نیروی هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی که از تغییر در تعاریف مأموریتی نیروی هوایی سپاه در اواخر دهه 80 شکل گرفت، با تشکیل فرماندهی فضایی، اقدام به تدوین نقشه راهی برای ایجاد قدرت مورد نیاز در عرصه فضا در حوزه دفاعی برای جمهوری اسلامی ایران کرد. ایجاد قابلیت پرتاب ماهواره با توجه به نیاز گسترده به بسترهای فضاپایه که امروزه به‌طور قطعی به یک ضرورت برای قدرتمند بودن تبدیل شده است از جمله اهداف نیروی هوافضای سپاه بود.
در اوایل دهه 1390 و پس از شهادت سرلشکر شهید حسن طهرانی مقدم، مسئول سابق یگان موشکی و مسئول وقت تحقیقات و خودکفایی سپاه، مهمترین برنامه سپاه در عرصه فضایی رسیدن به پرتابگر ماهواره برای قرار دادن آن در مدار 1000کیلومتری بیان شد.
این شهید بزرگوار که بخش مهمی از قدرت موشکی کشور مرهون مدیریت و تلاش‌های او و یاران شهیدش است، در آخرین پروژه خود در حال آماده‌سازی یک ماهواره‌بر چهارمرحله‌ای سوخت جامد به‌نام قائم بود که قطر و طول مرحله اول آن به‌ترتیب 3.5 و 20 متر عنوان شده است.
بنا بر اطلاعات موجود، مراحل مختلف قائم به‌طور جداگانه آزمایش شده بودند و شهادت ایشان برنامه فضایی سپاه در بخش پرتابگر را به‌مدت کوتاهی دچار وقفه کرد اما پس از حدود 6 ماه مجدداً از سر گرفته شد. به‌گفته فرمانده سابق سپاه سردار سرلشکر محمدعلی جعفری، پروژه آخر شهید طهرانی مقدم با پیگیری سایر متخصصین سپاه به نتیجه رسید.
شهید حسن طهرانی مقدم کنار یکی از مراحل ماهواره‌بر سنگین قائم
بخش عمده نیازهای فضاپایه نظامی شامل رصد تصویری با دید مرئی و حرارتی و رصد راداری سطح زمین، مخابرات امن و رله ارتباطات بین واحدهای مختلف سطحی و هوایی و مراکز فرماندهی و نیز کمک به موقعیت یابی برای ادوات و تسلیحات است.
به جز مورد آخر که نیازمند منظومه پرتعدادی از ماهواره هاست و قطعاً در برنامه کوتاه مدت نظامی کشور قرار ندارد، سایر نیازها شامل سنجشی و مخابراتی در دستور کار توسعه ماهواره های نظامی کشور برای چند سال آینده قرار دارد.
در نتیجه نیروی هوافضای سپاه به عنوان یگان تخصصی دارنده فناوری های موشکی که با فعالیت های جهادی شهید طهرانی مقدم به درخت تنومندی تبدیل شده بود، پس از چند سال مشاهده وضعیت پرتابگرهای در دست توسعه در دولت، تصمیم به توسعه پرتابگر خود گرفت.
در این مسیر، اولین پرتاب ماهواره‌بر قاصد-1 در سکوت کامل خبری و بدون هیچگونه شوآف قبلی، در اردیبهشت 1399 با موفقیت صورت گرفت و توانست محموله خود که ماهواره تصویربرداری نور-1 بود را در مدار 430 کیلومتری زمین قرار دهد.
ماهواره‌بر قاصدــ1 سپاه
اخیراً و در یک برنامه مستند تلویزیونی به نام «نقطه زن» که در ایام هفته هوافضا از شبکه 3 سیما بخش می‌شود، اطلاعات جدیدتری از این ماهواره‌بر و برنامه فضایی سپاه و کاربردها و ویژگی‌های ماهواره نور منتشر شد که در این گزارش به آنها پرداخته می‌شود.
این مستند در محل پارک ملی هوافضا که دستاوردهای نیروی هوافضا و بخشی از دستاوردهای وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح را در زمینه هوافضا در خود جای داده تصویربرداری شده است. پارک ملی هوافضا به عنوان نمایشگاه دائمی در هفته اول مهر 1399 در اطراف تهران افتتاح شد.
تصویری از اطلاعات ماهواره‌بر قاصد سپاه در پارک ملی هوافضا در مستند تلویزیونی نقطه‌زن
یکی از مهمترین جنبه‌های منتشر شده در این مستند، اجرای یک مرحله پرتاب زیرمداری موفق آزمایشی توسط سپاه در تاریخ 28 فروردین 1398 یعنی در حدود یک سال پیش از پرتاب ماهواره‌بر قاصد-1 بوده است.
در حالی که پرتاب های ماهواره برهای سفیر-1 و سیمرغ ساخت وزارت دفاع همواره از چند وقت قبل توسط خود مسئولین داخلی و نیز ناظران خارجی بر اساس تصاویر ماهواره ای از پایگاه های پرتاب گزارش می‌شود، در مورد برنامه فضایی سپاه، نه پرتاب زیرمداری سال 1398 و نه پرتاب سال 1399 چه توسط مسئولین سپاه و چه ماهواره های خارجی پیش از اجرا و انجام، اطلاع رسانی و رصد و گزارش نشد.
بیان مأموریت محموله نبأ در پرتاب آزمایشی زیرمداری قاصد
این امر دارای پیام‌های مختلفی است از جمله سطح بسیار بالای حفاظت اطلاعات در سپاه و همچنین توانایی اجرای فوری، دقیق و صحیح پرتاب فضایی به صورت کاملاً مخفیانه حتی از دید ماهواره های دشمن. همین جنبه به خودی خود سبب حیرت و حتی ترس تحلیلگران خصوصاً در جبهه دشمن یعنی آمریکا و رژیم صهیونیستی شد.
در پرتاب سال 1398، پرتابگر قاصد حامل یک محموله آزمایشی به نام نبأ بود. این مأموریت در ساعت 9:35 دقیقه به وقت تهران صورت پذیرفته و محموله نبأ موفق به ارسال تصویر از ارتفاع 250 کیلومتری از ساحل شرقی دریای خزر شده است.
یکی از تصاویر ارسال‌شده از محموله نبأ در مأموریت فروردین 1398 (سمت راست) و موقعیت مکانی تصویر (سمت چپ) در ساحل شرقی دریای خزر
احتمالا این اولین ارسال موفق تصویر از محموله فضایی در این ارتفاع بوده است. اجرای این مأموریت در ابتدای سال 98 نشان می دهد که سپاه کار توسعه ایستگاه های کنترل و کاربری زمینی ثابت و متحرک مورد نیاز را نیز بی سر و صدا به انجام رسانده تا در این مأموریت مورد استفاده قرار گیرند.
تصویری از پایگاه دریافت داده‌های ماهواره‌ای سپاه که برای اولین بار منتشر شده است
در تابستان سال 98، پایگاه تحقیقات فضایی سپاه در حوالی کویر مرکزی ایران، روزهای شلوغ و پرکاری داشت. تصاویر ماهواره ای از محوطه آزمایش این تأسیسات، اجرای آزمایش های متعدد پیشران های سوخت جامد را نشان می داد.
برخی تحلیلگران، این تصاویر را نشانه ورود تحقیقات موشکی سپاه به یک مرحله جدی و مهم می دانستند. از طرفی، تفاوت اثر آزمایش مذکور روی زمین نشان می داد که دستکم دو نوع پیشران در دست آزمایش بوده است.
پایگاه تحقیقات و پرتاب فضایی سپاه
موقعیت محوطه پرتاب در پایگاه فضایی سپاه
ماهواره‌بر قاصد روی سکوی پرتاب متحرک در محوطه پرتاب پایگاه فضایی سپاه
در بهمن 1398 رونمایی از موتور فضایی سوخت جامد سلمان با نازل (خروجی) متحرک اولین اعلام رسمی دستاوردهای فضایی جدید سپاه بود. با این رونمایی نیروی هوافضای سپاه از توان عملیاتی خود برای هدایت بهتر و کارامدتر پیشران های سوخت جامد در خارج از جو پرده برداشت.
بیشتر بخوانید-
گزارش تسنیم از موتور فضایی «سلمان»|درگیری با اهداف مهاجم خارج از جو زمین/ گام مهم سپاه برای ساخت سلاح ضدماهواره جاسوسی
این پیشران به واسطه نازل (خروجی) متحرک با بهره وری بالاتری امکان تغییر و اصلاح مسیر را در خارج از جو دارد. بدنه بیرونی پیشران سلمان و نیز پوسته اطراف سوخت جامد در داخل این پیشران به جای فلز از مواد مرکب (کامپوزیت) غیرفلزی ساخته شده اند که نقش بسیار مهمی در سبک سازی این پیشران داشته است. در نتیجه وزن صرفه جویی شده با این تغییر جنس، صرف حمل محموله بیشتری یا دستیابی به مدار بالاتر می شود.
پیشران فضایی سلمان با نازل متحرک
تصویری از عملکرد نازل متحرک موتور سلمان در آزمایش زمینی
کمتر از 3 ماه بعد و در سوم اردیبهشت 1399 ورود سپاه به عرصه جدیدی از توانمندی فضایی به طور رسمی با پرتاب موفق ماهواره‌بر سه مرحله ای قاصد-1 و تزریق موفق ماهواره نور-1 به عنوان اولین ماهواره نظامی ایران اعلام شد.
بر اساس اطلاعات مستند نقطه زن، ماهواره قاصد توان حمل 20 کیلوگرم یا بیشتر محموله به مدار را دارد. اما وزن و ابعاد ماهواره نور-1 همچنان نامشخص است.
مسیر پرتاب قاصدــ1 از پایگاه فضایی سپاه به‌سمت سواحل مکران و موقعیت پایگاه دریافت داده و ارسال فرامین مأموریت
بر اساس اطلاعات موجود، قاصد-1 در مرحله اول خود از پیشران موشک بالستیک قدر استفاده می کند و در مرحله دوم از پیشران فضایی سوخت جامد سلمان. در مرحله سوم نیز یک پیشران سوخت مایع دیگر کار رساندن ماهواره به سرعت مورد نیاز و تزریق در مدار را به‌عهده دارد. بر اساس تصاویر، قاصد-1 در طولی در حدود 18.1 متر داشته و جرم آن نیز در مرحله اول در حدود 16 تن است.
پرتاب ماهواره‌بر قاصدــ1 در اردیبهشت 1399
مرحله اول قاصد-1 پس از 118 ثانیه عملکرد، خاموش شده و در ارتفاع 80 کیلومتری جدا شده و به داخل جو سقوط می کند. پس از آن مرحله دوم در ثانیه 290 و ارتفاع 415 کیلومتری جدا شده و به داخل جو می افتد.
تصاویری از جدایش مرحله اول ماهواره‌بر قاصدــ1
روشن‌شدن موتور سلمان به‌عنوان مرحله دوم ماهواره‌بر قاصدــ1
نهایتاً موتور مرحله سوم در ثانیه 480 از شروع مأموریت و در ارتفاع 430 کیلومتری، ماهواره را با سرعت 7.65 کیلومتر بر ساعت که معادل سرعت 28 ماخ (بر اساس سرعت صوت در آن ارتفاع) در مدار تزریق می کند.
البته در اطلاعات منتشر شده در فیلم های پس از پرتاب ماهواره‌بر قاصد-1 نکات دیگری نیز قابل دریافت بود که قبلاً در گزارش مستقلی به آن پرداخته شده است.
بیشتر بخوانید-
10 ویژگی شگفت‌انگیز جدیدترین ماهواره‌بر ایران/ سپاه موشک 3مرحله‌ای قاصد را چگونه ساخت؟
تصویری از اتاق کنترل مأموریت ماهواره‌بر قاصد
نمودار عملکرد رانشی ماهواره‌بر قاصد
نمایش گرافیکی از اجزای پیشران مرحله سوم ماهواره‌بر قاصدــ1
آنچه از ظاهر تصویر به نمایش گذاشته شده برای این ماهواره مکعب مستطیلی قابل دریافت است، نور-1 دارای چهار صفحه خورشیدی باز شونده است که در کنار صفحات خورشیدی نصب شده روی پنج وجه از بدنه کار تأمین نیروی الکتریسیته لازم در عمر عملیاتی یک‌ساله این ماهواره را به‌عهده دارند. لازم به ذکر است که عمر عملیاتی ماهواره تابع عمر مداری و عمر تجهیزات نصب شده روی آن است.
تصویری از ماهواره مکعبی نور و صفحات بازشونده دارای سلول خورشیدی
عمر مداری در ارتفاع 430 کیلومتری در حدود 2 تا 3 سال است، در نتیجه عمر یک ساله نور-1 مربوط به تجهزات نصب شده روی آن و البته بار توسعه فناوری در مأموریت آن است. پس از تثبیت این مرحله در ماهواره های بعدی تجهیزاتی با عمر بالاتر استفاده خواهد شد که قطعاً قیمت بالاتری هم دارند و در پرتاب اول استفاده از آن مطابق احتیاط نیست.
علاوه بر آزمایش عملیاتی و طولانی مدت زیرسامانه‌های ارتباطی، کنترل و تبادل داده با ماهواره و ماهواره‌بر و همچنین به کارگیری عملیاتی ایستگاه های زمینی در نقش کنترل و کاربری ماهواره ها و دریافت تصاویر به طور خلاصه توانمندی های کسب شده یا تثبیت شده با این پرتاب موفق شامل موارد زیر است:
- آزمایش موفق اولین ماهواره‌بر سه‌مرحله‌ای ساخت داخل
- آزمایش موفق اولین ماهواره‌بر ترکیبی سوخت مایع و جامد
- آزمایش مداری پیشران سلمان
- اولین ماهواره‌بر و حتی موشک بهره‌مند از نازل تمام متحرک برای موتور سوخت جامد
- آزمایش عملیاتی و موفق موتور سوخت مایع مرحله نهایی با 6 نازل برای تنظیم دقیق سرعت تزریق
- توسعه اولین ماهواره‌بر با سکوی پرتاب متحرک و قابل شلیک از عرض های جغرافیایی مختلف تا جنوب کشور که سبب بهتر شدن نسبت محموله به وزن کل ماهواره‌بر می‌شود
- شکستن رکورد عمر عملیاتی ماهواره های کشور با گذر از بیش از 7 ماه از پرتاب
- به کارگیری عملیاتی فناوری باز شدن صفحات خورشیدی برای اولین بار در کل برنامه فضایی کشور
- ارسال تصاویر گرفته شده از زمین از ماهواره تثبیت شده در مدار برای اولین بار در کل برنامه فضایی کشور
- ارتقاء مدار تسخیر شده توسط ماهواره های ایرانی از 375 کیلومتری بیضوی به 430 کیلومتری دایروی
نمونه بعدی ماهواره‌بر قاصد به گفته فرمانده نیروی هوافضای سپاه سردار حاجی زاده، قرار است در مرحله اول خود نیز از پیشران سوخت جامد استفاده کند.
آنچه از سخنان فرمانده نیروی هوافضای سپاه و فرمانده یگان فضایی این نیرو در روزهای پس از پرتاب قاصد برداشت می‌شود این است که نقشه راه توسعه فناوری فضایی نظامی در این نیرو تدوین شده و برنامه ها طبق این نقشه راه پیگیری خواهد شد.
ماهواره نور-1 به عنوان یک گام ابتدایی مجهز به حسگرهای شناسایی و قابلیت دریافت و ارسال سیگنال است که چندین فناوری مهم و زیرسامانه های اصلی را آزمایش کرده و راه را برای پرتاب ماهواره های بعدی باز می کند.
ماهواره نور-2 نیز که بنا بر شواهد موجود در گفته های مسئولان سپاه آماده عملیات است، با قابلیت های بیشتر و در مدار بالاتری اما در سطح لئو تزریق خواهد شد.
در نهایت نیز سپاه برای بهره برداری از خدمات ناوبری و ارتباطی پیشرفته به مدارهای میانی (مئو) و مدار زمین آهنگ (ژئو) ورود خواهد کرد. طبعاً مدارهای بالاتر و محموله های سنگین تر، ماهواره‌برهای قدرتمندی تری را نیز طلب می کند.
آنچه گفته شد، گوشه‌ای از برنامه مدون و مفصلی است که پایه‌های آن را سال‌ها قبل، حسن طهرانی مقدم بنا کرد و جان عزیز خود را هم بر سر آن گذاشت؛ حوزه‌ای که می‌رود تا همچون توان موشکی، در آینده نه چندان دور به یکی از مهمترین توانمندی های سپاه پاسداران انقلاب اسلامی تبدیل شود.
