دولت سیزدهم در صد روز نخست از فعالیت خود با یکی از مهم‌ترین پرونده‌های سال‌های اخیر یعنی پرونده هسته ای و مذاکرات با غرب چه کرده است؟ این پرسش با مرور رویدادهای این مدت از یک سو و دستاوردهایی که دستگاه وزارت خارجه در این زمینه حاصل کرد؛ قابل پاسخگویی است.
مروری بر رویدادهای مربوط به پرونده هسته‌ای در ۱۰۰ روز گذشته
تاریخ گشایش پرونده هسته ای ایران در دوران مسئولیت دولت سیزدهم را می‌توان سوم شهریور؛ روز رای اعتماد مجلس به «حسین امیرعبداللهیان» به عنوان وزیرخارجه جدید عنوان کرد. وی در روز دفاع از خود به نوعی افق خواست‌ها و برنامه‌های دستگاه دیپلماسی در حوزه پرونده هسته‌ای را مشخص و تاکید کرد تمام توان خود را به کار خواهیم گرفت تا تحریم‌های ظالمانه و غیرقانونی علیه ایران لغو و یا خنثی شود.
نخستین تماس‌ها درباره پرونده هسته ای ایران با امیرعبداللهیان پنجم شهریور و از سوی «جوسب بورل» نماینده عالی سیاست خارجی اتحادیه اروپا بود که طی آن طرف اروپایی درخواست مشخص شدن زمان نشست‌های وین در دولت جدید را کرد و وزیر امورخارجه هم از همان ابتدا تاکید کرد: برای ایران مذاکره‌ای که نتایج ملموس و عملی داشته باشد و همراه با تامین حقوق و منافع مردم باشد، قابل قبول است. مذاکره ای که نه در سایه ترس و تهدید آمریکا بلکه در سایه منطق روابط بین الملل انجام شود.
امیرعبداللهیان در تماس دیگری از سوی «ژان ایو لودریان» وزیر خارجه فرانسه هم بار دیگر بر لزوم ملموس بودن نتایج مذاکرات تاکید کرد. وزیر امورخارجه همچنین در گفت و گوها و دیدارهای جداگانه با «الکساندر شالنبرگ» وزیر خارجه اتریش و «هایکو ماس» وزیر خارجه آلمان، «وانگ ایی» وزیر خارجه چین، «آنتونیو گوترش» دبیرکل سازمان ملل متحد و «سرگئی لاوروف» وزیر خارجه روسیه، «دومینیک راب» وزیر خارجه انگلیس، در دیدار با «خوسه مانوئل آلبارز» وزیر خارجه اسپانیا، در نشست با محققان ارشد اندیشکده‌های آمریکایی، «عبدالله بوحبیب» وزیر امورخارجه لبنان بارها و بارها مواضع ایران را صریح و قاطع درباره مذاکرات، برجام و تحریمها اعلام کرد.
تقریبا از نیمه شهریور درخواستها برای مشخص شدن زمان آغاز مذاکرات افزایش یافت. «رابرت مالی» نماینده ویژه ایالات متحده در امور ایران مدعی شد که آمریکا «تا ابد» نمی‌تواند منتظر تصمیم‌گیری جمهوری اسلامی ایران برای از سرگیری مذاکرات احیای توافق هسته‌ای موسوم به برجام بماند. این درحالی است که همان زمان اصرار بر آغاز مذاکرات، دولت آمریکا چهار شهروند ایرانی را در فهرست تحریم‌های خود قرار داد و نشان داد که شاید نام رییس جدید کاخ سفید تغییر یافته باشد، اما شیوه برخورد با ایران همچنان مبتنی بر سیاست تهدید و تحریم است.
در همین برهه زمانی، «رافائل گروسی» مدیرکل سازمان بین المللی انرژی اتمی در گزارشی مدعی شد که ایران اجازه دسترسی به مراکز هسته‌ای خود را محدود کرده است. گروسی ۲۱ شهریور به ایران سفر کرد تا درباره نگرانی‌های دوجانبه ایران و آژانس گفت و گو کند؛ گفت و گویی که وی پس از بازگشت آن را مفید ارزیابی کرد و طرفین در این بیانیه‌ای روحیه همکاری و اعتماد متقابل و اهمیت تداوم آن و همچنین ضرورت رسیدگی به موضوعات فیمابین در فضایی سازنده و منحصرا فنی را مورد یادآوری و تاکید مجدد قرار دادند.
همچنین ایران و آژانس در این سفر برای سرویس تجهیزات نظارتی و تعویض کارت‌های حافظه توافق کردند. با معرفی «علی باقری» به عنوان سرپرست جدید تیم مذاکره کننده ایران در شهریور، سمت و سوی دیپلماسی هسته ای ایران نمایان‌تر شد. در همان مقطع سه کشور اروپایی عضو برجام در نشست شورای حکام آژانس در بیانیه ای از ایران خواستند تا به تعامل سازنده در مذاکرات وین بازگردد. آنها در حالی جمهوری اسلامی را متهم به نقض سیستماتیک برجام کردند که نخستین ناقض این توافق آمریکا و در ادامه تروئیکای اروپا بود.
«محمد اسلامی» رییس سازمان انرژی اتمی در شصت و پنجمین نشست سالانه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تلاش کرد تا اعضای این نهاد بین المللی را درباره ضرورت رفع تحریمها علیه ایران آگاه سازد.
حسین امیرعبداللهیان هم در همین ایام در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل در دیدار با مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا تاکید کرد که دولت جدید مذاکرات را از سر خواهد گرفت، در دیدار با وزیر خارجه اتریش تصریح کرد که مناسبات اروپا با ایران نباید تابعی از نوع رفتار و نگرش غیرسازنده آمریکا به ایران باشد. رییس دستگاه دیپلماسی همچنین در دیدار با وزیر خارجه سوییس از ضرورت انعطاف آمریکایی ها و اروپایی‌ها برای نتیجه گیری ملموس از فرآیند مذاکرات سخن گفت.
وی از وزیر امورخارجه کرواسی هم خواست تا کمیسیون‌های اقتصادی مشترک دو کشور را که ۱۶ سال مورد بی‌توجهی قرار گرفته، احیا کند. رییس دستگاه دیپلماسی در دیدار با همتای آلمانی خود هم ضمن تاکید بر اهمیت و ضرورت نتیجه محور بودن مذاکرات وین اظهار کرد: انتظار برحق ملت ایران آن است که مزایای اقتصادی برجام که به دلیل بدعهدی طرف‌های مقابل تاکنون محقق نشده است، این بار تضمین شود.
۳۰ شهریور «سعید خطیب زاده» سخنگوی وزارت امور خارجه از آغاز گفت وگوهای وین طی چند هفته آینده خبر داد و امیرعبداللهیان هم از بازگشت زودهنگام ایران به میز مذاکرات ثمربخش سخن گفت. از مهرماه سال جاری، رایزنیها و گفت و گوها درباره پرونده هسته‌ای ایران در صدر خبرها قرار گرفت. گزارش غیرمستدل و سیاسی آژانس علیه ایران در مهرماه، واکنش تهران را در پی داشت و «بهروز کمالوندی» سخنگوی سازمان انرژی اتمی از آژانس خواست با گزارشات هدف‌دار و مغرضانه روند سازنده ایجاد شده را تخریب نکند.
سفر انریکه مورا معاون سرویس اقدام اتحادیه اروپا به تهران و دیدار با علی باقری معاون سیاسی وزیر امورخارجه را می توان آغاز عملی گفت وگوهایی دانست که دور نخست آن روز جمعه گذشته در وین پایان یافت. در این دیدار که ۲۲مهر انجام شد؛ طرفین بر تداوم گفت وگوها در چند روز آینده و در شهر بروکسل تاکید کردند.
آبان ماه سال جاری و درحالی که علی باقری از تدارک دیدار با مسئول کمسیون مشترک برجام خبر می‌داد و امیرعبداللهیان هم تاکید می‌کرد که ایران نمی خواهد از نقطه بن بست وارد مذاکرات شود و به همین دلیل در حال بررسی ابعاد این اقدام است؛ برخی رسانه‌ها مدعی رد درخواست مذاکره سه کشور اروپایی از سوی ایران شدند که بلافاصله تکذیب شد.
۵ آبان علی باقری در توییتی تصریح کرد که پیش از پایان ماه نوامبر یعنی نهم آذر دور جدید مذاکرات آغاز خواهد شد که این اتفاق هم افتاد و دور جدید گفت و گوهای ایران و طرف‌های دیگر برجام هشتم آذرماه آغاز و روز جمعه دوازدهم آذر دور نخست آن به پایان رسید. در این پروسه طی شده فشار پیدا و پنهان رژیم صهیونیستی بر آغاز و ادامه مذاکرات هسته ای و اثرگذاری بر پرونده ایران از همان روزهای نخست آغاز به کار رسمی دولت شدت یافت.
«نفتالی بنت» نخست وزیر رژیم صهیونیستی در سفر به آمریکا ضمن تکرار ادعاهای خود علیه ایران خواستار فشار بیشتر بر جمهوری اسلامی شد. در این سفر نخست وزیر رژیم اسرائیل از نقشه تازه‌ای علیه ایران سخن گفت که بر اساس آن تل آویو به همراه همراهان خود اقداماتی با تعداد و تنوع بالا اما اثربخشی کم و ابعاد گسترده به کار خواهند گرفت تا سناریوی مورد ادعای خود یعنی «مرگ با هزاران جراحت» را عملی سازند. به فاصله یک ماه از آغاز به کار دولت جدید در ایران و در مهر سال جاری رژیم صهیونیستی آشکار و پنهان تلاش کرد تا مذاکراتی را که هنوز آغاز نشده بود؛ از هویت اصلی آن تهی کرده و با ارائه طرح های جدید، ایران را بیش از همیشه تحت فشار قرار دهد. در کنار تل آویو، مسئولان برخی از کشورهای حاشیه خلیج فارس هم در پی طرح دوم و جایگزینی بودند که در صورت به نتیجه نرسیدن مذاکرات، بتوانند آن را در قبال ایران اجرا کنند.
۶ اصل دولت سیزدهم برای احقاق حقوق مردم
با مرور پرونده هسته‌ای ایران در صد روز گذشته از دولت سیزدهم می‌توان تبیین و تثبیت موارد زیر را به عنوان مهم‌ترین دستاوردهای وزارت خارجه در تامین و تضمین حقوق مردم ایران برشمرد:
۱- توان نظامی و دفاعی ایران موضوع هیچ مذاکره‌ای نخواهد بود:
آمریکا طی سال‌های گذشته همواره تلاش کرده است تا در تعامل با ایران به حوزه‌ای فراتر از برجام هم رسیده و مسیر مذاکرات را به سمت موضوعاتی چون توان نظامی و دفاعی جمهوری اسلامی و نقش‌آفرینی منطقه‌ای تهران برساند. این هدف اما با توجه به بدعهدی و بی‌اعتمادی منطقی تهران به واشنگتن از خطوط قرمز سیاست خارجی کشور است که در دولت سیزدهم این خطوط پررنگ‌تر هم دنبال شد و به نظر می‌رسد قاطعیت تیم مذاکره کننده در مذاکرات اخیر وین، به خوبی این خطوط را برای طرف‌های غربی ترسیم کرده است.
۲-سیاست ایران مذاکره برای مذاکره نیست:
جمهوری اسلامی در عین استقبال از اصل مذاکره این مفهوم را به عنوان ابزاری برای دستیابی به حقوق مردم می‌داند و نه دور تسلسلی برای دیدار با مقامات خارجی. از این روست که هم برای ورود به دور جدیدی از مذاکرات تامل به کار بسته و هم در صورت عدم نتیجه‌گیری از مذاکراتی که دور نخست آن در وین پایان یافته؛ رغبتی به تکرار مواضع منطقی خود نخواهد داشت و به توصیف تیم وزارت خارجه این پنجره گفت و گو تا ابد برای طرف‌های غربی باز نخواهد بود. جمهوری اسلامی ایران در حال حاضر با مشکلات اقتصادی روبروست که بخشی از آنها ریشه در تحریم‌های غیرقانونی آمریکا دارد؛ مهم ترین انگیزه دولت و خواست ملت هم پایان این تحریم ها از رهگذر مذاکرات است و اگر این مهم تحقق نیابد؛ دولت به ادامه این روند تن نخواهد داد.
۳-طرف‌های مذاکره باید در قبال تعهدات خود اقدام کنند:
یکی از مهم ترین تلاش‌های وزارت خارجه دولت سیزدهم در ۱۰۰ روز از فعالیت خود در این راستا بوده است که جهان و افکار عمومی آن به این نتیجه مهم دست یابند که آسیب اصلی به توافق هسته ای و برجام از سوی ایالات متحده آمریکا بوده است و نه جمهوری اسلامی ایران. این کاخ سفید است که در به یکی از صلح آمیزترین توافقات عرصه بین الملل صدمه زده و متهم و مجرم اصلی است.
از سوی دیگر تیم وزارت خارجه این بار جدی‌تر از همیشه تروئیکای اروپا را به سبب عدم اجرای تعهدات برجامی خود مورد پرسش قرار داده و از آنها خواسته است وعده درمانی چند سال گذشته خود را کنار گذاشته و در قبال تعهدات خود در برجام اقدامات همسو انجام دهند. ایران این بار چشم انتظار اقدامات عملی طرف‌های مذاکره و آمریکاست و مبنای قضاوت را رفتارهای کاخ سفید و هم پیمانان آن، قرار خواهد داد.
۴-ایران زبان احترام و منطق می خواهد:
سیاست چماق و هویج در قبال پرونده هسته ای ایران، سیاست نخ نما و کهنه ای است که کاخ سفید سال‌هاست از آن علیه تهران استفاده کرده است. در دولت سیزدهم این سیاست کاربردی نخواهد داشت و تیم مذاکره کننده ایران هم با عدم پذیرش حضور آمریکا در گفت و گوها این مهم را بار دیگر یادآور شده است که حضور در میز مذاکرات و تهدیدهای ایالات متحده از سوی ایران قابل پذیرش نیست.
۵-همکاری با آژانس در گرو حصول توافق:
تعامل ایران با آژانس بین المللی انرژی اتمی در دولت سیزدهم از دو اصل مهم پیروی کرده است؛ اصل نخست تکیه و تاکید بر این مهم دارد که این نهاد بین المللی در صورتی می تواند بر فعالیت های هسته ای ایران نظارت داشته باشد که به همان میزان هم بر تامین حقوق و منافع جمهوری اسلامی. از این رو همکاری های گسترده با آژانس در صورتی معقول وموجه جلوه می کند که در راستای توافقاتی برای تضمین حقوق ایران هم باشد. موضوع دیگری که ایران در روابط خود با آژانس بر آن تاکید کرده است، پررنگ شدن نقش موضوعات فنی و علمی در این تعاملات به جای دیدگاه های سیاسی متاثر از فشارهای خارجی است.
۶-دولت کشور را به مذاکرات گره نزد:
نگاه به شرق و منطقه، گسترش و تقویت دیپلماسی اقتصادی، تکیه بر توان داخلی از مهم ترین اقداماتی است که دولت در صد روز گذشته آن ها را آغاز کرده است تا به معنای واقعی کلمه کشور و آینده مردم کمترین پیوند را با مذاکرات و پرونده هسته ای داشته باشند.
