کم‌تر از دو هفته دیگر هفتمین دور مذاکرات احیای برجام در وین آغاز می شود، مهم‌ترین نگرانی ایران در این مذاکرات خلف وعده مجدد طرف آمریکا یی است.
دفعه قبل آمریکایی‌ها بعد از اجرای کامل تعهدات ایران، از اجرای تعهدات خود سر باز زده و از برجام خارج شدند، قرار بود طرف اروپایی به عنوان میانجی با ابزار‌هایی همانند اینستکس زیان ایران را جبران کند، اما در عمل هیچ کاری پیش نبرد.
دولت ایران به دنبال دریافت «تضمین» از دولت آمریکاست تا اطمینان حاصل کند در صورت توافق در وین، آمریکا در دوره بایدن و متعاقبا در دوره رؤسای جمهور بعدی مجددا از برجام خارج نخواهد شد.
خروج آمریکا از برجام آسیب و صدمات غیرقابل‌محاسبه‌ای به اقتصاد ایران وارد کرد و زخم‌های بعضا جبران‌ناپذیری نیز در دوران کرونا بر پیکر جامعه ایران بر جای گذاشت. در واقع، حتی مقامات اروپایی و بعضا حتی برخی اعضای ارشد تیم مذاکره‌کننده آمریکا نیز به اینکه انتظار ایران برای اخذ «تضمین» انتظار قابل‌درکی است، اذعان داشته‌اند.
سیدرضا میرطاهر کارشناس مسائل بین الملل در همین زمینه می‌گوید که یکی از خواسته‌های هیئت ایرانی و آقای عراقچی مذاکره کننده ارشد ایران در دولت قبل این بوده است که آمریکا باید تضمین بدهد که بار دیگر از برجام خارج نمی‌شود تا ایران اطمینان حاصل کند با سناریو مشابه دوره ترامپ و اعمال تحریم‌های یک جانبه مواجه نمی‌شود.
او معتقد است که این مساله از سوی تحلیل گران آمریکایی مورد توجه قرار گرفته است، اما آن‌ها معتقدند تفاهم برجام اگر می‌خواهد صورت قانونی پیدا کند، باید در سنای آمریکا مطرح شود و در آنجا با دو سوم آرا به تصویب برسد و با توجه به حضور اکثریت جمهوری خواهان در سنا امکان تحقق این امر وجود ندارد، از این رو این خواسته ایران به لحاظ قوانین داخلی آمریکا منتفی است، هر چند که این خواسته ایران منطقی است که نمی‌خواهد دوباره شاهد اتفاقی باشد که در دولت ترامپ روی داد.
الان این سوال به درستی مطرح است که که هر چند در سال اول دولت بایدن هستیم، اما بعد از ۴ سال، اگر یک رئیس جمهور متفاوت در آینده در آمریکا روی کار بیاید یعنی یک جمهوری خواه چه تضمینی است که تجربه دوره ترامپ تکرار نشود؟ باید گفت که هیچ تضمینی نیست. درباره بحث برجام این احتمال است حتی اگر در سنا به تصویب برسد، اگر رئیس جمهوری آمریکا واقعا بخواهد می‌تواند از آن خارج شود، اما اگر در سنا به تصویب برسد مزیت اش این است که احتمال خروج را کم می‌کند، این موضوع فرضیه‌ای بود که میرطاهر مطرح کرد.
داوود آقایی دیگر کارشناس حقوق بین الملل هم در گفت‌وگو با باشگاه خبرنگاران جوان، با بیان اینکه حق طبیعی ایران در فرآیند برجام است که به دنبال گرفتن تضمین برود، یادآور شد که موفق شدن در روند گرفتن تضمین کمی دور ذهن است، چراکه در آمریکا بایدن موقعیت قوی زیادی ندارد و این موضوع در اختیار کامل دموکرات‌ها و تیم بایدن نیست، هرچند که در بین دموکرات‌ها هم اختلاف نظر است. برخی از نمایندگان مجلس سنا هم مخالف این هستند که آمریکا دوباره به برجام برگردد یا جمهوری خواهان که به شدت مخالف هستند، بنابراین آن‌ها راضی نیستند که حتی آمریکا به برجام برگردد چه برسد به اینکه تضمین‌های قابل قبولی را ارائه دهد.
این کارشناس حقوق بین الملل میعتقد است که دست اندرکاران دیپلماسی و مذاکره کنندگان ما باید در مسیر تضمین گرفتن پیش بروند، اما در مذاکره از همان ابتدا نمی‌شود شروط سختی را گذاشت که اصل مذاکره را زیر سوال ببرد و اصلا مذاکره آغاز نشود، لذا دست اندرکاران دیپلماسی کشور شرایط شروع مذاکره را بگذارند و در حین مذاکره شروط را تعیین کنند؛ این می‌تواند راهگشایی برای دستیابی به نتایجی تا حدودی مورد انتظار باشد.
حسن هانی زاده کارشناس مسائل سیاسی با اشاره به سابقه آمریکا برای نادیده گرفتن قوانین بین المللی می‌گوید که به نظر می‌رسد هیچ گونه اطمینانی به آمریکا وجود ندارد، اما سازوکار‌های قانونی هم در روابط بین المللی وجود دارد و آن اینکه آمریکا با حضور اتحادیه اروپا، روسیه و چین تعهد قطعی دهد که اگر مذاکرات آینده وین با شرکت ایران و کشور‌های ۴+۱ و حتی اگر آمریکا هم به این مذاکرات بپیوندد به تمام تعهدات خود عمل کند.
این کارشناس مسائل بین الملل با اشاره به تحریم‌هایی که آمریکا برای فشار آوردن بر ایران اعمال کرده، معتقد است که ایران باید آمریکا را وادار کند که بخشی از تحریم‌های اعمال شده علیه ایران از سال ۲۰۱۸ تاکنون لغو شود تا یک نوع راستی آزمایی بین ایران و آمریکا به وجود بیاید و سپس آمریکا با حضور نماینده اتحادیه اروپا و کشور‌های فرانسه، انگلیس، آلمان، روسیه و چین در وین و در برابر افکار عمومی تعهد کتبی بدهد که اگر مذاکرات به نتیجه برسد این به عنوان یک سند بین المللی تلقی شود و آمریکا حق نادیده گرفتن تعهدات خود را نخواهد داشت.
اما رحیم بایزیدی کارشناس مسائل بین الملل بر این باور است که در سطح بین المللی هیچ مکانیسم کارآمدی برای اخذ تضمین از عدم خروج دوباره آمریکا قابل تحقق نیست. زمانی که آمریکا به قطعنامه الزام آوری که خود این کشور به همراه متحدانش امضا کرده پایبند نباشد، هر تضمین بین المللی دیگری، صرفا جنبه حقوقی داشته و ممکن است مجددا در مسیر قبلی به پیش برود، البته در این حوزه تنها راه حلی که به ذهن من می‌رسد، تعیین یک مرجع حقوقی بی طرف همچون «دیوان بین المللی دادگستری» برای راستی آزمایی پایبندی آمریکا و سایر اعضای برجام به تعهداتشان و احتمالا تعیین خسارات وارده ناشی از اعمال غیرقانونی کشور‌های عضو است. این پیشنهاد از این نقص در برجام ناشی می‌شود که آژانس بین المللی انرژی اتمی مسئولیت بررسی پایندی ایران به تعهدات برجام را بر عهده دارد، اما هیچ نهاد ثالثی مسئولیت راستی آزمایی سایر اعضای برجام در زمینه تعهدات تحریمی را بر عهده ندارد.
این کارشناس مسائل بین الملل با بیان اینکه در سطح داخلی آمریکا، وضعیت اخذ تضمین حتی پیچیده‌تر از سطح بین المللی است، یادآور شد که قوی‌ترین معاهدات بین المللی آمریکا، آن‌هایی هستند که توسط کنگره این کشور (مجلس نمایندگان و مجلس سنا) به تصویب برسند. با وجود اینکه دموکرات‌ها اکثریت هر دو مجلس را در اختیار دارند، اما تصویب برجام در کنگره از احتمال بسیار کمی برخوردار است و با توجه به همین مسئله، عملا گزینه‌ای نیست که دولت آمریکا مد نظر داشته باشد. ضمن اینکه حتی معاهدات بین المللی که به تصویب کنگره هم برسد، قابلیت لغو توسط این نهاد را دارد. این مسئله با توجه به این واقعیت که هر چند سال یک بار ترکیب کنگره تغییر می‌کند، از اهمیت بیشتری برخوردار است؛ بنابراین تصور اینکه تصویب برجام در کنگره آن را به صورت دائمی به یک قانون مبدل می‌سازد، تصوری اشتباه است.
بایزیدی همچنین می‌گوید سناریوی حقوقی دیگر این است که همانند دوران اوباما، رئیس جمهور آن را در قالب یک توافق به امضا برساند. این وضعیت نیز نمی‌تواند چندان پایدار باشد، چراکه رئیس جمهوری بعدی آمریکا به راحتی و با یک فرمان اجرایی امکان خروج مجدد از برجام را خواهد داشت. فرمان اجرایی دیگر مکانیسم حقوقی و سیاسی است که رئیس جمهور آمریکا می‌تواند از آن برای قانون کردن توافقات امضا شده استفاده کند. البته فرامین اجرایی نیز به راحتی توسط روسای جمهور بعدی و حتی دادگاه‌های آمریکایی قابل لغو هستند؛ بنابراین این مکانیسم هم تضمین قابل توجهی ارائه نمی‌دهد، چه در سطح بین المللی و چه در سطح ملی (در آمریکا)، تضمین حقوقی و سیاسی پایدار و قابل اتکایی برای عدم خروج مجدد آمریکا از برجام وجود ندارد. در این فضابهترین تضمینی که می‌توان به آن دست یافت، برگشت پذیر ساختن برنامه هسته‌ای ایران است. در شرایط فعلی، دولت آمریکا در مدت زمان کوتاهی و تنها در عرض یک روز می‌تواند با صدور یک فرمان اجرایی نه تنها تحریم‌های لغو یا تعلیق شده قبلی را بازگرداند، بلکه تحریم‌های جدیدی را نیز علیه کشور وضع کند.
