پس از حدود 6 سال جنگ بین عربستان سعودی و مردم یمن و به وجود آمدن قحطی بزرگ، از دست رفتن جان هزاران انسان بی‌گناه و بحرانی شدن شرایط انسانی در این کشور، دولت بایدن هفته گذشته اعلام کرد می‌خواهد به حمایت‌های ایالات‌متحده از عربستان در جنگ یمن پایان دهد. این مساله آنطور که رسانه‌های آمریکایی گفته‌اند، در راستای حل این بحران و با توجه به رویکرد بایدن در حمایت از حقوق بشر انجام می‌شود اما نگاهی به پرونده 6 سال جنگ نیروهای مزدور سعودی با مردم بی‌پناه یمن، نشان می‌دهد این کار بیشتر از آنکه در راستای اهداف انسان‌دوستانه باشد، راهی برای فرار از بی‌آبرویی گسترده ایالات‌متحده در به راه انداختن و حمایت از ظالمانه‌ترین جنگ تاریخ معاصر و همچنین مساله‌ای برای ایجاد توازن در رفتار عربستان سعودی در منطقه است.
دولت عربستان در طول 6 سال گذشته، در نبرد با انصارالله یمن و مردم این کشور به بن‌بست خورده و مهم‌تر از آن بعد از مدتی به موضع ضعف در برابر حملات حوثی‌ها به داخل خاک عربستان رسیده است. این در حالی است که گروه‌های مسلح همچون القاعده در شبه‌جزیره عربستان و داعش در مناطق خارج از کنترل دولت، رعب و وحشت ایجاد می‌کنند. جنگ یمن تاکنون به کشته شدن بیش از 230 هزار نفر منجر شده که عمدتاً به دلایل غیرمستقیم همچون قحطی غذا و فقدان خدمات بهداشتی رخ داده است. دولت آمریکا در طول دوران ریاست‌جمهوری ترامپ بالاترین میزان کمک‌های مالی و نظامی را به عربستان سعودی داشت. ترامپ غیر از اینکه از محمد بن‌سلمان در ماجرای قتل خاشقجی، روزنامه‌نگار عربستانی حمایت کرد، در جریان جنگ علیه مردم بی‌دفاع یمن نیز بالاترین میزان کمک‌های لجستیکی و اطلاعاتی را داشت. این کمک‌ها و منع رسانه‌ها برای پوشش اخبار جنگ یمن، در نهایت باعث شد این جنگ، «جنگ خاموش قرن 21» یا «بی‌آبرویی بزرگ مدعیان حقوق بشر در قرن 21» نامیده شود.
تصمیم دولت ترامپ در ژانویه 2021 درباره اضافه کردن نام انصارالله یمن به فهرست گروه‌های تروریستی، هراس‌ها را درباره کاهش بیشتر کمک‌های بشردوستانه به یمن که حالا به دلیل محاصره جغرافیایی، با قحطی‌ای فزاینده رو‌به‌رو است، افزایش داده است.
آنطور که رسانه‌ها و سازمان‌های حقوق بشری گزارش داده‌اند، هم‌اینک حدود 80 درصد مردم یمن کمک‌های بشردوستانه دریافت می‌کنند.1 این آمار به معنای این است که 3/14 میلیون نفر از جمعیت 24 میلیون نفری یمن، برای ادامه حیات به کمک‌های سازمان‌های حقوق بشری نیاز دارند. با این حال، به دنبال کاهش کمک‌های اهدایی در بحبوحه شیوع کرونا در جهان و همچنین عمل نکردن دولت‌های سعودی، امارات و آمریکا به وعده‌های خود برای رساندن کمک‌های بشردوستانه به این کشور، تنها نیمی از کمک‌های تحت هدایت سازمان ملل متحد در سال 2020 تأمین بودجه شد و بدین ترتیب یمن در بحبوحه بزرگ‌ترین بحران قرن یعنی پاندمی کرونا همچنان زیر آوار بمب‌افکن‌های سعودی و تلاش‌های آمریکا و امارات برای تجزیه این کشور باقی ماند.
به گزارش شورای روابط خارجی آمریکا، گروه‌های فعال در امور بشردوستانه حالا هشدار داده‌اند یمن «شدیداً گرسنه» و قحطی گسترده قریب‌الوقوع است و عمده دلیل آن هم عوامل انسانی و اختلالات اقتصادی است. بر اساس گزارش دفتر همکاری‌های امور بشردوستانه سازمان ملل، از سال 2014 میلادی، 65/3 میلیون نفر به دلیل جنگ آواره شده‌اند، 22 هزار و 485 مورد نیز حمله هوایی از سال 2015 تاکنون علیه مردم یمن توسط ائتلاف سعودی انجام شده است. در این میان از بین هر 5 کودک، یکی از آنها به سوء‌تغذیه دچار شده و تاکنون 233 هزار یمنی نیز در این جنگ جان خود را از دست داده‌اند. در عین حال تحریم طولانی‌مدت یمن توسط ائتلاف تحت رهبری ریاض، به افزایش قیمت مواد غذایی منجر شده و قیمت مواد غذایی در این کشور هر ماه تورمی 16 درصدی را تجربه کرده است. اگر چه غذا موجود است اما به دنبال کاهش ارزش ارز داخلی، بسیاری از افراد استطاعت خرید ندارند و همچنین بر اساس برآوردها نیم میلیون کارمند بخش خدمات از جمله پزشکان و معلمان 4 سال است دستمزد دریافت نکرده‌اند.
چندی پیش «آنتونیو گوترش» دبیرکل سازمان ملل متحد هشدار داد یمن در «یک قدمی خطر شدیدترین قحطی‌ای است که جهان در چند دهه اخیر به خود دیده است». سازمان ملل متحد پیش‌بینی می‌کند شمار یمنی‌هایی که شرایط قحطی را تجربه می‌کنند، تا ژوئن 2021 به 47 هزار نفر خواهد رسید؛ رقمی که در مقایسه با ماه دسامبر ۳ برابر خواهد شد. عامل نگران‌کننده دیگر یکی از تانکرهای نفتی رو به زوال در دریای سرخ است؛ تانکری که «مایک پمپئو» وزیر خارجه سابق آمریکا آن را یک «بمب ساعتی» خوانده بود که می‌تواند به آلودگی نفتی منجر شده و بندر حُدیده را به تعطیلی بکشاند.
* کرونا دشمن دوم مردم یمن بعد از عربستان
تعیین میزان خسارات وارد شده توسط کرونا به یمن به دلیل وجود نداشتن سازمان‌های آمارگیری دشوار است. تا ماه دسامبر سال 2020 بیش از 20 هزار مورد ابتلا و 6 هزار مرگ‌ومیر ناشی از کرونا گزارش شده بود هر چند به دلیل فقدان قابلیت نمونه‌گیری، این رقم در مقایسه با ارقام واقعی کمتر به نظر می‌آید. علاوه بر این، به جرأت می‌توان گفت «کووید-19» دومین بیماری همه‌گیر در یمن بعد از وبا است. همه‌گیری وبا در این کشور، بزرگ‌ترین همه‌گیری این بیماری در طول تاریخ جهان است و تنها سال گذشته بیش از 230 هزار مورد مشکوک ابتلا به ثبت رسید که به دلیل از بین رفتن ساختارهای بهداشتی این کشور، امکان ارائه آمار درست در این زمینه نیز وجود نداشته است. نیمی از تاسیسات بهداشتی کشور به دلیل جنگ فاقد کارایی بوده و بسیاری از آنها در بمباران‌های هوایی تخریب شده‌اند. ویروس کرونا در عین حال مصائب و گرفتاری‌های اقتصادی کشور را تشدید کرده است؛ قیمت‌ها افزایش یافته و این در حالی است که به دلیل محدودیت‌های ناشی از «کووید-19» و سخت‌تر شدن امکان یافتن کار در خارج از کشور برای یمنی‌ها، جریان ورود و جابه‌جایی پول در این کشور کاهش یافته است.
* ترس آمریکا از عذاب وجدان یا بی‌آبرویی؟
واشنگتن از سال 2015 از ائتلاف تحت رهبری عربستان حمایت و برای آنها تسلیحات، آموزش نظامی و اطلاعات فراهم کرده است. آمریکا البته تنها از سال 2015 وارد یمن نشده و ورود ایالات‌متحده به یمن برای آنچه دولت اوباما آن را مبارزه با تروریسم می‌خواند، منجر به کشته شدن تعداد زیادی از غیرنظامیان در این کشور شد. اگر قرار باشد کسی به خاطر حمایت از جنگ در یمن مورد مواخذه قرار گیرد، باید هم دولت اوباما و هم دولت ترامپ به صورت مساوی مورد بررسی و تحلیل قرار گیرند. بر اساس اطلاعات سازمان «پروژه داده‌های یمن»، این حملات تقریبا به کشته شدن 9 هزار غیرنظامی منجر شده است.
اما سوالی که طی روزهای گذشته در محافل خبری دنیا مطرح شد، این است: آیا سیاست بایدن در مقابل جنگ یمن و بویژه جنایت‌های عربستان در این کشور واقعا در حال تغییر است؟ با وجود اینکه هنوز دولت آمریکا جزئیاتی درباره اهداف خود از تغییر سیاستش در یمن منتشر نکرده و این تغییر سیاست هنوز هم محرز نیست اما انتظار نمی‌رود دولت بایدن بخواهد تغییری کاملا محسوس در سیاست خود در قبال یمن به وجود بیاورد. او عنوان کرده است نام انصارالله را از لیست سازمان‌های تروریستی بیرون می‌آورد. اما این کار که هنوز زمان اجرایی شدن آن نیز مشخص نیست، بیشتر از اینکه به نفع مردم یمن باشد، برای مقابله با گذشته تاریک آمریکا در دوران ترامپ و «ترامپ- پمپئوزدایی» از سیاست خارجی آمریکا است. بایدن در سخنرانی خود عملا تاکید کرده است واشنگتن همچنان به کمک به عربستان سعودی برای «دفاع از حق حاکمیت و تمامیت ارضی خود» ادامه خواهد داد. این حمایت مورد استقبال مسؤولان سعودی نیز قرار گرفته است و نشان می‌دهد بیشتر از اینکه دولت بایدن به دنبال جبران گذشته یا حمایت از مردم یمن باشد، به دنبال مفری برای رژیم سعودی برای بیرون رفتن آبرومندانه از جنگ یمن است؛ اقدامی که از همان روزهای ابتدایی فعالیت ترامپ در کاخ سفید نیز دنبال می‌شد و به نتیجه نرسید. حالا دولت بایدن سعی دارد با پایان دادن به حمایت خود از جنگ عربستان علیه مردم یمن، در واقع راه را برای پیروزی دیپلماتیک عربستان در این باره باز کند؛ راهی که در نهایت باعث بیرون آمدن شاهزاده سعودی از باتلاق یمن و حفظ آبروی آمریکا در جهان باشد.
فرزانه دانایی
