ظرفیت‌های بالقوه‌ای برای توسعه روابط تجاری و سیاسی هستند و هم اینکه در خنثی‌سازی تحریم‌ها تأثیر بسزایی دارند.
کارنامه موفق دولت در سیاست خارجی
کارنامه دولت سیزدهم در عرصه سیاست خارجی مثبت بوده است. سید محمد حسینی، معاون پارلمانی رئیس جمهور در این باره می‌گوید: دولت سیزدهم تقویت روابط با همسایگان را رویکرد مهم دیپلماسی اقتصادی و سیاسی خود قرار داده است. کشورهای همسایه و منطقه به دنبال توسعه مبادلات و همکاری‌های اقتصادی و تجاری در زمینه‌های صادرات نفت، گاز و پتروشیمی با کشور ما هستند و باید از این ظرفیت‌ها بهره لازم را ببریم.
وی با اشاره به اینکه نگاه دولتمردان قبل فقط به غرب بود اما دولت فعلی آن مسیر را تکرار نمی‌کند، اظهار داشت: پیوستن ایران به سازمان همکاری‌های اقتصادی شانگهای و اتحادیه اوراسیا و امضای قرارداد سه جانیه سوآپ گازی بین ایران، ترکمنستان و آذربایجان یکی از اقدامات مؤثر در جهت توسعه مبادلات اقتصادی با کشورهای همسایه و منطقه و گام مهمی در جهت خنثی‌سازی تحریم‌هاست.
رویکرد صحیح دولت در نگاه به شرق
در همین راستا، محمدباقر قالیباف در نطق پیش از دستور جلسه علنی (یکشنبه ۳ بهمن ماه) مجلس ضمن تقدیر از رویکرد دولت در عرصه سیاست خارجی، گفت: رویکرد واقع‌گرایانه و چندجانبه‌نگر دولت سیزدهم به منظور بهره‌گیری از تمامی ظرفیت‌های راهبردی جمهوری اسلامی ایران در حوزه سیاست خارجی، پنجره‌ای جدید برای تأمین منافع ملی به خصوص بهره‌گیری از ظرفیت‌های اقتصادی کشور گشوده است.
وی تاکید کرد: امیدوارم رویکرد صحیح دولت سیزدهم در بهره‌گیری از ظرفیت‌های کشورهای همسایه و نگاه به شرق، در عمل و با تمرکز دستگاه دیپلماسی کشور، به رفع موانع رشد و توسعه اقتصادی کشور و به دست آمدن منافع ملموس اقتصادی منجر و ثمرات آن در بهبود وضعیت اقتصادی مشاهده شود.
با همه این تفاسیر، می‌توان گفت ضرورت هم‌افزایی ظرفیت‌های دیپلماتیک مجلس شورای اسلامی با نهادهای اجرایی مرتبط با عرصه سیاست خارجی بسیار مهم است و مجلس یازدهم تاکنون گام‌هایی اساسی در این زمینه برداشته است و همچنان باید اتخاذ راهبرد سیاست خارجی متعادل و عبرت گرفتن از تجربه شکست‌خورده غرب‌گرایی در دولت قبل، از سوی دولت و مجلس دنبال شود.
