یوزپلنگ گربه‌سانی ارزشمند است که در گذشته در بیشتر مناطق آفریقا و گستره وسیعی از آسیای مرکزی و شبه‌قاره هند زندگی می‌کرد اما امروز یوزپلنگ در کل آسیا منقرض‌شده و فقط در ایران زیست می‌کند ازاین‌رو، این حیوان یک گونه ارزشمند از نماد ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی برای کشور است.
از میان دو زیرگونه اصلی یوزپلنگ، یکی از زیرگونه‌ها که بانام یوزپلنگ آسیایی یا یوزپلنگ ایرانی شناخته می‌شود در خطر جدی انقراض است و تعداد کمی از آن در دشت های مرکزی ایران یافت می‌شود.
در سنوات گذشته شکار بی‌رویه، کاهش منابع غذایی این حیوان مانند آهو و غزال، از بین رفتن زیستگاه یوزها توسط انسان و جاده‌سازی های غیراصولی حیات این حیوان را به خطر انداخته ازاین‌رو باهدف حفاظت از یوزپلنگ آسیایی، پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی با همکاری برنامه توسعه سازمان ملل و سازمان حفاظت محیط‌زیست در سال ۲۰۰۱ در کشور شروع به‌کارکرد.
نایبندان، بزرگترین زیستگاه یوز ایرانی
بر اساس آمارهای ارائه‌شده، امروزه در حدود ۷۰ تا ۱۲۰ قلاده یوزپلنگ آسیایی در بیش از ۱۰ زیستگاه در مناطق مختلف کشور زندگی می‌کند که منطقه حفاظت‌شده نایب‌اند طبس یکی از این زیستگاه‌ها است.
پناهگاه حیات‌وحش نایبندان با یک میلیون و ۵۰۰ هزار هکتار وسعت یکی از بزرگترین زیستگاههای یوز ایرانی در کشور بوده که تاکنون حدود ۱۰ قلاده یوزپلنگ در آن مشاهده شده است.
بخش عمده این منطقه را سیمای دشتی تشکیل می‌دهد که در نزدیکی تیپ کوهستان قرار دارد و دارای شوره‌زارهای وسیع است. جبیر، در زیستگاههای دشتی و تپه‌ماهورها، طعمه‌های مناسبی را برای معدود بازمانده‌های یوزپلنگ آسیایی فراهم کرده است.
در اواخر سال ۶۰ با مشاهده یوزپلنگ در منطقه نای بندان، با انجام بررسی های لازم، حفاظت از گونه ارزشمند یوزپلنگ در دستور کار مسئولان و کارشناسان اداره حفاظت محیط‌زیست استان خراسان قرار گرفت و سرانجام به مطرح شدن اولین فاز حفاظت بین‌المللی یوزپلنگ آسیایی در سال ۱۳۷۵ انجامید.
کمبود اعتبار و خشک‌سالی در کمین یوز ایرانی
هرچند خراسان جنوبی تاکنون از اعتبارات این طرح بی‌نصیب بوده و این طرح نتوانسته دست‌بسته محیط‌بانان را برای حفاظت از یکی مهم‌ترین جانوران در حال انقراض را یاری دهد اما نصب دوربین های تله‌ای و ارائه خدمات فنی یکی از مهم‌ترین اقداماتی بود که در قالب این طرح انجام شد که با نصب این دوربین‌ها حدود ۱۲۰ قطعه عکس از یوز ایرانی در منطقه نایبندان گرفته شد و کمک خوبی برای پایش حیات این جانور بود اما از این امکانات نیز در نیمه دوم سال گذشته محروم شدیم.
از طرف دیگر باوجود وسعت یک میلیون و ۵۰۰ هزار هکتاری نایبندان در حال حاضر ۹ محیط‌بان باوجود همه کمبود امکانات در دل کویر سوزان طبس کار حفاظت از گونه نادر را انجام می‌دهند.
همچنین در طول سنوات گذشته خشک‌سالی های متمادی در طبس زندگی حیات‌وحش منطقه را به‌شدت به خطر انداخته و آن‌ها را با کمبود علوفه روبه رو کرده است ازاین‌رو تأمین علوفه و آب موردنیاز برای حیات‌وحش یکی از مهم‌ترین دغدغه‌هایی است که در این منطقه دنبال می‌شود.
معاون نظارت بر امور حیات‌وحش محیط‌زیست خراسان جنوبی اظهار کرد: منطقه حیات‌وحش نایبندان بزرگترین پناه گاه حیات‌وحش ایران بوده که یوزپلنگ آسیایی در آن زندگی می‌کند.
بهمن مودی با بیان اینکه این پناهگاه شامل دو قسمت صخره‌ای و دشتی می‌شود، بیان کرد: در مناطق دشتی کماکان خشک‌سالی حاکم بوده و ازاین‌رو اداره حفاظت محیط‌زیست به‌منظور تأمین علوفه حیات‌وحشی که غذای یوزپلنگ خواهند بود اقدام به توزیع علوفه و انتقال آب می‌کند.
وی ادامه داد: در قسمت کوهستانی بارندگی به حدی است که نیاز آبی و علوفه‌ای آن را برطرف کند اما گاهی اوقات در زمستان که غذای گیاه‌خواران زیر برف باشد باز اقدام به توزیع علوفه می‌شود.
ثبت ۱۲۰ قطعه عکس از یوز ایرانی در نایبندان
معاون نظارت بر امور حیات‌وحش محیط‌زیست خراسان جنوبی، کنترل منطقه برای برخورد با شکارچیان را از دیگر اقدامات انجام‌شده برای حفاظت از یوز ایرانی عنوان کرد و گفت: این اداره کل با داشتن دو پاسگاه در منطقه و حضور مداوم در سطح پناهگاه با گشت و کنترلی پیاده، موتوری و خودرویی از شکار غیرمجاز و حضور افراد سودجو در منطقه جلوگیری می‌کند.
با تحلیل عکس‌ها احتمال زیست ۱۰ قلاده یوز ایرانی در منطقه نایبند طبس وجود دارد مودی با اشاره به اینکه یکی دیگر از اقدامات ما برای حفاظت ازاین‌گونه در حال انقراض نصب دوربین های تله‌ای در منطقه است، عنوان داشت: این دوربین‌ها خاصیت این را دارند که اگر حیوانی از جلوی آن رد شوند از آن عکس بگیرند.
وی با بیان اینکه از ابتدای نصب این دوربین‌ها تاکنون بالغ بر ۱۲۰ قطعه عکس از یوزپلنگ ایرانی در منطقه نایبند به ثبت رسیده است، بیان داشت: البته این به این معنا نیست که ۱۲۰ یوز در این منطقه وجود دارد و شاید هر یوزی چند بار از جلوی دوربین‌ها رد شود.
به گفته وی با تحلیل این عکس‌ها احتمال زیست ۱۰ قلاده یوز ایرانی در منطقه نایبند طبس وجود دارد.
یک ریال از اعتبارات طرح ملی حفاظت از یوز ایرانی به خراسان جنوبی اختصاص نیافت
وی اضافه کرد: در گذشته حدود ۵۰ دوربین تله‌ای در این منطقه نصب بود که مربوط به انجمن ملی حفاظت از یوز ایرانی بود و در نیمه دوم سال گذشته به دلیل نیاز آن در جای دیگر این دوربین‌ها از استان گرفته شد.
مودی، کمبود اعتبار را بزرگترین مشکل پیش روی محیط‌بانان برای حفاظت از یوز ایرانی دانست و افزود: در حال حاضر با توجه به گستردگی منطقه نایبندان حدود ۵۰ دوربین تله‌ای برای دوربین گذاری تمام مناطق نیاز داریم که اطلاعات یوز و طعمه او را بدهد که نصب این دوربین‌ها به ۷۵۰ میلیون ریال اعتبار نیاز دارد.
وی همچنین به کمبود نیروی انسانی برای کنترل منطقه وسیع نایبندان اشاره کرد و گفت: وسعت منطقه بالغ بر یک میلیون و ۵۰۰ هزار هکتار بوده که ما آن را با تعداد ۹ مأمور مستقر در منطقه پوشش می‌دهیم و با این تعداد نیرو کار بسیار مشکل است.
مودی ادامه داد: علاوه بر این کمبود اعتبار برای تأمین نیازهای خودرویی از دیگر مشکلاتی است که در منطقه وجود دارد.
وی به اجرای طرح ملی حفاظت از یوز ایرانی در منطقه نایب‌اند طبس اشاره کرد و افزود: این طرح با حمایت سازمان ملل برای حفاظت از یوزپلنگ ایرانی در کل کشور انجام می‌شود اما خراسان جنوبی از لحظه‌ای که منطقه نایب‌اند را تحویل گرفته هنوز یک ریال اعتبار از محل این طرح دریافت نکرده است.
حمایت های بین‌المللی هم قطع شد
با توجه به گستردگی منطقه نایبندان حدود ۵۰ دوربین تله‌ای برای دوربین گذاری تمام مناطق نیاز داریم که اطلاعات یوز و طعمه او را بدهد که نصب این دوربین‌ها به ۷۵۰ میلیون ریال اعتبار نیاز دارد وی اضافه کرد: البته مدتی سازمان ملل در قالب این طرح کمک‌هایی کرده بود اما آن هم قطع شد و البته این کمک‌ها قبل از الحاق طبس به خراسان جنوبی بود.
مودی بیان کرد: بااین‌وجود در قالب این طرح کمک های فنی خوبی در سال های گذشته به استان شد که یکی از آن‌ها نصب دوربین تله‌ای بود که آن هم در نیمه دوم سال گذشته پس گرفته شد.
وی در ارتباط با احتمال زادوولد این حیوان نیز گفت: در سال گذشته یک مادر با دو توله در منطقه دیده شده که این احتمال می‌رود زادوولد ممکن است در استان شکل گرفته باشد.
حفاظت از آخرین بازماندگان یوزپلنگ آسیایی به‌عنوان نماد ملی کشور تنها با عنوان طرح های ملی و بین‌المللی ممکن نیست و نیاز است تا برای ادامه حیات این جانور کارهایی فراتر از شعار و حرف یا زدن عکس او بر روی پیراهن ملی‌پوشان انجام شود در غیر این صورت در آینده همانند تمامی حیوانات منقرض‌شده باید به دنبال فسیل های باقی‌مانده از این جانور در دل کویرهای بی‌آب و علف باشیم.
