اکنون بیش از یک ماه از اولین دور هجدهمین نشست کمیسیون مشترک برجام می‌گذرد، نشستی که به صورت مجازی برگزار شد و در آن تصمیم گرفته شد ایران و گروه ۴+۱ دور هم در وین جمع شوند. در این مدت دیدارهای زیادی بین تیم مذاکره کننده ایرانی و گروه ۴+۱ انجام گرفت که تاکنون به سه گروه کارشناسی برای لغو تحریم ها و برنامه هسته ای منجر شد. هفته گذشته هم چهارمین دور از گفت‌وگو‌های وین در حالی به پایان رسید که هر یک از طرفین اعتراف کردند که هر چند اوضاع در حال پیش روی است، اما مسیر هنوز پر تلاطم به نظر می‌رسد.
هرچند که در این دور از گفت‌وگو‌ها شایعات زیادی از گراند هتل وین به بیرون درز کرد و برخی از رسانه‌ها ادعا‌های زیادی را مطرح کردند، اما در کلام تیم مذاکره کننده اعضای برجام اوضاع آنقدر‌ها هم تکان نخورده و نیازمند گفت‌وگو‌های بیشتر و عمیق‌تر در هفته پیش رو است. تا اینجای کار زمزمه هایی از پر رنگ شدن احیاء برجام به گوش می‌رسد، زمزمه‌هایی که بازگشت آمریکا به توافق هسته ای و لغو یک جای تحریم‌های ایران را قوت می‌بخشد.
رحیم بایزیدی مدیر گروه روابط بین الملل پژوهشکده تحقیقات راهبردی درباره مذاکرت وین، اظهار کرد: قبل از بحث در مورد مذاکرات وین لازم است تا سناریو‌های پیش روی برجام را مرور کنیم که در مقطع فعلی متاثر از مولفه‌های خارجی و داخلی است؛ از جمله انتخابات ریاست جمهوری ایران. به طور کلی در حال حاضر ۴ سناریو برای سرنوشت برجام پس از مذاکرات وین مطرح هستند.
عوامل تاثیرگذار بر محاسبات استراتژیک اعضای برجام و احیاء توافق هسته ای
او با بیان اینکه سناریوی اول در سرنوشت برجام پس از مذاکرات وین، احیاء سریع برجام است، گفت: شتاب گرفتن فعالیت‌های غنی سازی ایران و کاهش زمان گریز هسته‌ای کشور، نزدیک بودن انتخابات ایران، امضای برنامه جامع همکاری ایران و چین، تلاش کشور‌های اروپایی برای احیاء برجام و کسب منافع اقتصادی آن به خصوص برای فرانسه و آلمان و اثرات اقتصادی تحریم‌ها بر ایران؛ پنج پیشرانی هستند که می‌توانند بر محاسبات استراتژیک اعضای برجام در راستای احیاء سریع این توافق تاثیرگذار باشند.
بایزیدی ادامه داد: سناریوی دوم در سرنوشت برجام پس از مذاکرات وین، احیاء گام به گام برجام است، استفاده از عبارت «مدالیته» در بیانیه نشست مجازی کمیسیون برجام در تاریخ ۱۷ فروردین امسال، یا عبارت «طراحی اقدامات متقابل» (Choreograph Measures) که در توییت وزیر امور خارجه ایران مورد اشاره قرار گرفت، یا حتی بحث «مجموعه‌ای از گام‌های متقابل اولیه» که از سوی وزارت امور خارجه آمریکا مطرح شد، همگی اشاره به الگوی بازگشت گام‌به‌گام به برجام دارند. با این تفاوت که احتمالا اعلام گام‌ها به صورت یکجا اتفاق خواهد افتاد، اما مراحل عملی آن گام به گام خواهد بود.
آمریکا در تلاش است تا ساختار‌های تحریمی علیه ایران را حفظ کند
مدیر گروه روابط بین الملل پژوهشکده تحقیقات راهبردی با بیان اینکه سناریوی سوم در سرنوشت برجام پس از مذاکرات وین، تداوم وضعیت «نه احیاء، نه فروپاشی» است، تاکید کرد: در صورت پافشاری آمریکا، فرانسه، انگلیس و حتی آلمان بر مطالبات فرا برجامی همچون افزایش بازه زمانی مربوط به بند‌های غروب برجام، شمول موضوعات منطقه‌ای و موشکی در مذاکرات، احیاء برجام بسیار دشوار خواهد بود، علاوه بر این آمریکا در تلاش است تا ساختار‌های تحریمی علیه ایران را حفظ کند که این امر می‌تواند بحرانی جدی برای احیاء برجام باشد.
او افزود: سناریوی چهارم در سرنوشت برجام پس از مذاکرات وین، فروپاشی برجام است، در صورتی که مذاکرات برجامی برای بازگشت آمریکا و اروپا به تعهدات تحریمی خود در طول ماه‌های پیش رو، تحقق پیدا نکند یا اعضای غربی برجام بر مطالبات تسلیحاتی و منطقه ای پافشاری کنند، احتمال تحقق سناریوی چهارم مبنی بر فروپاشی برجام بسیار زیاد خواهد بود. در چارچوب این سناریو، پس از اتمام فرصت در نظر گرفته شده از جانب ایران برای لغو تحریم‌ها توسط آمریکا، ایران شتاب بیشتری به فعالیت‌های غنی سازی خود خواهد داد و احتمالا آمریکا نیز با استفاده از ساختار‌های تحریمی خود، روند تحریم‌ها علیه ایران را شتاب خواهد داد. تداوم این چرخه دوگانه، در نهایت ممکن است به فروپاشی برجام بیانجامد.
اصلی‌ترین طرف‌های توافق هسته ای ایران و آمریکا بودند/ احیاء برجام بعد از پیروزی جو بایدن کلید خورد
بایزیدی ادامه داد: اگرچه توافق اولیه برجام دارای هشت بازیگر اصلی شامل ایران، آمریکا، انگلیس، فرانسه، آلمان، اروپا، چین و روسیه بود، اما اصلی‌ترین طرف‌های این توافق ایران و آمریکا بودند. بر همین اساس، مطالبات و معادلات سیاسی این دو کشور، اثرگذاری بسیار بیشتری بر سرنوشت برجام دارد. به عبارت دیگر، احیاء برجام دقیقا از زمانی کلید خورد، که نتیجه انتخابات آمریکا مبنی بر پیروزی جو بایدن مشخص شد. در حال حاضر نیز معادلات سیاست داخلی ایران، می‌تواند به صورت مستقیم و یا غیرمستقیم بر سرنوشت برجام اثرگذار باشد.
مدیر گروه روابط بین الملل پژوهشکده تحقیقات راهبردی تاکید کرد: در شرایط فعلی چندین عامل باعث می‌شوند تا احتمال احیاء سریع یا گام به گام برجام قبل از انتخابات ایران بسیار زیاد باشد؛ فرصت سه ماهه ایران به آژانس در اوایل خرداد تمام می‌شود. یعنی اگر تا اوایل خرداد تحریم‌ها لغو نشده باشند، توافق سه ماهه ایران و آژانس لغو شده و ایران دسترسی بازرسان آژانس به سایت‌های هسته‌ای را محدود می‌کند، لذا آژانس، آمریکا و کشور‌های اروپایی به شدت در تلاش هستند تا مانع از حذف نظارت‌های آژانس بر برنامه هسته‌ای کشور شوند.
او افزود: مسئله دیگر منافع کشور‌های اروپایی در احیاء برجام هست. در دوران ترامپ، شرکت‌های بزرگ مستقر در کشور‌های اروپایی مجبور بودند بین بازار آمریکا و بازار ایران یکی را انتخاب کنند که با توجه به گستردگی بازار آمریکا و ترس از تحریم‌های ثانویه، این کشور را انتخاب می‌کردند، اما در صورت احیاء برجام، این کشور‌ها هم می‌توانند ارتباط با آمریکا را حفظ کنند و هم بازار ایران. به عنوان مثال شرکت‌های بزرگ فرانسه مثل توتال، رنو و پژو منافع بسیاری را از بازار ایران کسب می‌کردند که با احیاء برجام به دنبال کسب سهم این بازار خواهند رفت.
حمایت‌های چین و روسیه موجب تقویت مواضع ایران در مذاکرات وین می‌شود/ احیاء برجام؛ مسیر تجارت با ایران را تقویت می‌کند
بایزیدی اظهار کرد: در واقع مطالبات فرابرجامی فرانسه هم با این هدف مطرح شد که این کشور ایران را تحت فشار قرار دهد، تا سهم قبلی فرانسه از بازار نفت و خودروسازی کشور را از رقبای داخلی و خارجی همچون چین پس بگیرد. قبل از اعمال تحریم ها، ۱۰ هزار شرکت آلمانی با ایران روابط تجاری داشتند و ۱۲۰ شرکت نیز به صورت مستقیم در ایران دفتر دایر کرده بودند، اما در فاصله کمی بعد از تهدید مقامات آمریکایی از جمله ریچارد گرِنِل سفیر آمریکا در آلمان، که اعلام کرد «شرکت‌های آلمانی فعال در ایران باید هر چه سریع‌تر فعالیت خود را در آنجا متوقف کنند»، بنابراین بسیاری از شرکت‌های آلمانی روابط خودشان را با ایران کاهش دادند. احیاء برجام می‌تواند مسیر تجارت این کشور‌ها با ایران را فراهم کند.
مدیر گروه روابط بین الملل پژوهشکده تحقیقات راهبردی اضافه کرد: مسئله سوم، حمایت‌های چین و روسیه در جریان مذاکرات جدید وین است که می‌تواند مواضع ایران را در مذاکرات تا حدودی تقویت کند. البته در ماه‌های اخیر، فشار‌های تحریمی آمریکا بر این دو کشور هم افزایش پیدا کرده و احتمالا چین و روسیه در دولت بایدن، تمایل بیشتری به همکاری با ایران پیدا خواهند کرد؛ که همین عامل باعث شده تا توازن بیشتری در روابط آن‌ها با ایران برقرار باشد.
سرنوشت برجام احتمالا قبل از انتخابات ایران مشخص خواهد شد
او افزود: در نهایت مسئله چهارم، نزدیک بودن انتخابات ایران است. علاوه بر اینکه این مولفه در عرصه داخلی بر سرنوشت برجام تاثیرگذار هست، بر محاسبات استراتژیک آمریکا و اروپا هم اثرگذار است، چرا که نتیجه انتخابات ایران قابل پیش بینی نیست و غرب نمی‌خواهد در این مورد ریسک بکند و سرنوشت برجام را به نتیجه نامشخصِ انتخابات ایران گره بزند؛ بلکه در تلاش است تا قبل از انتخابات ایران و یا حداکثر قبل از آغاز به کار دولت سیزدهم (از اواسط مرداد)، برجام را احیاء کرده باشد. در مجموع با توجه به دلایل مطرح شده، سرنوشت برجام به احتمال بسیار زیاد قبل از انتخابات ایران مشخص خواهد شد و احتمال احیاء برجام بسیار زیاد است.
