هر چه بیشتر میگذرد فضاحت خروج فاجعهبار آمریکا از افغانستان پس از 20 سال اشغال نظامی این کشور، بیشتر آشکار و هویدا میشود.
«جو بایدن » رئیسجمهور آمریکا با این وعده در انتخابات ریاستجمهوری سال 2020 پیروز شد که به تصمیمات خلقالساعه که در 4 سال ریاستجمهوری «دونالد ترامپ »، ایالاتمتحده را با چالشهای فراوانی مواجه کرده بود پایان دهد. تصمیمات آنی و بدون مشورت ترامپ نهتنها محافل سیاسی داخلی آمریکا مثل کنگره و نمایندگان آمریکایی را دچار سردرگمی و تشویش کرده بود، بلکه متحدان اصلی واشنگتن در ناتو و اتحادیه اروپایی را نیز با مشکلات و چالشهای فراوانی روبهرو کرده بود تا جایی که سال 2020 آمریکا و اروپا تا مرز تقابل و دشمنی در بسیاری از پروندههای فیمابین پیش رفتند. ایالاتمتحده آمریکا برخلاف نظر شرکای اروپایی خود از توافقنامه آب و هوایی پاریس و توافق هستهای ایران خارج شد، به صورت ناگهانی تعرفههای جدیدی را بر فولاد و آلومینیوم اروپا وضع کرد، بر اروپاییها به دلیل سهم پایین آنها در پرداخت هزینههای ناتو تاخت و با سیاستهایش سازمان تجارت جهانی را تضعیف کرد.
حالا جو بایدن در نخستین چالش مهم سیاست خارجی خود نشان داد چقدر شبیه ترامپ است. برنامهریزی فاجعهبار دولت آمریکا در مدیریت خروج از افغانستان و آشفتگی و هرجومرج در فرودگاه کابل، حملات انتحاری در فرودگاه و تیراندازی نظامیان آمریکایی به سمت مردم افغانستان که مستأصل و درمانده به فرودگاه پناه آورده بودند، نشان داد بهرغم تصمیم چندماهه واشنگتن برای خروج، این کشور هیچ برنامه مشخصی در این زمینه نداشت. جو بایدن اعلام کرده بود تا 31 آگوست از افغانستان خارج میشود اما بعد اعلام کرد ممکن است این تاریخ تمدید شود. با این حال مخالفت طالبان با تمدید مهلت خروج و ضعف آمریکا، باعث شد در همان تاریخ آمریکا رسما پایان عملیات خروج و پایان اشغال افغانستان را اعلام کند.
بسیاری از متحدان آمریکا به صورت صریح و آشکار از تصمیمات بایدن درباره افغانستان و عدم مشورت واشنگتن با شرکای خود در این زمینه انتقاد کردند و خروج آمریکا از افغانستان را فرار بایدن و رها کردن نیروهای سیاسی مورد حمایت ایالاتمتحده در افغانستان خواندند. «بن والاس» وزیر دفاع انگلیس تصمیمات بایدن را به باد انتقاد گرفت و گفت: آمریکا دیگر یک ابرقدرت نیست، چون حاضر نبود وضعیت ناخوشایند در افغانستان را تحمل کند و دوام بیاورد. «جوزپ بورل» مسؤول سیاست خارجی اتحادیه اروپایی نیز اظهارات بایدن درباره هدف از حمله به افغانستان را نادرست خواند و تاکید کرد: این درست است که نخستین هدف ایالاتمتحده در افغانستان مبارزه با القاعده و عاملان حملات 11 سپتامبر بود اما بتدریج استراتژی آمریکا در جهت جاهطلبی جمعی به سمت ایجاد یک دولت/ ملت مدرن در افغانستان تغییر پیدا کرد که ناکام ماند.
«تام تانگنهات» رئیس کمیته خارجی پارلمان انگلیس هم بحران فعلی افغانستان را نتیجه اشتباهات هر ۳ رئیسجمهور قبلی آمریکا دانست و گفت: صادقانه باید بگوییم خروج در این مقطع زمانی نتیجه یک سوءقضاوت و اشتباه محاسباتی از سوی جو بایدن بود.
اما علت اصلی سراسیمگی و فرار آمریکا از افغانستان که آمریکا و متحدانش اشارهای به آن نمیکنند چه بود؟ اشتباهات محاسباتی و تصمیمات خلقالساعه آمریکا برای خروج از افغانستان همگی معلول افول قدرت و نفوذ آمریکا در نظام بینالملل است. در واقع تصمیم ترامپ و بایدن برای خروج از افغانستان و دومینوی اشتباهات پس از آن، ناشی از سقوط امپراتوری آمریکا و کاهش اعتبار این کشور در عرصه بینالمللی و عدم تابآوری اقتصادی و نظامیاش در مواجهه با چالشهای روزافزون جدید در جهان است. یک تحلیلگر شبکه المیادین در این باره گفته، همه میگویند خروج آمریکا از افغانستان نخستین نشانه پایان امپراتوری آمریکاست اما به نظر من نخستین نشانه آن حمله موشکی ایران به پایگاه عینالاسد و عدم توان آمریکا برای پاسخگویی به آن بود. در واقع خروج آمریکا از افغانستان را باید پایان امپراتوری آمریکا در نظام بینالملل خواند نه نشانهای از آغاز زوال آن.
سردار قاآنی، فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی که در حوزه افغانستان نیز تخصص بالایی دارد، تحلیل دقیق و درستی از تحولات اخیر در افغانستان ارائه کرد. وی دیروز به نمایندگان مجلس گفت: امپراتوری آمریکا امروز به یک شیر بییال و دمی تبدیل شده که دندانهایش ریخته و پس از 20 سال مفتضحانه افغانستان را ترک کرده و به دنبال «دادن آدرس غلط به افکار عمومی» است. اشاره سردار قاآنی به تضعیف قدرت آمریکا در منطقه و کاهش اعتبار آمریکا حتی در میان نزدیکترین متحدان این کشور و تلاش برای سرپوش گذاشتن بر آن است.
ناامیدی کشورهای اروپایی از قدرت رهبری آمریکا، اتحادیه اروپایی را به این فکر انداخته که جدا از ناتو و اتحاد فراآتلانتیک، یک «نیروی واکنش سریع نظامی» مجزا ایجاد کند. مسؤول سیاست خارجی اتحادیه اروپایی با اشاره تلویحی به تضعیف قدرت آمریکا در جهان گفته بروکسل باید «خودمختاری راهبردی» نظامی خود را تقویت کرده و وابستگیاش به ایالاتمتحده را در این زمینه کاهش دهد.
مهدی گرگانی