رحیم بایزیدی مدیر گروه روابط بین الملل پژوهشکده تحقیقات راهبردی و کارشناس مسائل بین الملل درباره اختلاف آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با ایران دو هفته پس از توافق، گفت: یکی از اهداف اساسی آژانس این است که سطح دسترسی خود به سایت‌های هسته‌ای ایران را تا حداکثر ممکن افزایش دهد. از نظر آژانس به هر میزان دسترسی این نهاد به سایت‌های فعال در حوزه هسته‌ای و حتی غیرهسته‌ای ایران افزایش یابد، کنترل بیشتری بر فعالیت‌های هسته‌ای ایران خواهد داشت. با توجه به اینکه سایت کرج نیز از جمله سایت‌های فعال در حوزه ساخت سانتریفیوژ است، این نهاد در تلاش است تا هم از طریق خود آژانس و هم از مسیر کشور‌های عضو برجام ، ایران را برای صدور مجوز بازدید و نصب دوربین‌های جدید در این سایت‌ها تحت فشار قرار دهد.
وی افزود: از طرف دیگر ایران، موضع منفعلانه آژانس در مورد عملیات خرابکارانه علیه سایت‌های هسته‌ای را مورد انتقاد قرار داده است. سایت‌های هسته‌ای با توجه به ماهیت فعالیت شان، از سطح حساسیت بسیار بالایی برخوردار بوده و عملیات خرابکارانه در این سایت‌ها می‌تواند اثرات فاجعه باری در پی داشته باشد. این در حالی است که در طول سال‌های اخیر، چندین عملیات خرابکارانه علیه این سایت‌ها انجام شده، اما آژانس که اصلی‌ترین سازمان جهانی در این زمینه است، واکنشی از خود نشان نداده است.
قدرت‌های غربی تاثیر بسیاری بر معادلات سیاسی آژانس می‌گذارند
بایزیدی ادامه داد: عادی سازی انجام عملیات خرابکارانه علیه سایت‌های هسته‌ای می‌تواند عواقب خطرناکی نه تنها برای ایران، بلکه برای سایر قدرت‌های هسته‌ای و حتی غیرهسته‌ای جهان در پی داشته باشد، بنابراین ایران باید از فرصت پیش آمده استفاده کرده و با در دست گرفتن ابتکار عمل، تلاش کند تا با تکیه بر این استدلال منطقی و عقلانی که هرگونه عملیات خرابکارانه علیه سایت‌های هسته‌ای می‌تواند پیامد‌های فاجعه بار انسانی و زیست محیطی در پی داشته باشد، این نوع عملیات‌ها را به عنوان یکی از مصادیق تهدید صلح و امنیت بین المللی و یا حتی جنایت علیه بشریت ذیل ماموریت‌های آژانس و معاهده منع گسترش تعریف کند.
مدیر گروه روابط بین الملل پژوهشکده تحقیقات راهبردی درباره اینکه زیاده خواهی آژانس از کجا نشات می‌گیرد، تصریح کرد: نزدیک بودن مذاکرات احتمالی احیاء برجام یکی از عواملی است که به آژانس انگیزه داده است تا گستره وسیع تری از موضوعات و سایت‌ها را مد نظر قرار داده و تلاش کند تا آن‌ها را در دستور کار مذاکرات احتمالی بگنجاند. به عنوان مثال یکی از پیشرفت‌های اساسی ایران در سال‌های اخیر، افزایش ظرفیت، رساندن توان غنی سازی به آستانه ۶۰ درصد و یا توسعه و ساخت سانتریفیوژ‌های نسل جدید با ظرفیت غنی سازی بیشتر است.
وی افزود: کشوری که به ظرفیت غنی سازی ۶۰ درصد دست پیدا کرده باشد، به لحاظ فنی توانایی غنی سازی ۹۰ درصدی را نیز داراست که البته مصارف متعددی در طراحی و توسعه پیشران‌های هسته‌ای دارد که در ناو‌های هواپیمابر، زیردریایی‌ها و برخی کشتی‌ها کاربرد دارد. در زمینه توسعه سانتریفیوژ‌ها نیز برخی مدل‌ها همچون IR۸S با ظرفیت ۹ سو، IR۵ با ظرفیت ۱۰ سو، IR۸B با ظرفیت ۱۵ سو و IR۹ با ظرفیت ۵۰ سو، پتانسیل و توان غنی سازی ایران را بسیار افزایش داده اند. دستیابی ایران به این سطح از دانش و تخصص فنی، می‌تواند یک پشتوانه مهم برای ایران در مذاکرات احتمالی باشد.
بایزیدی درباره مذاکرات احیاء برجام هم گفت: آژانس از جمله سازمان‌هایی است که قدرت‌های غربی از جمله آمریکا، انگلیس و فرانسه تاثیر بسیاری بر معادلات سیاسی بر آن تاثیر می‌گذارند، بنابراین این نهاد در هماهنگی بالایی با این کشور‌ها فعالیت دارد. این مسئله بدین معنی خواهد بود که به احتمال زیاد آژانس نه تنها موضوع مذاکره، بلکه یکی از طرف‌های غیررسمی مذاکره نیز باشد. در این مسیر بخش قابل توجهی از مطالبات قدرت‌های غربی عضو برجام، به خصوص در زمینه فعالیت‌های راستی آزمایانه، از طرف آژانس به آن‌ها اعلام می‌شود.
بخش قابل توجهی از ماموریت‌های نظارتی آژانس، مختص ایران است
مدیر گروه روابط بین الملل پژوهشکده تحقیقات راهبردی ادامه داد: مسئله دیگری که باعث شده تا اهمیت آژانس در این معادلات افزایش یابد، سطح بالای دسترسی‌های این نهاد به برنامه هسته‌ای ایران در طول دو دهه اخیر بوده است. این وضعیت باعث شده تا مواضع آژانس، تاثیر به سزایی بر رویکرد قدرت‌های غربی عضو برجام داشته باشد؛ بنابراین احتمال زیادی وجود دارد که آمریکا، فرانسه، انگلیس و آلمان با پشتیبانی فنی آژانس، خواستار گسترش دامنه ماموریت‌های راستی آزمایانه آژانس در ایران باشند. این در حالی است که هم اکنون، ایران تحت نظر‌ترین برنامه هسته‌ای جهان را دارا بوده و بخش قابل توجهی از ماموریت‌های نظارتی آژانس، مختص ایران است.
وی افزود: یکی از دلایل اهمیت برنامه هسته‌ای ایران برای آژانس و قدرت‌های غربی، تاثیری است که این برنامه بر رژیم بین المللی منع اشاعه تسلیحات هسته ای دارد. شکست آژانس و قدرت‌های غربی در احیاء برجام، منجر به پیشرفت بیشتر برنامه هسته‌ای ایران شده و همین مسئله می‌تواند دستاویزی برای سایر بازیگران منطقه از جمله عربستان، مصر، امارات و ترکیه باشد تا آن‌ها نیز برنامه هسته‌ای خود را آغاز کنند. این فرایند به صورت دومینووار، می‌تواند حیات رژیم بین المللی منع اشاعه و معاهده منع گسترش را با خطر جدی مواجه سازد، رژیمی که وجود آن برای قدرت‌های هسته‌ای جهان و حفظ انحصار در این زمینه، بسیار حیاتی می‌باشد.
