جو بایدن ، رئیس‌جمهور آمریکا روز شنبه کشتار سال 1915 ارمنی‌ها به دست نیروهای امپراتوری عثمانی را نسل‌کشی ارامنه خواند؛ اقدامی که باعث عصبانیت ترک‌ها و افزایش اختلافات آنکارا ـ واشنگتن شد. این اقدام نمادین پس از دهه‌ها تلاش آمریکا برای به کار بردن ادبیات محافظه‌کارانه‌تر در این باره صورت می‌گیرد. این اقدام نمادین اگر چه می‌تواند باعث افزایش اختلافات بین ۲ کشور عضو ناتو شود اما در همین چند روز ابتدایی توانست همبستگی شدیدی را که پیش از این کمتر دیده شده است، بین دولت ترکیه و گروه‌های اپوزیسیون به نمایش بگذارد. ترک‌ها چه موافق دولت اردوغان و چه مخالف آن به این اقدام واکنش نشان داده و آن را غیرمنطقی می‌دانند. این اقدام که بارها پیشنهاد آن به رؤسای‌جمهور قبلی آمریکا از جمله اوباما و ترامپ نیز داده شده بود و آنها آن را رد کرده بودند، این سوال را در اذهان به وجود آورده که چرا بایدن در نخستین اقدام دیپلماتیک خود مقابل ترکیه چنین رویکردی را در پیش گرفت؟
برای پاسخ به این سوال باید نگاهی به اختلافات پیشین بین آنکارا و واشنگتن داشت. این ۲ کشور همپیمان در ناتو، بر سر بسیاری از مسائل منطقه‌ای و نظامی در سال‌های اخیر دچار اختلاف‌نظر شده‌اند؛ خرید سامانه موشکی «اس400» از روسیه، حضور نظامی ترکیه در لیبی و حمایت این کشور از خلیفه حفتر در جریان درگیری‌های داخلی این کشور و تلاش اخیر ترکیه برای حمایت از عربستان در جنگ یمن، آن هم در روزهایی که بایدن به دنبال پایان دادن به این جنگ و بیرون کشیدن نیروهای آمریکایی از جریان حمایت از آن است، همه و همه مواضع آنکارا را درست در مقابل مواضع دموکرات‌ها در کاخ سفید قرار داده است.
بیانیه بایدن در نسل‌کشی خواندن کشتار ارامنه در سال 1915، البته یکی از گام‌های ابتدایی برنامه‌های دولت بایدن برای ترکیه است. او زمانی که خود را برای رقابت‌های انتخاباتی سال 2020 آماده می‌کرد، در مصاحبه‌ای با روزنامه نیویورک‌تایمز وعده داده بود از مخالفان ترکیه برای «شکست دادن» اردوغان حمایت می‌کند. بایدن در آن مصاحبه «رجب طیب اردوغان» رئیس‌جمهور ترکیه را یک «خودکامه» خوانده و بشدت از روابط نزدیک ترکیه با روسیه انتقاد کرده بود. در فیلم منتشرشده از این گفتوگو کاملا مشخص است که بایدن خواستار براندازی حکومت ترکیه شده است.
در همان زمان مقامات ترکیه، رسانه‌ها و حتی برخی اعضای گروه‌های اپوزیسیون ترکیه از این صحبت بایدن انتقاد کرده و آن را مصداق کامل دخالت در امور داخلی این کشور دانستند اما این انتقادات باعث نشد که بایدن راه همیشگی و قدیمی خود در مقابل ترکیه را بعد از انتخاب شدن به عنوان رئیس‌جمهور ایالات‌متحده، تکرار نکند.
او در سال‌هایی که به عنوان سناتور در مجلس سنای آمریکا مشغول فعالیت بود، درباره بسیاری از مسائل با ترکیه اختلافاتی آشکار داشت. او خواستار انجام اصلاحات بیشتر در ترکیه برای پیوستن به اتحادیه اروپایی شده بود و یکی از کسانی بود که همواره به اروپاییان پیشنهاد می‌کرد تا اصلاحات سریع‌تر صورت نگیرد، نمی‌توان آنکارا را به این اتحادیه راه داد. او در جریان اختلافات بین ترکیه و قبرس نیز بارها طرف قبرس را گرفته بود و ترکیه را نقض‌کننده قوانین بین‌المللی دانسته بود. با این حال در همان زمان نیز دولت ترکیه اعلام می‌کرد لابی‌ها اجازه این را به بایدن نمی‌دهد که وقایع را به‌درستی ببیند. سال 2008 نیز زمانی که اوباما، بایدن را به عنوان معاون خود برگزید، رسانه‌های ترکیه به سردی با این ماجرا برخورد کرده و گفتند دشمن ترکیه قرار است معاون رئیس‌جمهور آمریکا شود. رسانه‌ها گفته بودند بایدن همان کسی بود که نقشی فعال در تحریم ترکیه توسط آمریکا در سال 1974 بعد از حمله این کشور به قبرس داشت.
با روی کار آمدن ترامپ، روابط ۲ کشور تا حدی بهتر شد. دامادهای هر ۲ رئیس‌جمهور، معاملات تجاری خود را پشت پرده سیاست با هم اداره می‌کردند و به همین سبب بود که ترامپ با باقی ماندن نیروهای ترکیه در شمال سوریه موافقت کرد. بایدن همان زمان نیز در مصاحبه‌ای اعلام کرده بود این کار «خیانت» به کردها است و معتقد بود نیروهای آمریکایی باید همچنان در شمال شرق ترکیه باقی بمانند. ترامپ اما به این انتقادات توجهی نمی‌کرد و با یک تماس تلفنی با اردوغان اعلام کرد کار مبارزه با داعش و تروریست‌ها را در شمال سوریه به اردوغان می‌سپارد.
مساله بعدی که در این باره رخ داد و دوباره نام بایدن را در رسانه‌های ترکیه پررنگ کرد، انتقاد او از تصمیم اردوغان برای تبدیل ایاصوفیه به مسجد بود.
دموکرات‌ها در طول ۴ سال دوران ریاست‌جمهوری ترامپ، بسیاری از آسان گرفتن‌های او بر اردوغان را تحمل کرده بودند اما حالا به نظر می‌رسد آنها غیر از بیانیه اخیر، گام‌های دیگری هم برای مقابله با آنکارا در برنامه سیاست خارجی خود دارند. دموکرات‌ها بویژه در کنگره آمریکا، تمایل دارند با اعمال تحریم‌های کاتسا بتوانند اردوغان را بابت خرید سامانه «اس400» از روسیه تنبیه کنند و امکان دارد این اقدامات تنبیهی بخشی از سیاست دولت بایدن باشد.
اگر چه بعد از کودتای سال 2016 در ترکیه، بایدن نخستین سیاستمدار خارجی‌ای بود که به دیدار اردوغان در این کشور رفت و بتازگی نیز در گفتوگو با اردوغان بر تحکیم روابط ۲ کشور تاکید کرده است اما به نظر می‌رسد این بار او شمشیر را برای اردوغان از رو بسته است؛ درگیری‌ها و کشمکش‌های سیاسی بین آمریکا و روسیه باعث می‌شود در نهایت اردوغان مجبور شود بین ۲ ابرقدرت، یکی را برای معامله و خرید تسلیحات انتخاب کند.
فرزانه دانایی
