اشکان ممبینی، کارشناس روابط بین الملل در یادداشتی با "عنوان عضویت دائم جمهوری اسلامی ایران در سازمان همکاری های شانگهای ، برای تامین منافع ملی و فرصتی در جهت بهره مندی از ظرفیت " نوشت: نهادهای بین المللی به عنوان یکی از مهمترین بازیگران عرصه بین الملل، در کنار دولتها حائز اهمیت هستند.
بعضی از نظریه پردازان بر این باورند که نهادهای بین المللی می توانند تاثیر مهمی روی رفتار همکاری جویانه کشورها و نظم بین المللی داشته باشند. آنان ضمن آنکه برای نهادهای بین المللی هویت مستقل در سیاست بین المللی قائل هستند، معتقدند که نهادهای بین المللی، مستقل از منابع قدرت و ترجیحات کشورها، نتایج بین المللی و رفتار کشورها را تعیین می کنند (دهقانی فیروزآبادی، ۵۵۵:۳۵۳۱ .)
نهادهای فراملی می توانند با ایجاد همگرایی، نقش مهمی را در ایجاد زمینه های همکاری بین المللی به ویژه همکاری بین دولت ها برای حل بحران های بین المللی و نیز دستیابی به اهداف مشترک ایفا کنند. همگرایی منطقه ای به جای آنکه به حاکمیت، توانایی نظامی و موازنه قدرت بپردازد، معطوف به وظایف، مراودات، ادراک ها و یادگیری است (هاس، ۵۳۳:۱ ۴۱-:۵۳.)
سازمان همکاری شانگهای به عنوان یک سازمان منطقه ای در آسیای مرکزی از جمله نهادهایی است که زمینه های شکل گیری آن پس از فروپاشی ساختار دوقطبی نظام بین الملل و پایان جنگ سرد فراهم آمد.
این سازمان که به طور عمده نماد فرایند شکل گیری همگرایی در آسیای مرکزی می باشد با رشد و گسترش خود امروزه جایگاه مهمی را در معادلات منطقه ای و بین المللی به دست آورده است.
به اعتقاد برخی تحلیل گران، قرن حاضر قرن آسیاست و بسیاری از معادلات قدرت در سطح جهانی در این منطقه تعیین می گردد، لذا اهمیت آسیا در اینده نظام بین الملل در حال افزایش می باشد و لازم است قدرت های آسیایی جایگاه خود را در نظام جدید بین الملل تعریف نمایند.
جمهوری اسلامی ایران در تیرماه ۱۳۸۴ مصادف با پنجمین نشست سران سازمان شانگهای در آستانه قزاقستان، به عنوان عضو ناظر در این سازمان پذیرفته شد و تقاضای خود مبنی بر عضویت دائم را هم در این تاریخ ارائه نمود. به همین جهت تبیین پیامدهای عضویت دائم جمهوری اسلامی ایران در این سازمان به جهت آشنایی سیاستگذاران خارجی کشور و پیشبرد اهداف کشور حائز اهمیت است.
برای ایران، حوزه آسیای مرکزی در نزدیکی روسیه، چین و اروپا دارای قابلیت های سرشار اقتصادی، استراتژِیکی، تجاری و بازرگانی و البته سیاسی و دیپلماتیک است و برنامه ریزی برای استفاده مطلوب بر اساس منافع ملی از این قابلیتها به توسعه حضور ایران در منطقه و تسهیل روابط تهران باکشورهای فرامنطقه ای یاری می رساند؛ چرا که کشورهای این حوزه هر یک به تناسبی با آمریکا اروپا و دو قدرت منطقه ای چین و روسیه روابط گستره ای دارند. ایران به مسأله همکاریها با همسایگان، کشورهای مسلمان و نیز کشورهای صاحب قدرتی چون روسیه، چین، اروپا و هند از این دیدنظر داشته است که سیاست تحریمی و یک جانبه گرایی آمریکا را بی اثر نماید. استفاده دیگری که ایران از اولویت دادن به همکاری منطقه ای در سیاست خارجی خود به دست می آورد این است که در چارچوب آن ضرورت خروج ایالات متحده و ایفای نقش آن کشور در امور آسیای مرکزی را مطرح نماید.
در نتیجه سازمان همکاری شانگهای به عنوان یکی از سازمانهای فعال در این منطقه می تواند جمهوری اسلامی ایران را در دستیابی به اهداف سیاست خارجی و تامین منافع ملی در این منطقه یاری رساند.
ظرفیت های سازمان همکاری شانگهای با توجه به حضور دو عضو از پنج عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل (روسیه و چین) در این سازمان، دارا بودن بیش از یک سوم جمعیت جهان، وسعت قابل توجه و توانمندی های اقتصادی، نوید یک ائتلاف بالقوه توانمند را می دهد.
جمهوری اسلامی ایران هم که به تازگی به عضویت دائم این سازمان درآمد، به نظر می رسد بررسی پیامدهای عضویت ایران در این سازمان در قالب تبیین فرصت های عضویت، بتواند سیاستگذاری در ارتباط با مساله مذکور را در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران تسهیل نماید.
عضویت دائم ایران در سازمان همکاریهای شانگهای یک موفقیت بزرگ دیپلماتیک برای جمهوری اسلامی ایران در عرصه بین الملل بود.
ایران می تواند با برنامه ریزی هوشیار و فعال در سیاست خارجی خود از عضویت در این سازمان به عنوان اهرمی در روابط خود با غرب استفاده کند. از طرفی عضویت دائم در سازمان همکاری شانگهای می تواند اهرم ایران در مذاکرات وین نیز باشد
و گام مهمی در همکاری بیشتر و گسترده تر ایران با کشورهای منطقه محسوب می شود.
