هنگامی که مذاکرات هسته‌ای با سیاست نرمش قهرمانانه ایران در حال رسیدن به یک توافق بود، بدخواهان مردم به هر تلاشی دست زدند تا مانع از تحقق آن شوند اما پس از آنکه تلاششان بی‌ثمر ماند و شکست خورد، کوشیدند تا دولت ضد برجامی و نژادپرست ترامپ را برای خروج از آن تحریک کنند.
سرانجام در هجدهم اردیبهشت ۱۳۹۷ دونالد ترامپ در یک نطق رادیو-تلویزیونی به طور رسمی پایان دادن به مشارکت در برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) را اعلام کرد و به وزارت خارجه و خزانه‌داری خود دستور داد تمام تحریم‌های کنار گذاشته شده را بازگردانند و سیاست فشار حداکثری را بر ایران اعمال کنند.
جمهوری اسلامی ایران برای جلوگیری از اجماع‌سازی شوم که قصد اصلی دولت ترامپ برای بازگرداندن تحریم‌های شورای امنیت بود، برای یکسال در رایزنی با دیگر طرف‌های برجام، صبر استراتژیک کرد و از دیگران خواست تا این نقض فاحش طرف آمریکایی را جبران کنند.
در پی بی عمل اروپایی‌ها، ایران به کاهش تعهدات برجامی خود روی آورد و مجلس شورای اسلامی هم قانونی را به تصویب رساند که دولت را به ارتقای غنی‌سازی، قطع اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی و همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مکلف می‌کرد.
اما با روی کار آمدن دولت جو بایدن که در تمام اظهارات انتخاباتی خود بازگشت سریع به توافق هسته‌ای را وعده داده بود، شرایط تغییر چندانی نکرد اما جمهوری اسلامی ایران پذیرفت در مذاکراتی غیرمستقیم از طریق طرف‌های باقی‌مانده در برجام، شرایط بازگشت آمریکا به این توافق را بررسی کند.
ایران در ۶ دور از این مذاکرات حضور یافت و تاکید کرد که تمام تحریم‌های اعمال شده در دوره ترامپ باید برداشته شود و تهران هم پس از راستی‌آزمایی، تعهدات خود را با آنچه در برجام بوده است، منطبق خواهد کرد.
اکنون که دولت جدید در ایران مستقر شده است، موضوع بازگشت به مذاکرات مطرح است اما این بار هم مخالفان جدی توافق هسته‌ای بار دیگر به ائتلافی شوم رسیده‌اند و تلاش دارند واشنگتن را از مسیر مسالمت‌آمیز خارج کنند.
مهم‌ترین مخالفان برجام
مهم‌ترین مخالفان برجام را باید رژیم صهیونیستی و برخی متحدان منطقه ای آمریکا دانست که به تازگی هم با همتایان واشنگتنی خود دیدار داشته‌اند.
یائیرلاپید وزیر خارجه رژیم صهیونیستی و فیصل بن فرحان وزیر خارجه سعودی به واشنگتن رفتند و با آنتونی بلینکن وزیر خارجه و جیک سالیوان مشاور امنیت ملی بایدن درباره مساله هسته‌ای ایران صحبت و البته تهدید کردند.
لاپید علاوه بر این مقامات با "تام کاتن" سناتور ضد ایرانی هم دیدار کرد و گفت: خوشحالم که امروز دوباره سناتور تام کاتن را دیدم. ما در مورد تهدید برنامه هسته‌ای ایران و فعالیت‌های بدخواهانه آن در منطقه بحث کردیم.
لاپید در نشست خبری مشترک با بلینکن و بن زاید وزیر خارجه امارات متحده عربی هم ادعاهای ضد ایرانی بنیامین نتانیاهو را که هیچ خریداری نداشت، دوباره مطرح کرد و گفت: در مرکز سفر من اینجا نگرانی در مورد حرکت ایران در زمینه توان هسته ای است. ایران در حال تبدیل شدن به یک کشور هسته‌ای است. هر روز که می‌گذرد، هر تاخیر در مذاکرات، ایران را به بمب هسته‌ای نزدیک می‌کند.
وی که دولتش از دارندگان غیرقانونی و نامشروع سلاح اتمی است و نظارت هیچ نهاد بین‌المللی را بر این فعالیت‌ها نپذیرفته است، وقیحانه مدعی شد: ایرانیان به وضوح فرصت سوزی دارند و سعی می‌کنند با فریب جهان، به غنی سازی اورانیوم ادامه دهند و برنامه موشک‌های بالستیک خود را توسعه بخشند.
وزیر خارجه و نخست وزیر دوره‌ای رژیم صهیونیستی که دستشان به خون صدها هزار فلسطینی بی‌گناه آلوده است و به تروریسم دولتی شهرت دارند، اینگونه سخن‌پراکنی کرد که "اگر قرار است یک رژیم تروریستی به سلاح هسته‌ای دست یابد، ما باید اقدام کنیم. ما باید روشن کنیم که جهان متمدن اجازه نمی دهد. اگر ایرانیان معتقد نباشند که جهان در توقف آنها جدی است، آنها به دنبال بمب خواهند بود".
لاپید در عین حال از تهدید که خلاف آشکار منشور ملل متحد است هم ابایی نکرد و گفت: اسرائیل این حق را برای خود محفوظ می دارد که در هر لحظه و به هر نحوی اقدام کند. این تنها حق ما نیست ؛ مسئولیت ما هم هست.
وی از گزینه دیگری به جز دیپلماسی هم رونمایی کرد و افزود: اگر دیپلماسی شکست بخورد گزینه های دیگری روی میز خواهد بود و با بیان گزینه های دیگر ، فکر می کنم همه در اینجا ، در اسرائیل ، در امارات و در تهران متوجه منظور ما هستند.
اما این اظهارات خصمانه فقط مربوط به وزیر صهیونیست نبود و آنتونی بلینکن وزیر خارجه آمریکا هم در قالب دستکش مخملین، اینگونه گفت: ما در دیدار با همتایان اسرائیلی و اماراتی فرصتی برای تمرکز بر برخی از چالش‌های امنیتی منطقه‌ای داریم که با هم با آنها روبرو هستیم ، از جمله چالش ناشی از ایران و برنامه هسته‌ای آن و سایر فعالیت‌هایی که برای هر دوی ما و بسیاری دیگر از کشورهای منطقه و سراسر جهان نگران کننده است.
وی افزود: ما در این مساله متحد هستیم که نمی‌توان به ایران اجازه دستیابی به سلاح هسته‌ای را داد و رئیس جمهوری بایدن نیز به این پیشنهاد متعهد است. ما معتقدیم که راه دیپلماتیک موثرترین راه برای اطمینان از عدم وقوع آن است.
وزیر خارجه آمریکا ادامه داد: اما همانطور که در هفته های اخیر فرصتی برای گفتگو داشتیم ، برخلاف این واقعیت که در ۹ ماه گذشته کاملاً روشن کرده‌ایم که آماده‌ایم اگر ایران همان کار را انجام دهد، به تعهدات کامل خود در برجام بازگردیم؛ آنچه را که می بینیم یا شاید دقیق تر آنچه را که تهران ندیده است؛ نشان می‌دهد که آنها آماده نیستند.
بلینکن در شرایطی صحبت از آماده بودن کاخ سفید و آماده نبودن ایران دارد که دولت بایدن حتی در بحبوحه همه‌گیری کرونا و آسیب جدی مردم ایران هم حاضر نشد از شدت تحریم‌ها بکاهد تا تجهیزات و داروی مورد نیاز وارد کشور شود.
برجام بدون مزایا و طرح گزینه‌ای دیگر
با این حال، وزیر خارجه آمریکا با فراموشی از نزدیک به چهار سال خروج یکجانبه آنها از برجام، ادعا دارد که "زمان رو به پایان است زیرا، همانطور که فرصتی برای گفت‌وگو با هم داشتیم، به نقطه‌ای نزدیک می‌شویم که بازگشت به پایبندی به برجام به خودی خود مزایای برجام را برنمی‌گرداند".
بلینکن بدون اینکه بخواهد تاریخی را برای مهلت از سرگیری مذاکرات مطرح کند، اظهار کرد: همانطور که وزیر خارجه (اسرائیل) گفت ، ما در مورد این موضوع بین خودمان بحث می کنیم و هر گزینه ای را برای مقابله با چالش ایران بررسی خواهیم کرد.
وی در پاسخ به این سوال که "مقامات اسرائیلی از جمله نخست وزیر بنت، گفته‌اند که اسرائیل تمام مدت علیه توافق هسته ای ایران عمل می‌کند، از جمله این که حق دارد از خود دفاع کند. آیا این کاری است که با هماهنگی شما انجام می‌شود"، گفت: به طور واضح ، اسرائیل حق دفاع از خود را دارد و ما به شدت از این مساله حمایت می کنیم. ما به راه حل دیپلماتیک برای نگرانی‌های خود با ایران معتقدیم - نگرانی هایی که بین ما و بسیاری از کشورهای جهان از جمله شرکای اروپایی ما و حتی روسیه و چین مشترک است.
وزیر خارجه بایدن که با شعار دیپلماسی به میدان آمده بود، تکرار کرد "یک مسیر دیپلماتیک بهترین و موثرترین راه برای انجام این کار است. بنابراین ما صریح بودیم که مایل به بازگشت متقابل به پایبندی به برجام هستیم اما واکنش‌های ایران یا به عبارت بهتر فقدان آن، دلگرم کننده نبوده است."
بلینکن که دولت متبوعش هیچ‌گاه حاضر به اعتمادسازی نشده است چرا که ایران به حق نگران دولت بعدی و تکرار ماجرای خروج از برجام در آمریکا است، تنها در لفظ ادعا کرد: حتی در شرایطی که ما آماده بازگشت به مذاکرات هستیم و فکر می‌کنیم که باید به زودی این کار را انجام دهیم ، اگر ایران موضعی واقع بینانه داشته باشد، ما همچنان بر این باوریم که می‌توانیم در مورد بازگشت به پایبندی متقابل به توافق برسیم.
وی با این حال، در مسیری تهدیدآمیز گفت: اما به دلایلی که اشاره کردم ، فرصتی که ما برای انجام آن داریم، کوتاه و کوتاهتر می‌شود و بنابراین ما نظرات و وضعیت ایران را با دقت بسیار زیادی زیر نظر داریم و همانطور که وزیر(اسرائیلی) گفت ، ما آماده هستیم که در صورت تغییر مسیر ایران، به گزینه‌های دیگر روی آوریم و این رایزنی‌ها با متحدان و شرکای ما بخشی از آن است.
بلینکن علاوه بر وزیر اسرائیلی با همتای سعودی خود هم دیدار داشت و درباره آن گفت: ما بین ایالات متحده و عربستان سعودی مشارکت قوی داریم. ما به دفاع از پادشاهی سعودی متعهد هستیم. ما کارهای زیادی داریم که با هم در زمینه مسائل مختلف بسیار مهم ، از آب و هوا گرفته تا انرژی ، یمن و ایران انجام می‌دهیم.
متهم در مقام شاکی!
فیصل بن فرحان وزیر خارجه سعودی اما در حاشیه این سفر در محل سفارت سعودی در واشنگتن با رابرت مالی نماینده ویژه آمریکا در امور ایران دیدار کرد که بنا به بیانیه وزارت خارجه سعودی، مدعی شد: فعالیت‌های هسته‌ای ایران کل منطقه را به خطر می‌اندازد. ایران تمام منطقه را در یک وضعیت بسیار خطرناک قرار داده است.
بر پایه بیانیه وزارت خارجه سعودی که عامل بیش از ۶ سال جنگ خانمان سوز یمن است؛ در این دیدار، راه‌های تقویت همکاری عربستان و آمریکا در موضوع هسته‌ای ایران و مذاکرات بین‌المللی مربوطه در این زمینه مورد بحث قرار گرفت.
رابرت مالی نماینده ویژه آمریکا در امور ایران، هم در این گفت‌وگو و هم در برنامه‌ای در اندیشکده کارنگی، دو پهلو سخن گفتن را برگزید و ابتدا به دولت سابق آمریکا تاخت.
وی گفت: اگر دولت سابق آمریکا به طور یکجانبه از برجام خارج نشده بود، همه چیزهای مربوط به برنامه هسته‌ای، ارتقای سطح غنی سازی و اورانیوم فلزی تحت نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قرار داشت.
این مقام وزارت خارجه آمریکا بدون پرداختن به اینکه دولت آمریکا چگونه باید بابت خروج از برجام، اعمال شدیدترین تحریم و ادامه آن و ایجاد رنج فراوان برای مردم ایران پاسخگو باشد، ادعا کرد: اینها موارد نقض توافق محسوب می‌شود که ایران باید پیش از خروج آمریکا از برجام پاسخگو می‌بود.
مالی درباره مسیر جایگزین مذاکرات برجام هم اظهار کرد: تا آوریل طرح آمریکا بر این بود که ایران به این آگاهی برسد که همه تحریم‌های ناسازگار با برجام به سرعت برداشته خواهد شد، اگر اعتماد سازی شود.
وی با طرح این سوال که "شاید بپرسید که چرا زودتر اعتمادسازی نکردید"، اظهار کرد: واقعیت این است که بزرگترین گام‌های اعتمادساز یعنی برداشته شدن تحریم به ایرانی‌ها گفته شد. ما آماده برداشتن همه تحریم‌های اعمال شده در دولت گذشته (آمریکا) که با برجام ناسازگارند، هستیم. اکنون ایران است که باید انتخاب کند که برگردد یا مسیر دیگری را در پیش گیرد.
این سخنان به ظاهر فریبنده به این جا می‌رسد که می‌گوید"ما باید خود را برای جهانی آماده کنیم - در حال حاضر با مشورت شرکای خود در منطقه این کار را انجام می دهیم - که در آن برنامه هسته‌ای ایران هیچ محدودیتی ندارد. ما باید گزینه هایی را برای برخورد با آن در نظر بگیریم ، این همان کاری است که ما انجام می‌دهیم ، حتی اگر امیدوار باشیم بتوانیم به توافق بازگردیم. "
پاسخ ایران و طرف‌های برجام
اما از دیگر سوی، طرف‌های اصلی برجام همچنان به حفظ این توافق اهتمام دارند و این پیام روشن ایران را در سخنان آیت الله سید ابراهیم رئیسی رئیس جمهوری، حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه و سعید خطیب‌زاده سخنگوی وزارت امور خارجه دریافت کرده‌اند که "یک قدم از منافع ایران عقب نشینی نخواهند کرد".
رئیس جمهوری ایران در نخستین گفت‌وگوی زنده تلویزیونی بیان داشت: آنچه ما در گفت وگوها به دنبال آن هستیم، رفع تحریم‌های ظالمانه است و محور گفت وگوها، منافع ملت ایران خواهد بود.
رئیسی خاطر نشان کرده است: ما به دنبال گفت وگو برای گفت وگو، و مذاکره برای مذاکره نیستیم؛ بلکه مذاکره نتیجه محور می‌خواهیم و به دنبال آن تحریم‌ها علیه ملت ایران رفع شود و زندگی مردم رونق بگیرد.
انریکه مورا معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا خود را به تهران رساند و در دیدار با علی باقری کنی معاون سیاسی وزیر امور خارجه، گفت: از سرگیری مذاکرات برجامی، از نقطه‌ای که ژوئن (خرداد ماه) گذشته متوقف شد برای ادامه کارهای دیپلماتیک حیاتی است.
میخائیل اولیانوف نماینده دائم روسیه نزد سازمان‌های بین المللی در وین هم گفت که مذاکرات وین در مورد برجام نباید از نقطه شروع از سر گرفته شود چرا که در جریان ۶ دور مذاکرات قبلی، پیشرفت بسیار مفید و چشمگیری به دست آمده است.
اظهارات مقامات آمریکایی درباره سایر گزینه‌ها، واکنش‌های مختلفی را برانگیخت به گونه‌ای که جوسپ بورل مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در یک نشست خبری اعلام کرد اگر دیپلماسی با ایران در مورد برجام شکست بخورد، اتحادیه اروپا به نقشه دوم فکر نمی‌کند.
بورل گفت: زمان بازگشت به میز مذاکره است. من نمی‌خواهم به نقشه دوم فکر کنم زیرا نقشه دومی که در تصور من است، طرحی خوب نخواهد بود.
وی اظهار کرد: من آماده پذیرش ایرانی‌ها در بروکسل هستم. اما ما باید در مورد این مساله صبور باشیم زیرا نمی‌توانیم شکست بخوریم.
سعید خطیب زاده سخنگوی وزارت امور خارجه ایران هم در پاسخ به آن دسته که تبلیغ دروغین دارند تا وانمود سازند که ایران برای بازگشت به مذاکرات تعلل دارد، گفت که "فرض من بر این است زمان بازگشت به مذاکرات کمتر از زمان بازگشت آمریکا به مذاکرات است".
سخنگوی وزارت امور خارجه ایران تصریح کرده است جمع بندی درباره مذاکرات وین شبانه روزی است. حتی یک ساعت بعد از جمع بندی و بررسی داخلی، زمان برای مذاکره را از دست نمی‌دهیم تا تاریخ را جمع بندی کنیم.
خطیب‌زاده تصریح کرد: جمهوری اسلامی ایران به عنوان کشوری مسئولیت پذیر بارها اعلام کرده است که در صورت لغو تمام تحریم‌های آمریکا به نحوی که قابل راستی آزمایی باشد، به اجرای تعهداتش در برجام باز می‌گردد.
همچنین ژائو لی سخنگوی وزارت خارجه چین هم در این زمینه تاکید کرد آمریکا باید سیاست غلط "فشار حداکثری" خود بر ایران را اصلاح کند و همه تحریم‌ها علیه ایران را لغو کند.
وی با انتقاد از اظهارات اخیر رابرت مالی نماینده ویژه دولت آمریکا در امور ایران مبنی بر اینکه واشنگتن آماده است همه گزینه ها در قبال ایران را در دستور کار داشته باشد، با انتقاد از این رویکرد واشنگتن گفت : آمریکا باید از اعمال تحریم های جدید مرتبط با ایران خودداری کند و برجام را به مسیر اصلی بازگرداند.
وی گفت: پکن معتقد است از سرگیری اجرای موثر و کامل برجام تنها راه موثر برای حل مسئله هسته ای ایران است.
این مقام چینی تاکید کرد: بارها و بارها ثابت شده است که تحریم و فشار راه به جایی نمی برد و گفت و گو مذاکره تنها مسیر صحیح است.
سخنگوی وزارت خارجه چین گفت: ایران بارها تعهد خود به برجام و امادگی اش را برای بازگشت به مذاکرات برای ازسرگیری اجرای توافق هسته ای نشان داده است .
وی تاکید کرد: طرف های مذاکرات باید با برداشتن گام های عملی، به خواسته های منطقی ایران پاسخ بدهند.
