در نگاه و رویکرد دینی ، ما با چارچوبی به نام « کیان امت اسلام » مواجه هستیم. چارچوبی که باید از آن در مقابل شرارت دشمنان صیانت شود. در اینجا مانند سایر موارد، شاهد آشکارسازی پیوند عقلانیت و دین در تعالیم انسان‌ساز و تمدن ساز دین مبین اسلام هستیم.در تعالیم دینی اسلام ، صیانت و دفاع از حریم دین و تمامی متعلقات آن ( اعم از سرزمین، حکومت اسلامی، اجتماع مسلمین و ….) یک الزام محسوب می‌شود نه یک توصیه.حفظ حریم دفاعی کیان اسلام در گروی استفاده از تمامی ظرفیت‌ها و تبلور «نهایت استطاعت » یک حکومت و ملت مسلمان می‌باشد. در نگاه متعالی دین مبین اسلام، مفاهیمی مانند« دفاع»،«استطاعت در دفاع» و « حمله دشمنان» دارای اطلاق و محدودیت ذاتی نبوده و هرگونه ضربه‌ای به کیان اسلام، مصداق حمله به آن و هرگونه اقدامی در صیانت از حکومت اسلامی و جامعه مسلمین، مصداق دفاع محسوب می‌شود. از سوی دیگر، در فقه پویای شیعه، هر دو مؤلفه « زمان» و «مکان» اهمیت به سزایی دارند. اگرچه برخی اصول و قواعد مقید به زمان و مکان خاصی نبوده و در هر شرایطی جاری می‌باشد اما تشخیص و تطبیق برخی موارد تعیین‌کننده دیگر با مقتضیات زمان و مکان ، بر عهده علمای جامع‌الشرایط شیعه است.یکی از مقولاتی که باگذشت زمان تحول زیادی پیدا می‌کند، « تهدیدات دشمنان » است. اگرچه ماهیت دشمنان اسلام تغییری نکرده است، اما روش اعمال این تهدیدات در هر دوره‌ای پیچیده‌تر می‌شود. در برخی ادوار، تحولات مفهومی و مصداقی در حوزه‌های آفند و پدافند به‌اندازه‌ای سریع صورت می‌گیرد که اگر حکومت اسلامی خود را با این سیر تحولی تطبیق ندهد و در نگاه و رویکرد خود در مواجهه با دشمن دچار خطای محاسباتی یا خطای تطبیق( با شرایط مکانی و زمانی خاص ناظر بر تهدید ) شود ، هزینه زیادی پرداخت خواهد کرد.
در طول حدود ۴۳ سال سپری‌شده از پیروزی انقلاب اسلامی ، نگاه حضرت امام خمینی(ره) و رهبر معظم انقلاب مبتنی بر نفی سلطه‌پذیری دشمنان ( قاعده نفی سبیل) و توجه به مقتضیات زمانی و مکانی در مواجهه با تهدیدات دشمنان بوده است.
پس در اینجا «دشمن‌شناسی» ،« محیط‌شناسی» و « تهدید شناسی» هر سه در یک منظومه تعریف می‌شود. اگر ما دشمن را بشناسیم، اما«محیط» و « تهدید» را نشناسیم، این شناخت ما به‌تنهایی نمی‌تواند از نظام جمهوری اسلامی در برابر دشمنان صیانت کند. حتی اگر ما دشمن را بشناسیم و محیط را نیز درست تشخیص دهیم، اما « نوع و وزن تهدید دشمن» و متعاقبا ابزارهای مقابله با آن را درست تشخیص ندهیم، دوباره به خروجی مدنظر در این فرآیند دست نخواهیم یافت. از تلفیق « دشمن‌شناسی »،« محیط‌شناسی » و « تهدید شناسی »، محصولی به نام « صیانت پایدار» استخراج می‌شود.
واقعیت امر این است که امروز، در برابر جنگ همه‌جانبه و ترکیبی دشمنان، ما باید در ابتدا رصد هوشمندانه‌ای نسبت به ابعاد و مؤلفه‌های این نبرد همه‌جانبه داشته و ناظر به این رصد هوشمندانه، رویکرد دفاعی خود را در قالب یک منظومه استوار تعریف و تنظیم نماییم. رهبر معظم انقلاب در سال ۱۳۹۸ و در دیدار مردم قم، به نکته مهمی در حوزه دشمن‌شناسی اشاره فرمودند :
« دشمن‌شناسی بسیار مهم است؛ یکی این؛ بعد، دانستن نقشه دشمن؛ دشمن چه‌کار دارد می‌کند، چه‌کار می‌خواهد بکند؛ و بعد، دانستن شیوه مقابله با نقشه دشمن؛ این را باید مردم ما بدانند.»همان‌گونه که رهبر انقلاب اشاره فرموده‌اند، «دشمن» و « روش‌های دشمن برای ضربه زدن به جامعه» هر دو باید مورد رصد و شناسایی قرار گیرند و این « شناسایی» باید منتج به «کشف روش مقابله با دشمنان »شود.
حنیف غفاری
