بیش از یک ماه است که طرف های برجامی دور هم جمع نشده‌اند؛ مذاکرات احیاء برجام در ششمین دور خود متوقف شده است.
مذاکرات هسته‌ای ایران با اعضای گروه ۴+۱ از فروردین ماه آغاز شده و از آن زمان ۶ دور مذاکره برگزار شده و شهر وین از ۲۲ خرداد ماه تا یکشنبه ۳۰ خرداد ماه (دو روز بعد از برگزاری دور سیزدهم انتخابات ریاست جمهوری در ایران) به مدت ۹ روز میزبان دور ششم این مذاکرات بود. دور ششم مذاکرات در تاریخ ۳۰ خرداد به پایان رسید.
دلیل عقب افتادن مذاکرات احیاء برجام
سعید خطیب‌زاده سخنگوی وزارت امور خارجه ۲۸ تیرماه در نشست خبری خود گفت که مذاکرات در شش دور در وین با قوت جلو رفت، اما این گفت‌وگو‌ها به دلیل عدم اجرای آن توسط آمریکا به تاخیر‌هایی خورد، همچنین در ایران به برگزاری انتخابات کمی این پروسه عقب افتاد و باید اجازه دهیم دولت مستقر شود و کار را جلو ببرد. مهم این است که منافع مردم و تصمیمات نظام اجرا شود و سپس صبر کنیم تا دولت جدید مستقر شود. دولت مجری و وزارت خارجه اجرا کننده تصمیمات است. این در مسیر عادی ادامه خواهد یافت. لحظه‌ای که آمریکا به تعهداتش برگردد و راستی آزمایی کنیم ایران نیز از سرگیری تعهداتش را به صورت کامل خواهد داشت.
سخنگوی وزارت خارجه با اشاره به اینکه تصمیم برای ادامه مذاکرات هسته‌ای در دولت جدید از سوی چه کسی گرفته شده است، گفت که طرف‌های غربی به تعهدات خود در دور ششم عمل نکرده بود، اما بخش عمده‌ای که باید توافق می‌شد انجام شده بود، اختلاف نظر در برخی لیست‌ها و اسامی بود که آمریکا آن‌ها را در دور ششم بلوکه کرد و ما اجازه دادیم تا آمریکا تصمیم سیاسی خود را بگیرد، در ایران هم با توجه به برگزاری انتخابات و انتقال آرام و مدنی قدرت باید یکسری موضوعات مورد بحث و بررسی قرار می‌گرفت که در کمیته تطبیق برجام مباحثی مطرح شد.
وی افزود: وزارت خارجه به عنوان نهاد حاکمیتی دستورات حاکمیت را منتقل و برای اجرایی شدن آن اقدام می‌کند. هیچ تغییر و شکاف عمده‌ای در تداوم آنچه در دولت دوازدهم انجام می‌شد وجود ندارد و در دولت سیزدهم کار ادامه خواهد یافت، طبیعی است وزارت خارجه در چارچوب دستورات حاکمیتی عمل کند.
ند پرایس سخنگوی وزارت خارجه آمریکا هم پیشتر اعلام کرده بود: ایران به دلیل تغییر در ساختار دولت نیاز به زمان بیشتری دارد.
دونالد ترامپ، رئیس جمهور پیشین آمریکا در سال ۲۰۱۸ در اقدامی یک طرفه دستور خروج آمریکا از توافقنامه سال ۲۰۱۵ هسته‌ای ایران را امضا کرد. این اقدام با حمایت برخی کشورهای عربی مرتجع و رژیم صهیونیستی همراه بود.
وقنی آژانس بی قرار می‌شود!
رافائل گروسی مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز در ۲۹ تیر ماه درباره توقف مذاکرات وین پیرامون موضوع احیای برجام ابراز ناخرسندی کرد و گفت که وقفه در مذاکرات وین و آغاز آن پس از روی کار آمدن دولت رئیسی، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را با وضعیت نامطلوبی روبه رو کرده است. برای ما هنوز سوالاتی مطرح است و موضوعاتی در همکاری با ایران وجود دارد که سعی داریم آن‌ها روشن کنیم. از این رو مجبور هستیم تا صبر کنیم و کار را با تیم جدیدی که بر سر کار می‌آید از ابتدا آغاز کنیم.
وی تاکید کرد: اظهارات من در حال حاضر تنها مرتبط با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و با موضع سایرین کاری ندارم، اما به نظر من بهتر است به جای صبر کردن، مذاکرات تداوم یابد.
سوم تیر ماه هم فرصت چهار ماهه ای که ایران از اسفند ماه سال گذشته ذیل یک توافق موقت به آژانس داده بود تمام شد و مقامات کشورمان اعلام کرده‌اند که داده‌های ضبط‌شده توسط تجهیزات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را هنوز نگه داشته اند، اما بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تا زمانی که مذاکرات وین به اتمام نرسد، اجازه دسترسی به آن‌ها را ندارند.
مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بار دیگر با تاکید بر وضعیت نامطلوب این نهاد بین المللی، گفت: این ضمانت‌ها ماهیتاً غیررسمی بوده و ما نمی‌دانیم این اتفاق می‌افتد یا خیر، و سوی دیگر نیز راهکاری وجود ندارد. گروسی با اشاره به اینکه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی باید راستی‌آزمایی کند که تمام موادی که در سطوح بالاتر غنی‌سازی می‌شوند کماکان به صورت صلح‌آمیز استفاده می‌شوند، افزود: تنها راه برای انجام آن کار همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است و در صورتی که این کار را انجام ندهند، رفتارشان غیرقانونی است. بازرسان نهاد تحت امر در ایران حاضرند، اما بازدید‌های آن‌ها به سایت‌های هسته‌ای اعلام‌شده محدود شده و بازدید از چند سایت مدنظر آژانس نیز متوقف شده است.
گروسی با بیان اینکه، در حقیقت بازدید‌ها اساساً متوقف شدند، گفت: ما چند نامه رد و بدل کرده‌ایم، اما تاکنون هیچ تعامل واقعی رخ نداده است. از سوی دیگر نیز، وزارت خارجه آمریکا مدعی شده است که، واشنگتن آماده مذاکره با تهران است، اما طرف مذاکره کننده ایرانی به دلیل دوره انتقالی که در کشورشان است، خواستار زمان بیشتری شده است. طبق اعلام وزارت خارجه آمریکا پس از پایان انتقال قدرت در ایران آماده ادامه مذاکرات هسته‌ای در وین است.
آمریکا باز هم دست به دامن ابزار تحریم می‌شود
در ادامه واکنشا هایی که به تصمیم ایران برای به عقب انداختن مذاکرات تا زمان روی کار آمدن تیم آقای رئیسی، دیوان بین‌المللی دادگستری طی حکمی که ۲۱ جولای ۲۰۲۱ صادر شده (چهارشنبه ۳۰ تیرماه) گفته این نهاد بین‌المللی مهلت آمریکا برای تنظیم لایحه جوابیه را تا ۲۲ نوامبر ۲۰۲۱ تمدید کرده است. در این حکم تصریح شده نماینده ایالات متحده آمریکا طی نامه‌ای به تاریخ ۹ ژوئیه درخواست کرده مهلت تنظیم جوابیه به ۲۱ دسامبر تمدید شود. واشنگتن مدعی شده که این کشور طی سه ماه گذشته مشغول انجام مذاکراتی جهت بازگشت دو جانبه با ایران به توافق هسته‌ای برجام بوده است. آمریکا مدعی شه که نتیجه آن مذاکرات بر محتوای جوابیه آمریکا «تأثیر مستقیم و محسوسی» خواهد داشت.
آمریکا همچنین مدعی شده که افراد کلیدی دخیل در تنظیم جوابیه دولت آمریکا مشغول انجام مذاکرات برجام هستند و همین مسئله موجب می‌شود تهیه پیش‌نویس این لایحه با دشواری‌هایی مواجه شود. دیوان بین‌المللی دادگستری می‌گوید رونوشتی از این نامه را پس از دریافت به نماینده جمهوری اسلامی ایران تقدیم کرده است.
دستیار نماینده جمهوری اسلامی ایران، در نامه‌ای به تاریخ ۲۲ ژوئیه ۲۰۲۱ مخالفت تهران را با درخواست آمریکا برای تمدید آن مهلت زمانی ابراز کرده. ایران گفته که نتایج مذاکرات برجام هیچ تأثیری بر روند رسیدگی به این پرونده نخواهد داشت. دیوان دادگستری آمریکا در پایان تصریح کرده بعد از در نظر گرفتن دیدگاه‌های هر دو طرف، در نهایت مهلت تنظیم لایحه جوابیه ایالات متحده را تا ۲۲ نوامبر ۲۰۲۱ تمدید کرده است.
جمهوری اسلامی ایران بعد از خروج آمریکا از توافق هسته‌ای و اعمال تحریم‌های یکجانبه علیه تهران شکایتی را بر اساس «عهدنامه مودت» به دیوان بین‌المللی دادگستری تقدیم کرد و خواستار دستور دادگاه به واشنگتن برای لغو این تحریم‌ها شده بود.
دیوان بین‌المللی دادگستری مهر ماه ۱۳۹۷ با بررسی درخواست قرار موقت ایران، آمریکا را به رفع تحریم‌های اقلام انسان‌دوستانه، دارویی، کشاورزی و هوانوردی ملزم کرد و از طرفین خواست از اقدامی که مناقشه را تشدید کند، خودداری کنند. آمریکا پس از صدور این حکم اعلام کرد که از عهدنامه مودت که در سال ۱۹۹۵ میلادی میان ایران و آمریکا برقرار شده، خارج خواهد شد.
دیوان بین‌المللی دادگستری رکن قضایی سازمان ملل متحد و عالی‌ترین مرجع حل اختلاف میان دولت‌هاست. این نهاد مستقر در لاهه هلند، برای اجرای تصمیماتش از پشتیبانی شورای امنیت سازمان ملل متحد برخودار است و تمام اعضای ملل متحد به اجرای تصمیمات دیوان ملزم هستند. با این وجود، از آنجا که آمریکا خود یکی از اعضای دائم شورای امنیت سازمان ملل است و از حق وتو برخودار است، پیش از این در مواردی از اجرای تصمیمات دیوان خودداری کرده است.
پیش از این، وکلای ایالات متحده آمریکا در جلسه ۲۴ شهریورماه سال گذشته صلاحیت قضایی این دادگاه را برای بررسی شکایت ایران رد کرده بودند. با این وجود این دادگاه بهمن‌ماه گذشته اعتراض آمریکا در خصوص اینکه این دادگاه صلاحیت رسیدگی به پرونده شکایت ایران از آمریکا ندارد را رد کرد.
ادامه مذاکرات احیاء برجام در دولت رئیسی
قهرمانپور کارشناس مسائل بین الملل تصریح کرد: به نظر می‌آید در ایران از تیم مذاکره کننده خواسته شده تا امتیاز بیشتری بگیرند در حالی که طرف مقابل حاضر به دادن این امتیازات نیست، به علاوه نمی‌دانیم کسانی که خواستار دریافت امتیاز‌های بیشتر از طرف‌های برجامی به ویژه آمریکا هستند با چه استدلالی این درخواست را مطرح کرده اند. درست این است که استدلال آن‌ها را هم بدانیم و نظر بدهیم.
کارشناس مسائل بین الملل درباره تاخیر در مذاکرات احیاء برجام تاکید کرد: دلیل اصلی بن‌بست در مذاکرات این است که آمریکا می‌خواهد مطمئن شود، این مذاکرات به مسائل منطقه‌ای هم گسترش می‌یابد و در این حالت است که دولت بایدن در داخل آمریکا در مقابل جمهوری خواهان می‌تواند از برجام دفاع کند، اما در مقابل ایران می‌گوید اگر قرار است آمریکا در آینده امتیازی دهد، بهتر است همین الان این کار را انجام دهد و حسن نیتش را ثابت کند.
وی ادامه داد: به نظر می‌رسد ایران هم به این جمع بندی رسیده است که آمریکا نمی‌خواهد امتیاز بدهد. بعید نیست ایران با افزایش توان هسته‌ای بخواهد آمریکا را به امتیازدهی بیشتر وادار سازد و برای رسیدن به این هدف تاخیر یک تا دوماه در مذاکرات را پذیرفته است، البته این به معنی منصرف شدن از مذاکرات و توافق نیست بلکه ایران می‌خواهد امتیازات مدنظرش را همین الان بگیرد.
قهرمانپور با بیان اینکه پرونده هسته‌ای چند بعدی و پیچیده و حل کردن آن سخت شده است، تصریح کرد: تیم آقای رئیسی هم به این مسئله واقف است، به نفع رئیسی بود که دولت روحانی توافق بازگشت به برجام را انجام می‌داد، چون در عمل به توافقی که برای دو طرف مطلوبیت حداکثری داشته باشد، نمی‌رسند. نقطه تعادلی که می‌شود توافق کرد آن جایی نیست که حداکثر مطلوبیت را برای ایران و آمریکا داشته باشد.
کارشناس مسائل بین الملل گفت: اگر دولت آقای رئیسی به سمت توافق نرود، خلاف سیستم و تصمیم سیاسی در سطح کلان کشور عمل کرده است، چرا که به هر حال در سطوح بالا تصمیم برای حفظ برجام اعلام شده است به علاوه با توجه به شرایط کشور، شروع همه چیز از ابتدا بسیار پیچیده خواهد بود.
وی با بیان اینکه در دو دهه مذاکرات هسته‌ای ایران سه تجربه بسیار مهم داشته است که باید مورد توجه همه به ویژه تیم آقای رئیسی باشد، یادآور شد: اول اینکه سال ۸۵ نباید به شورای امنیت می‌رفتیم، عده‌ای می‌گفتند که اروپا و آمریکا جرات نمی‌کنند ما را به شورای امنیت بفرستند، اما دیدیم که مسئله ارجاع شد. دوم، در سال ۹۰ می‌گفتیم آمریکا نمی‌تواند ایران را از بازار نفت در دنیا حذف کند، اما این هم شد و تحریم شدیم و از بازار خارج شدیم و نفت هم ۲۰۰ دلار نشد، سوم اینکه در سال ۹۵ فکر می‌کردیم بلافاصله بعد از توافق برجام، اروپا و آمریکا در‌های خود را به روی ایران باز می‌کنند و می‌گویند این بانک و این هم تجارت، اما این هم نشد. جان کری وزیر وقت خارجه آمریکا، وقتی در لندن با روسای ۱۳ بانک معروف صحبت کرد، آن‌ها پرسیدند تضمین می‌دهید ما وارد ایران شویم و تحریم نشویم گفت، نه!
وی افزود: در حقیقت آن‌ها می‌خوانند تا جایی که می‌توانند ابزار تحریم را علیه ایران نگه دارند، چون با این ابزار قدرت ایران در منطقه را مهار می‌کنند و تیم جدید مذاکراتی دولت ایران باید این سه تجربه را مدنظر داشته باشد و به سمت تکرار این اشتباهات نرود.
