سیمین دلیلی: رتبه ششم کشور در امر تولید پسته، لقب دامغانی‌ها در کشاورزی است و موقعیت مکانی مناسب این شهرستان ارتباط خوبی را با استان‌های مصرف‌کننده رقم‌زده است موضوعی که باعث شده در طی سالیان اخیر پسته دامغان به‌عنوان محصول تره‌بار به بازار عرضه شود و جایگاه مناسبی به‌عنوان یک محصول خشکباری به دست نیاورد.
آسیب‌های موجود درزمینهٔ تازه فروشی پسته و ضعف صنایع تبدیلی از یک‌سو، و بازگشت زودهنگام سرمایه با تازه فروشی از سوی دیگر، گویای این است که پسته دامغان را می‌شود هم به‌عنوان مشکل اساسی هم به‌عنوان فرصت مناسب نگریست.
۳۵ واحد فرآوری پسته در دامغان فعال است
مسئول واحد صنایع تبدیلی تکمیلی بخش کشاورزی دامغان در رابطه با این صنایع گفت: با توجه به اقلیم منطقه، بعد مسافت و نوسانات قیمتی که دربازار وجود دارد، دولت بر آن شد برای جلوگیری از متضرر شدن کشاورزان واحدهای فرآوری را گسترش دهد و برای هر محصولی با توجه به میزان تولیدی که دارد چنین واحدهایی را ایجاد کنند.
عبدالحسین طوسی ضمن اشاره به اینکه در هر منطقه با توجه به میزان سطح زیر کشت و درخواست، واحدهای فرآوری داریم، بیان کرد: در حال حاضر ۳۱ واحد فرآوری پسته از جهاد کشاورزی مجوز گرفتند و ۱۲ واحد هم از سازمان صنعت و معدن که از مجموع این ۴۳ واحد، هشت واحد در مرحله ساخت‌وساز و توسعه بوده و مابقی فعال هستند.
وی افزود: شهرستان دامغان در مسیر مواصلاتی مناسبی قرار دارد و در بعضی سال‌ها ممکن است بازارتر فروشی پسته خوب باشد و آنچه باید دستگیر کشاورز بشود می‌شود و در بعضی سال‌ها این‌طور نیست، به همین منظور برای ایجاد سود بیشتر، این محصول به‌صورت خشک به بازار ارائه می‌شود که این پسته خشک باید مراحلی را طی کند تا آماده ارائه به مصرف کننده شود.
نخستین هدف صنایع تبدیلی ایجاد اشتغال است
مسئول واحد صنایع تبدیلی تکمیلی بخش کشاورزی شهرستان دامغان گفت: ما اکنون بیشتر واحدهای فرآوری را در مرحله خشک‌کردن پسته داریم که در راستای سفارش‌هایی که می‌گیرند به تعهدات خود عمل می‌کنند و از طرفی چهار مجوز بسته‌بندی دادیم که سال ۹۵ شروع به کارکرده و پروانه بهره‌برداری گرفته‌اند.
طوسی میزان استقبال کشاورزان از واحدهای فرآوری را خوب ارزیابی کرد و ابراز داشت: این مهم هم ازنظر ایجاد اشتغال هم ازنظر وضعیت محل فرآوری مناسب است چراکه کشاورزان متحمل هزینه کمتری برای انتقال محصول خود به مکان موردنظر می‌شوند.
وی نخستین هدف صنایع تبدیلی را ایجاد اشتغال ذکر کرد و افزود: یک واحد صنایع تبدیلی در یک منطقه به‌طور مستقیم و غیرمستقیم به ۵۰ تا ۶۰ نفر نیرو نیاز دارد، در دامغان در فصل کار با توجه به میزان دریافت پسته هر واحد فرآوری و مجرب بودن آن حدود ۵۰۰ تا۶۰۰ نفر مشغول به کار هستند، هزینه هر واحد فرآوری طبق آخرین اطلاعات این‌گونه است که اگر شخصی بخواهد یک واحد جمع‌وجور و مستمر ایجاد کند با ۸۰۰ میلیون تومان می‌تواند این کار را انجام دهد.
دخالتی در جذب کشاورزان به صنایع تبدیلی نمی کنیم
مسئول واحد صنایع تبدیلی تکمیلی بخش کشاورزی دامغان در پاسخ به این سؤال که میزان حمایت از باغداران برای صنایع تبدیلی چقدر است، گفت: حداقل کار ما آموزش است، به‌طور مثال برداشت محصول برخلاف تصور برخی، فرآیند پیچیده‌ای است که خیلی‌ها به آن توجه ندارند و آموزش‌هایی در خصوص نحوه برداشت، تجهیزات، حتی پوشش کارگران و ... داده می‌شود.
همه کشاورزان اطلاعات بازار و اطلاعات فرآوری محصول خود را دارند و خودشان تصمیم می‌گیرند که خام بفروشند یا فرآوری کنند. طوسی با اشاره به اینکه واحدهای فرآوری شناخته‌شده‌اند و بهره‌برداران می‌دانند محصول خود را کجا ببرند، بیان کرد: کشاورزی که به این نتیجه رسیده خام فروشی به نفعش است ما اجبارش نمی‌کنیم و این امر سلیقه‌ای بوده و ممکن است کسی باشد که از طریق واسطه محصول خود را صادر کند و به هیچ قیمتی‌تر فروشی نکند چون بازار خود را دارد.
وی با تاکید بر اینکه هیچ دخالتی در جذب کشاورز به صنایع تبدیلی نمی‌کنیم، خاطرنشان کرد: همه آن‌ها اطلاعات بازار و اطلاعات فرآوری را دارند و خودشان تصمیم می‌گیرند که خام بفروشند یا فرآوری کنند.
وجود ضعف در صنایع تبدیلی و صادرات محصولات کشاورزی
مسئول واحد صنایع تبدیلی تکمیلی بخش کشاورزی شهرستان دامغان یک از اهداف دولت را زمینه سازی لازم برای عرضه محصول کشاورزان با قیمت مناسب به بازار ذکر کرد تا هم کشاورز متضرر نشود و هم بازار ثبات داشته باشد و گفت: اگر کشاورز با واحدهای فرآوری تعامل کند به‌موقع به سود خودش می‌رسد درحالی‌که بعضی مواقع با نزول قیمت محصولی که پنج‌تا شش برابر بیشتر برای کشاورز درآمده به دست دلال می‌دهد.
طوسی بیان کرد: طبق اطلاعاتی که من دارم بیشترین خام فروشی در سال ۹۴ و ۹۳ انجام شده چراکه قیمت بازار خوب بوده است.
وی با بیان اینکه یک کیلو پسته خشک برابر سه کیلو پسته تازه است، افزود: بحث صنایع تبدیلی و صادرات پسته بسیار ضعیف است و در پی آن هم سودآوری نیز کم است.
ضرورت اهتمام مسئولان به گسترش صنایع تبدیلی
مسئول واحد صنایع تبدیلی تکمیلی بخش کشاورزی شهرستان دامغان در رابطه با روند کند صنایع تبدیلی گفت: از همان ابتدای امر بی‌توجهی مسئولان به این صنایع به‌گونه‌ای بوده که هنوز دستورالعمل مطمئن و قانون محکمی وجود نداشته و به‌صورت سلیقه‌ای عمل می‌شود، درواقع پیگیری مستمری وجود ندارد و کار دلسوزانه‌ای انجام‌نشده است.
طوسی به وام‌های دریافتی کشاورزان هم اشاره کرد و گفت: از طرفی معمولاً سررسید بانک‌ها برای وام‌هایی که کشاورزان گرفته‌اند در فصل برداشت است و شخص به‌صورت خواسته یا ناخواسته به سمت تازه فروشی سوق پیدا می‌کند.
وی در پاسخ به این سؤال که پیشنهاد برای رفع مشکلات فعلی چیست، گفت: تمام مسئولان به صنایع تبدیلی اهتمام بخشند و وام‌های کم‌بهره برای خرید تجهیزات در اختیار کشاورزان قرار دهند تا بتوانیم واحدهای فرآوری بیشتری داشته باشیم و راه و روشی باشد که دست کشاورز در حنا نماند و مجبور به فروختن ارزان محصول خود نشود، درواقع حمایت از کشاورزان بیشتر شود.
عرضه و تقاضای پسته نظام‌مند شود
یکی از باغداران روستاهای اطراف دامغان نیز در گفتگو با خبرنگار مهر ضمن اشاره به اینکه کشاورزان کاری را انجام می‌دهند که برایشان صرفه اقتصادی داشته باشد، می‌گوید: وقتی باغدار تصمیم می‌گیرد محصول خود را به‌صورت تازه بفروشد درواقع تجربه‌ای است که در طی این سال‌های پیداکرده و یک کار اقتصادی انجام می‌دهد.
وی که تمایلی به گفتن نام خود ندارد در پاسخ به این سؤال که محصول خود را به‌صورت تازه می‌فروشید یا خشک، بیان می‌کند: من هر دو کار را انجام می‌دهم، طراحی باغ ما بر اساس این بوده که هردو کار را انجام دهیم و هر دو بازار را داشته باشیم، بازار اگر خوب باشد به‌صورت تازه بفروشیم و یک رقم هم داریم که ارزش خشکباری آن بالا است.
وقتی عمده پسته دامغان را به‌عنوان تازه عرضه می‌کنیم در سبد خشکباری بازار کشور دیگر دانه‌درشتی نیستیم و حرفی برای ارائه نداریم. این باغدار که خود دارای یک واحد فرآوری کوچک است مشکلات ناشی از تازه فروشی را عنوان می‌کند و می‌گوید: هر محصولی در مراحل اولیه و به‌صورت نوبرانه به قیمت مناسب فروخته می‌شود و وقتی به اوج برداشت می‌رسد باعث می‌شود که عرضه بیشتر و تقاضا کمتر شود و قیمت پایین بیاید.
وی در ادامه می‌گوید: یک‌زمانی پسته فقط در دامغان بود اما الآن در اطراف مشهد، تهران، اصفهان همه باغات جدیدی ایجادشده و باغداران آن‌ها نیز به این نکته توجه می‌کنند که می‌توانند پسته تازه به بازار عرضه کنند، وقتی میزان ورود پسته زیاد شود شاید خود واقعی پسته دامغان کمی در این میان گم شود و قیمت تحت تأثیر قرار گیرد و باغدار را لاجرم به سمت خشک‌کردن پسته سوق می‌دهد و درواقع در این هنگام یکی از ظرفیت‌ها پیش می‌آید.
بسته‌بندی پسته مناطق مختلف به اسم پسته دامغان
باغدار دامغانی به کیفیت پسته‌های تازه و خشک هم اشاره می‌کند و می‌گوید: وقتی پسته خوب به‌صورت تره‌بار عرضه می‌شود پسته‌های درجه‌دو و سه که ارزش تره‌بار ندارند به‌صورت خشکبار فرآوری می‌شوند و علی‌القاعده کیفیت مناسبی ندارند.
وی در ادامه بیان می‌کند: از همه مهم‌تر ما وقتی عمده پسته را به‌عنوان تازه عرضه می‌کنیم در سبد خشکباری دیگر دانه‌درشتی نیستیم و حرفی برای ارائه نداریم و این باعث شده است که مثلاً در سال‌های اخیر اگر تاجری در فصل خشک مراجعه کند و محصولی باکیفیت سفارشی بخواهد شاید امکان تأمینش چندان فراهم نباشد.
وی افزود: در سال‌های اخیر بعضی فرصت‌طلبان پیداشده‌اند که پسته مناطق مختلف را تحت عنوان پسته دامغان بسته‌بندی و به بازار عرضه می‌کنند که این‌یکی از آسیب‌های پسته تازه فروختن در این شهرستان است.
ساماندهی وضعیت پسته دامغان نیازمند تشکیل تعاونی
یک باغدار دیگر دامغانی یکی از مشکلات فرآوری شهرستان را عدم شرکت یا تشکلی مانند شرکت تعاونی می‌داند و می‌گوید: عملاً افراد وابسته به‌صورت خصوصی این کار را انجام داده و محصول را تحویل می‌دهند و می‌توانند به بازار عرضه کنند.
عزیزی معتقد است باید تشکل‌ها و بخش‌های خصوصی بیایند و این موضوع را سامان دهند، در قالب بسته‌بندی‌های مناسب، وسایل ایاب و ذهاب، حمل‌ونقل مناسب، و یا اگر جایی امکان داشته باشد بازار جدید تا حداقل همان پسته تازه را باقیمت و شرایط مناسب عرضه کنند و این‌ها موضوعاتی است که نیازمند هم سرمایه‌گذار است و هم شاید بخش دولتی.
وی بابیان اینکه خشک‌کردن پسته هم نیازمند امکاناتی است، گفت: این امر پایانه خوب و امکانات مناسبی می‌خواهد تا پسته را خوب فرآوری کنیم چون یک ماده غذایی مناسب دارای اسیدهای چرب متعدد است که این اسیدهای چرب تحت تأثیر دما و رطوبت خاص ممکن است تغییر کنند و کیفیت آن‌ها عوض شود بنابراین باید طی یک مکانیسم درست فرآوری شود.
تسهیلات حمایتی وجود ندارد
این کشاورز دامغانی بخش صنایع تبدیلی را از مشکلات عمده کشاورزان شهرستان برشمرد و می‌گوید: نوع نگرش به عرضه محصول باید تغییر کند، چراکه خیلی‌ها هنوز تازه فروشی می‌کنند، از طرفی پایانه‌های بهداشتی و مکانیزه کم است و ارگان‌های نظارتی که کار نظارت بر بهداشت مواد غذایی را در پایانه انجام می‌دهند کار را به حد کفایت انجام نمی‌دهند.
وی در ادامه بیان می‌کند: شرایطی برای تسهیلات حمایتی از سوی دولت برای ارتقای ترمینال‌های خانگی وجود ندارد، از طرفی شاید ما صنایع وابسته به فرآوری پسته را در دامغان تولید نمی‌کنیم این‌ها موضوعاتی است که باعث شده افراد غیرمتخصص یا شرکت‌های غیرمجاز در دامغان خدمات فروش و فرآوری را انجام دهند.
وی افزود: شاید هنوز در محصولات کشاورزی تفاوت کیفیت فرآوری، خودش را در بازار نشان نمی‌دهد، مثلاً پسته‌ای که در مجاورت دمای بالا مزه آن عوض‌شده است با پسته‌ای که عوض نشده خیلی تفاوت کیفی آن‌ها مشخص نیست و همین امر باعث شده ترمینال داران دقت لازم را نداشته باشند و دنبال اصلاح آن نیز نروند.
کارها را علمی کنیم
یک کشاورز دامغانی دیگر هم در پاسخ به این سؤال که بحث آموزش درزمینهٔ صنایع تبدیلی تا چه حدی از سوی جهاد کشاورزی انجام‌شده است، می‌گوید: آموزش جز وظایف جهاد است اما علی‌رغم تلاش‌ها هنوز جای کار دارد.
ترابی در ادامه افزود: ما مجموعه‌ای به‌عنوان بنگاه اقتصادی داریم که مانند همه بنگاه‌ها توسعه پایدار و توسعه اقتصادی آن مجموعه باید ملاک کار قرار گیرد، بنابراین هرچه بیشتر و بهتر بتوانیم کارها را علمی کنیم، چه درزمینهٔ تهیه و تولید چه درزمینهٔ تهیه ماشین‌آلات و انتخاب شرکت‌هایی که قرار است خدمات بدهند درنهایت باعث می‌شود اهداف بنگاه اقتصادی تأمین شود.
تر فروشی پسته دردی را درمان نمی‌کند
حق مسلم باغداران است که برای تر فروشی یا فروش پسته خشک تصمیم بگیرند که باوجوداین موضوع، ۷۰ درصد پسته دامغان تر فروشی می‌شود. رئیس جهاد کشاورزی دامغان هم در گفتگو با خبرنگار مهر گفت: حق مسلم باغداران است که برای تر فروشی یا فروش پسته خشک تصمیم بگیرند که باوجوداین موضوع، ۷۰ درصد پسته دامغان تر فروشی می‌شود و ۳۰ درصد باقیمانده انحصاری برای باغداران بزرگ است که ترمینال دارند و سطح بالایی از پسته را در اختیار داشته و بازار هدف پسته این افراد نیز معین ما محسوب می‌شود.
حسین‌علیان نژاد بیان داشت: امسال به میزان ۱۶ الی ۱۷ هزار تن پسته تازه دامغان در بازار عرضه شد که نسبت به سال قبل ۶۰ درصد کاهش داشت و این نشان می‌دهد که کشاورزان فهمیده‌اند تر فروشی پسته دردی را درمان نمی‌کند.
وی تغییر الگوی کشت را یکی از ضروریات شهرستان دانست و افزود: تغییر الگوی گشت به دلیل کمبود منابع آبی یکی از ضروریات شهرستان است که باید صورت گیرد و همچنین دامغان در بحث آبیاری به‌صورت تحت‌فشار جزو شهرستان‌های پیشرو بوده که در سال ۹۵ میزان دو هزار هکتار ابلاغ‌شده و دو هزار هکتار نیز در سال ۹۶ صورت خواهد گرفت.
رئیس جهاد کشاورزی دامغان همچنین بیان داشت: در کل استان سمنان به مساحت ۱۸ هزار هکتار پسته کشت می‌شود که از این میزان ۱۵ هزار و ۸۰۰ هکتار آن در شهرستان است از سوی دیگر با توجه به حجم وسیع زمین‌های زیر کشت محصول پسته در منطقه و با توجه به شناختی که من از شهرهای استان دارم هیچ شهری مانند دامغان در امر پسته موفق نخواهد بود.
پسته دامغان دور از بازارهای جهانی
درنهایت پسته دامغان تا زمانی که در کنار صنایع تبدیلی قرار نگیرد راهی به بازارهای جهانی پیدا نخواهد کرد اما دراین‌بین باید گفت این شهرستان دارای ظرفیت‌های بسیار درخور توجه تولید این محصول است.
البته صنایع تبدیلی مشکل اساسی استان سمنان است، امروز انگور، زردآلو و بادام شاهرود، گردوی شهمیرزاد، پسته دامغان، بادمجان سمنان و ده‌های محصول که قابلیت برند سازی دارند برای بسته‌بندی و تبدیل به صنایع غذایی راهی استان‌های دیگر می‌شوند اما این درد بزرگ زمانی درمان پیدا می‌کند که بخش خصوصی راغب به سرمایه‌گذاری در این حوزه باشد.
دراین‌بین یادمان نرود که سرمایه‌گذار به‌صورت اتفاقی از مسیری نمی‌گذرد و باید آن را بافرش قرمز به سمت شهر و دیارمان راهی کرد کاری که انجام آن بر عهده مسئولان استانی و شهرستان است.
