فعالیت‌های نظامی چین در نزدیکی تایوان در طول چند ماه گذشته به طور چشمگیر و بی‌سابقه‌ای افزایش پیدا کرده است. هواپیماهای اعزامی چینی، منطقه دفاع هوایی تایوان را بیش از ۱۵۰ بار در طول هفته گذشته در نوردیده‌اند. این اخبار در شرایطی منتشر شد که اخیرا نیز مطرح شده بود آمریکا به صورت مخفیانه حدود یک سال است تعدادی از نیروهای نظامی خود را در تایوان مستقر کرده و به نیروهای این کشور آموزش نظامی می‌دهد. تغییر رویکرد ایالات‌متحده در مسائل بین‌المللی و جهت‌گیری سیاست خارجی آمریکا به سمت حوزه شرق آسیا، باعث شده است سوالات زیادی درباره نوع رقابت‌های نظامی و سیاسی آمریکا و چین در تایوان به وجود بیاید.
رئیس‌جمهور چین روز گذشته در سالروز انقلابی که به سقوط آخرین سلسله امپراتوری در سال ۱۹۱۱ منجر شد، در سخنرانی خود متعهد شد اتحاد مجدد با تایوان را محقق کند. اگرچه او به صورت مستقیم اشاره‌ای به استفاده از زور برای بازپس‌گیری تایوان نکرد اما اخبار حکایت از این دارد که چین در حال در نظر گرفتن سیاست بازگرداندن مجدد تایوان به سرزمین مادری‌اش یعنی چین است و سعی دارد در این راه در ابتدای امر با برگزاری رزمایش‌های نظامی یا اقدامات دیپلماتیک و سخنرانی‌های تبلیغاتی، صبر آمریکا در برابر این تحولات را بسنجد. شی جین پینگ در این باره به سنت باشکوه مردم چین در مخالفت با جدایی‌طلبی اشاره کرد و گفت: «جدایی‌طلبی تایوان بزرگ‌ترین مانع برای دستیابی به اتحاد مجدد سرزمین مادری و جدی‌ترین خطر پنهان برای جوان‌سازی ملی است. اتحاد مجددِ مسالمت‌آمیز، به صورت بهتری کلیات منافع مردم تایوان را تامین می‌کند. چین از حاکمیت و اتحاد خود دفاع خواهد کرد». «شی» در عین حال تاکید کرد: «هیچ کس نباید اراده بی‌شائبه، عزم راسخ و قدرت مردم چین را در دفاع از حاکمیت ملی و تمامیت ارضی دست‌کم بگیرد. وظیفه تاریخی اتحاد دوباره کامل سرزمین مادری باید محقق شود و قطعا محقق خواهد شد».
این صحبت‌ها در حالی بیان شده است که با وجود افزایش‌یافتن تنش‌های دیپلماتیک بین آمریکا و چین بر سر استقلال تایوان، جو بایدن و شی جین پینگ هر ۲ در تماس تصویری اخیر خود توافق کردند آمریکا همچنان به موضع قبلی خود درباره تایوان (یعنی استقلال نیافتن کامل این منطقه از چین) پایبند باشد و تلاشی برای تشویق مردم و مسؤولان تایوان به جدایی کامل از چین نکند. هر دو طرف در عین حال توافق کردند گفت‌وگوهای صریح‌تری را در این باره با یکدیگر داشته باشند. لحن شی جین پینگ نیز نسبت به ماه ژوئیه سال جاری که گفته بود هر گونه تلاش برای استقلال رسمی تایوان را «سرکوب» می‌کند، نرم‌تر شده بود. او سال 2019 مستقیما تهدید به استفاده از زور برای بازگرداندن این جزیره به چین کرده بود اما حالا به نظر می‌رسد موضع او کمی نرم‌تر شده و توقع دارد با به‌کار بردن کلماتی مانند «سرزمین مادری»، «اتحاد چین و تایوان» و همچنین «زندگی مسالمت‌آمیز و در هماهنگی کامل»، سعی کند راهی برای نفوذ به افکار عمومی تایوان باز کند. با این حال، در مقابل دفتر ریاست‌جمهوری تایوان روز گذشته به این سخنرانی واکنش نشان داد و گفت: آینده تایوان، فقط به دست مردم رقم خواهد خورد.
قانون فعلی آمریکا با نام «قانون روابط با تایوان» هیچگونه تضمینی به این کشور نداده است که در صورت مواجه شدن با حمله نظامی، ایالات متحده باید از این کشور دفاع کند و یا در صورت حمله احتمالی چین، این حمله را دفع کند اما قانون سال ۱۹۷۹ در این زمینه تصریح می‌کند ایالات متحده به تایوان سلاح‌هایی برای دفاع از خود داده و واشنگتن از ظرفیت نظامی خود برای ایجاد راه‌حلی مسالمت‌آمیز بین چین و تایوان استفاده خواهد کرد. از نظر دولت آمریکا، بازداشتن چین از آغاز جنگ بر سر تایوان مهم‌ترین مساله است و به همین منظور تا زمانی که توازن نظامی برای چین نامطلوب باقی بماند، می‌توان امید داشت پکن از حمله به تایوان خودداری کند.
تمام این تحرکات و بویژه آشکار شدن خبر حضور یک ساله نیروهای ویژه آمریکا در تایوان برای آموزش نیروهای نظامی این منطقه، باعث ایجاد این گمانه شده است که شاید تایوان تبدیل به دروازه ورود رویارویی نظامی آمریکا با چین شود. با وجود اینکه سال 20۱۹، دولت ترامپ اسناد منتشر نشده و طبقه‌بندی‌شده‌ای از دولت ریگان را منتشر ساخت که می‌گفت به تایوان تضمین لازم برای حل مسالمت‌آمیز هر نوع برخورد و درگیری با چین داده می‌شود، به نظر نمی‌رسد ایالات متحده از درگیری نظامی در منطقه چندان هم روی‌گردان باشد.
سال 200۵، پکن قانون «ضد جدایی» را تصویب کرد که براساس آن در صورت اعلام استقلال تایوان، از نیروی نظامی استفاده خواهد شد. با این حال اظهارات بعدی مسؤولان چینی نشان داد صبر آنها برای اتحاد نیز نامحدود نیست و عدم پیشرفت ملموس در این زمینه توسط تایوان می‌تواند براحتی منجر به حمله ارتش آزادی‌بخش خلق چین به این منطقه شود.
آمریکا از همان زمان تلاش کرده است توازن نظامی و موازنه قدرت در منطقه را به نفع خود و تایوان تغییر دهد. به همین دلیل مشغول آموزش نیروهای نظامی تایوان شده است. با این حال به نظر نمی‌رسد موازنه قدرت و موازنه نظامی همچنان در منطقه پابرجا باشد. چین هم‌اینک به مرحله‌ای رسیده است که تنها یک تصمیم با آغاز جنگ فاصله دارد و اگر این تصمیم در حزب کمونیست چین گرفته شود، آمریکا کاری برای جلوگیری از آن نمی‌تواند انجام دهد.
رسانه‌ها و تحلیلگران آمریکایی بر این عقیده‌اند این تصمیم می‌تواند در هر زمانی گرفته شود اما به‌نظر می‌رسد چین تلاش دارد تا پایان المپیک زمستانی سال 2022 که در پکن برگزار خواهد شد، صبر کند. بر همین اساس آمریکا فشارهای خود به پکن را افزایش داده است و تلاش می‌کند با برگزاری مذاکرات، مانع این اقدام شود اما صحبت‌های روز گذشته شی جین پینگ نشان داد پکن هم به حمله نظامی فکر می‌کند، هم به فکر دیپلماسی عمومی و برخورد مسالمت‌آمیز با مردم تایوان است و سعی دارد از طریق تبلیغات به سمت اتحاد چین و تایوان پیش برود.
دستگاه تبلیغاتی حزب کمونیست چین نیز در طول سال‌های گذشته بیکار نبوده و تلاش کرده است افکار عمومی تایوان را به نفع سرزمین مادری بسیج سازد. تنها دراین‌صورت است که شی می‌تواند بدون حمله نظامی و تنها با تبلیغات رسانه‌ای کاری کند که آموزش‌های نظامی آمریکا در تایوان تا چند سال آینده دیگر به درد هیچ‌کس نخورد.
چینی‌ها در عین حال با مشاهده نوع خروج آمریکا از افغانستان به این نتیجه رسیده‌اند که ایالات‌متحده توان رویارویی نظامی با هیچ کشور دیگری را ندارد. از همین رو آمریکا را قدرتی در حال افول و خود را قدرتی در حال رشد می‌بینند و احساس می‌کنند نیازی به گفتمان نظامی برای نگه‌داشتن تایوان در کنار خود ندارند. آینده تایوان و نوع برخورد آمریکا با چین را مذاکرات بعدی پکن با واشنگتن مشخص خواهد ساخت. این مذاکرات قرار است سال آینده میلادی برگزار شود و می‌تواند تا حد زیادی از تنش‌ها در منطقه بکاهد.
***
شی: تایوان قطعا با چین یکپارچه خواهد شد
شی جین پینگ، رئیس‌جمهوری چین در سخنرانی خود به مناسبت گرامیداشت یکصدودهمین سالگرد انقلاب ۱۹۱۱ که به ۲ هزار سال حکومت امپراتوری در چین پایان داد، گفت: تایوان قطعا به سرزمین اصلی چین بازمی‌گردد. به نوشته خبرگزاری اسپوتنیک، همزمان با تشدید تنش‌ها میان چین و تایوان، شی در مراسم سالگرد خاتمه آخرین امپراتوری چین و تأسیس جمهوری در این کشور گفت: قطعا بار دیگر سیاست «یک کشور، ۲ نظام» در تایوان اجرایی خواهد شد. رئیس‌جمهور چین افزود: «رسیدن به اتحاد دوباره با سرزمین مادری به روش مسالمت‌آمیز، بیشترین نفع را برای ملت چین از جمله هموطنان تایوانی خواهد داشت». شی از تایوانی‌ها خواست به همراه چین در طرف درست تاریخ بایستند تا آرمان افتخار‌آمیز اتحاد مجدد و تجدید قوای ملت چین محقق شود: «تجزیه‌طلبی تایوان بزرگ‌ترین مانع برای اتحاد چین و یک خطر پنهان جدی برای رستاخیز ملت است. کسانی که تاریخ خود را فراموش و به میهن خود خیانت می‌کنند و می‌خواهند کشور را تجزیه کنند، از سوی مردم طرد خواهند شد و تاریخ آنها را محاکمه خواهد کرد. مساله تایوان منحصراً از امور داخلی چین است و هیچگونه دخالت بیگانگان در آن مجاز نیست». رئیس‌جمهور چین در این سخنرانی تأکید کرد: «هیچ‌کس نباید عزم و توان بالای مردم چین در دفاع از حق حاکمیت ملی و تمامیت ارضی را دست‌کم بگیرد. وظیفه تاریخی اتحاد مجدد کامل با سرزمین مادری باید محقق شود و قطعا محقق خواهد شد». وی در بخش دیگری از سخنانش گفت: تاریخ ۱۱۰ ساله انقلاب ۱۹۱۱ برای ما روشن کرده است برای تحقق رستاخیز بزرگ ملت چین باید نیرویی قوی برای هدایت مردم این کشور در مسیر پیشرفت وجود داشته باشد و این نیروی قوی حزب کمونیست است. وی افزود: باید قاطعانه بر هر گونه خطر و چالش بزرگ که ممکن است مانع روند رستاخیز بزرگ ملت چین شود، فائق آییم و از حق حاکمیت، امنیت و منافع توسعه خود دفاع کنیم.
فرزانه دانایی
