میزان مشارکت مردم عراق در انتخابات پارلمانی روز یک شنبه به روشنی خبر از یک انتخابات متفاوت و به مراتب نتیجه‌ای متفاوت از گذشته می‌داد. در حالی که میزان مشارکت در انتخابات پارلمانی عراق در این یک دهه و نیم کمتر از ۶۰ درصد نبوده، میزان مشارکت در روز یک شنبه ۴۴/۵۲ درصد بود تا کمترین حد از مشارکت بعد از سقوط رژیم بعث عراق اتفاق بیفتد.
السائرون للاصلاح نام ائتلاف مقتدی صدر است که بیشترین کرسی پارلمان را بدست آورده و البته نه با فاصله زیادی با دیگر ائتلاف ها. با وجود موفقیت قابل‌توجه مقتدی صدر و ائتلاف السائرون او در این انتخابات، اما باید گفت که همه چیز برای دیگر ائتلاف‌ها تمام نشده به خصوص این که ائتلاف الفتح به رهبری هادی العامری در یک قدمی پشت سر او حرکت می‌کند و توانسته با اختلاف چند کرسی در رتبه دوم قرار بگیرد.
اما تنها لیست صدر نبود که در انتخابات به نتایج غافلگیر‌کننده‌ای دست یافت بلکه لیست حیدر العبادی، نخست‌وزیر کنونی نیز نتوانست بر اساس انتظار‌ها و پیش‌بینی‌ها با موفقیت روبه‌رو شود. نه فقط در ایران و کشور‌های همسایه، بلکه در خود عراق نیز خیلی‌ها انتظارش را نداشتند که ائتلافی به رهبری نخست‌وزیر، از دو ائتلاف منتسب به جریان «مقتدی صدر» و سازمان «الحشدالشعبی» عقب بیفتد.
ناظران معتقدند «حیدر العبادی» رهبر ائتلاف «النصر» تصور نمی‌کرد که در بسیاری از استان‌ها به‌خصوص در استان بغداد، باید نظاره‌گر پیشتازی دو ائتلاف «سائرون» و «الفتح» باشد و خود در جایگاهی مثل چهارم و پنجم.
در هر صورت، ستاد انتخابات وزارت کشور عراق، بامداد شنبه نتایج نهایی انتخابات پارلمانی این کشور را اعلام کرد. آمار نهایی به شرح زیر است: ائتلاف سائرون به رهبری «مقتدا صدر» ۵۴ کرسی، الفتح به رهبری هادی العامری- نزدیک به حشدالشعبی- ۴۷ کرسی، النصر به رهبری حیدر العبادی ۴۲ کرسی، جریان الحکمه به رهبری سیدعمار حکیم ۱۹ کرسی، دوله القانون به رهبری نوری المالکی ۲۵ کرسی، الاراده به رهبری حنان فتلاوی ۳ کرسی، اتحادیه میهنی کردستان عراق وابسته به خانواده جلال طالبانی ۱۸ کرسی، ائتلاف «القرار العراقی» به ریاست اسامه النجیفی، رهبر برجسته سنی عراق ۱۱ کرسی، اقلیت‌ها در قالب سیستم سهمیه‌ها ۹ کرسی، حزب دموکرات کردستان عراق به ریاست مسعود بارزانی ۲۵ کرسی، ائتلاف الوطنیه وابسته به ایاد علاوی، معاون رئیس‌جمهوری عراق ۲۱ کرسی و تشکل مسیحیان ۵ کرسی را به دست آورد که شامل شبکی‌ها، ایزدی‌ها، صابئی‌ها و فیلی‌هاست. هر کدام از این طوایف یک کرسی را به دست آوردند.
انتخابات ۲۰۱۸ چهارمین انتخابات پارلمانی بعد از سقوط رژیم بعث و نخستین انتخابات بعد از شکست نهایی داعش در عراق بود که نتیجه آن انتخاب ۳۲۸ نماینده بود. ۷ هزار نامزد در قالب ائتلاف‌های متعدد از جمله ائتلاف النصر، الفتح، دوله قانون، القرار العراقی و سائرون با هم رقابت کردند.
* مقتدی صدر و ماادراک ائتلاف صدر!
اما السائرون للاصلاح نام ائتلافی است که در تحلیل‌های قبل از انتخابات چندان شانسی برای پیروزی آن در نظر گرفته نمی‌شد که این نوع نگاه به آن بیشتر به دلیل دو عامل بود. عامل نخست ترکیب غیرمنتظره و تا اندازه‌ای زیاد عجیب این ائتلاف است که از کنار آمدن حزب الاستقامه الوطنی به رهبری مقتدی صدر با حزب کمونیست عراق و برخی از احزاب کوچک‌تر تشکیل شده است.
جعفر موسوی، معاون سیاسی جریان صدر، در ۲۰ دسامبر گذشته خبر تشکیل این ائتلاف را داد و همان موقع تعجب همگان را از ائتلاف یک روحانی شیعی با کمونیست‌ها برانگیخت. به دلیل همین تعجب همگانی بود که رائد فهمی، دبیر حزب کمونیست عراق، در ماه مارس گفت: «همکاری مشترک میان مدنی‌ها و علمای دین یک تجربه فرهنگی به حساب می‌آید و تأثیراتی بر جامعه عراق خواهد گذاشت.»
عامل دوم در نام‌های فهرست السائرون بود که در مقابل نام‌های آشنا در ائتلاف النصر یا دولت قانون وابسته به نوری المالکی و دیگر ائتلاف‌ها، تا اندازه زیادی جدید و نا‌آشنا بود و به همین جهت هم تحلیلگر ان شانس چندانی برای این نام‌ها قائل نبودند.
حالا با اعلام نتایج اولیه انتخاباتی معلوم شده که آن تحلیل‌ها راه به جایی نبرده و این نام‌ها در زیر سایه مشارکت کم در انتخابات شانس بیشتری برای راه یافتن به پارلمان دارند. در واقع، شعار‌های عامه‌پسند از اصلاحات و تغییر شرایط موجود و به خصوص مبارزه با فساد شانس بیشتری به چهره‌های جدید می‌دهد که بتوانند نظر بخش قابل‌توجهی از رأی دهندگان برای ایجاد تغییرات را به خود جلب کنند. (۱)
ابهام‌زدایی درباره پیروزی صدر
با روشن شدن پیروزی لب‌مرزی مقتدا صدر و پیشی گرفتن از ائتلاف الفتح و ائتلاف النصر به رهبری العبادی و «دوله القانون» به رهبری المالکی (معاون رئیس‌جمهور)، برخی رسانه‌ها بویژه رسانه‌های سعودی مثل العربیه این خط خبری را در پیش گرفتند که پیروزی مقتدا صدر به معنای شکست محور مقاومت به رهبری ایران است، ولی برخلاف تمرکز عمدی یا سهوی رسانه‌ها بر پیروزی مقتدا صدر، ائتلاف سائرون نحو الاصلاح که ۵۴ کرسی را از آن خود کرده است از این تعداد ۲۰ کرسی برای جریان صدر و ۱۳ کرسی برای کمونیست‌ها و باقی برای دیگر احزاب درون ائتلاف است؛ بنابراین در مقایسه با انتخابات ۲۰۱۴ که جریان صدر به تنهایی ۳۳ کرسی از آن خود کرده بود، صدری‌ها شاهد کاهش تعداد کرسی‌های اصلی خود هستند!
از سوی دیگر، ائتلاف الفتح که متشکل از احزاب وابسته به حشدالشعبی است و برای نخستین بار در انتخابات شرکت کرد با آنکه شاهد کاهش مشارکت جامعه آماری خود در انتخابات بود، توانست ۴۷ کرسی به دست آورد و رتبه دوم را از آن خود کند. از سوی دیگر هنگامی که به رأی تک‌تک افراد نگاه می‌کنیم ۵ شخصیتى که توانستند بالاترین آرای انتخابات را برای خود کسب کنند، جالب توجه است و می‌بینیم که نماینده جریان صدر در رتبه چهارم قرار دارد و همچنان نوری المالکی در صدر است.
۱- نوری المالکی:۰۷۰/۱۰۱ (دوله القانون). ۲- هادی العامری: ۹۲۶/۶۲ (الفتح) ۳- حیدر العبادی:۰۶۸/۵۹ (النصر) ۴- ماجده التمیمی:۵۵۶/۵۴ (جریان صدر) ۵- عبدالحسین عبطان:۰۹۵/۳۴ (جریان الحکمه). (۲)
امریکا بازنده بزرگ
ناظران معقتدند امریکا را باید بزرگ‌ترین بازنده انتخابات عراق دانست چرا که جریان‌های پیروز و پیشتاز رویکرد و برنامه‌های ضدامریکایی داشتند. هرچند روابط صدر و ایران در طول چند وقت اخیر سرد شده، اما صدر بیشتر به داشتن روحیه و برنامه ضدامریکایی معروف است.
مهمتر از صدر، ائتلاف فتح است که حشدالشعبی را نمایندگی می‌کند و در رتبه دوم قرار گرفت. رهبران این جریان نقش کلیدی در شکست تروریسم تحت حمایت غرب داشتند و حتی بعضی از آن‌ها خواستار خروج نیرو‌های امریکایی از عراق شده‌اند.
از سوی دیگر مهم‌ترین لیستی که مورد حمایت امریکا بود ائتلاف نصر به رهبری حیدر العبادی بود که در رتبه سوم قرار گرفت. این فرضیه در محافل غربی به‌ویژه امریکا شنیده می‌شد که العبادی بهترین گزینه برای غرب است تا بتواند در مقابل ایران موازنه ایجاد کنند. هرچند حیدر العبادی این فرضیه را رد کرده و گفته اگر «فرمانروایی جهان را بدهند حاضر با دشمنی ایران نخواهیم شد.»
حالا با نتایج به دست آمده امریکایی‌ها شاهد به قدرت رسیدن جریانی هستند که برخلاف خواست واشنگتن است و همین مسئله باعث شده مقامات امریکایی از همین الان دست به کار شوند. (۳)
طرح آمریکایی‌ها در عراق چه بود
با آغاز بحران داعش در عراق و نزدیک شدن به انتخابات ۲۰۱۸، تلاش واشنگتن جلوگیری از برگزاری انتخابات عراق و لغو این انتخابات در سال جاری میلادی بود. از دو سال قبل طرح آمریکایی‌ها برگزار نشدن انتخابات در موقع معین و تشکیل دولت موقت در دوران لغو و تعلیق انتخابات بود.
با این خط عراق رسماً وارد فضای نوین سیاسی می‌شد و بغداد مجبور بود قانون اساسی جدیدی را تنظیم کند که قطعاً در این قانون اساسی طرح‌هایی برای محدودیت مقاومت و از همه مهمتر جایگاه سیاسی شیعیان در دستور کار قرار می‌گیرد.
آمریکایی‌ها مایل بودند با برجسته کردن حضور داعش در عراق و افزایش موج ناامنی بر شهر‌های بزرگ با اقدامات تروریستی مسیر برگزاری انتخابات در عراق را غیرمعقول و امری باطل معرفی کنند که با تشکیل حشدالشعبی و عملیات‌های پی‌درپی در مناطق مختلف عراق ازجمله موصل، تکریت، فلوجه و... عراق در سال ۲۰۱۷ میلادی پاکسازی شد و گروه‌های تروریستی مجبور شدند به مناطق بیابانی پناه ببرند.
این دستاورد در مرحله نخست طرح آمریکایی‌ها را برای برگزار نشدن انتخابات از بین برد و سناریو قانون اساسی نوین عراق را نابود ساخت. قانون اساسی که می‌توانست عراقی‌ها را به برده سیاست‌های واشنگتن در منطقه تبدیل کند.
شکست سناریوی عدم برگزاری
با شکست سناریوی عدم برگزاری، نهاد‌های امنیتی آمریکا فاز دیگری را در عراق کلید زدند. آن‌ها با جلو انداختن بارزانی و پرونده کردستان، «تجزیه عراق» را دستور کار قرار دادند که این بار نیز هوشمندی بغداد و هم‌پیمانانش مانع از اجرایی شدن این تصمیم شد و رسماً طرح آمریکایی‌ها از بین رفت.
پس از سناریوی فوق و جدی شدن فضای انتخابات، تلاش آمریکا به کاهش مشارکت عمومی و تخریب شخصیت‌های برجسته مقاومت به‌ویژه «نوری مالکی» و «هادی عامری» بود. فضای انتخابات در عراق به جایی رسید که دبیرکل عصائب اهل حق مدعی شد به دلیل نبود امنیت شهری مشارکت کاهش یافت و مشارکت عمومی عراق راضی‌کننده نبود.
انگیزه آمریکایی‌ها از کاهش مشارکت در انتخابات مجلس، جلوگیری از ورود رأی سازمانی و ملی احزاب حامی محور مقاومت بود، اما این طرح هم با پیروزی ائتلاف الفتح و دولت قانون عملاً بی‌نتیجه باقی ماند. ضمن آنکه نزدیک به ۵۰ کرسی توسط ائتلاف الفتح تصاحب شد و این ائتلاف توانست با نخستین حضور صاحب کرسی‌های قدرتمندی در عراق شود.
تلاش آمریکا برای ایجاد اختلاف میان احزاب شیعی
نباید فراموش کرد پس از برگزاری انتخابات در عراق تلاش آمریکایی‌ها ایجاد اختلاف میان احزاب شیعی است. در عراق احزاب شیعی با هر اختلافی که باشند در دوران تشکیل فراکسیون اکثریت دور یک میز جمع می‌شوند.
با اعلام فراکسیون اکثریت، کرسی نخست وزیری، ریاست جمهوری و رییس مجلس را تعیین می‌کنند که بر حسب توافقات قبلی این سه کرسی میان شیعیان، اهل سنت و اکراد در عراق بر حسب جمعیت تقسیم می‌شود. تلاش آمریکایی‌ها در این انتخابات ایجاد اختلاف میان احزاب شیعی و ریزش آرای آن‌ها بود که تا به امروز موفق نبوده است.
صدر؛ یک جریان ضدآمریکایی
نباید فراموش کرد جریان صدر که توسط رسانه‌های آمریکایی پس از انتخابات برجسته شده یک جریان ضدآمریکایی است و سال‌ها در عراق علیه منافع آمریکا نبرد نظامی کرده است. هنوز اسم جیش المقتدی و جیش المهدی در عراق برای آمریکایی‌ها دلهره‌آور است و آمریکایی‌ها می‌دانند جز در رسانه هیچ دستاوردی را از انتخابات عراق به‌دست نیاورده‌اند.
متأسفانه در این چند روزه با اختلاف اندک آرای انتخابات در عراق تصور بعضی از تحلیل‌گران پیروزی یک حزب است در حالی که قدرت در مجلس عراق با ائتلاف نهایی یا فراکسیون اکثریت تثبیت می‌گردد.
هر چقدر هم مقتدی صدر با سایر احزاب شیعی مشکل داشته باشد درصدی حاضر نیست با طرف‌های آمریکایی بر سر یک میز بنشیند و به ابزار سیاسی آن‌ها تبدیل شود. صدر از خانواده اصیل و با نفوذی در عراق محسوب می‌شود و محبوبیتش به خاطر مخالفت با آمریکایی‌ها بر سر زبان افتاده است. (۴)
چه کسی نخست‌وزیر است؟
براساس روال قانونی عراق، رئیس‌جمهور جدید که براساس دوسوم آراء نمایندگان منتخب، انتخاب می‌شود، از رهبر ائتلاف پیروز می‌خواهد کابینه خود را ظرف ۳۰ روز به پارلمان (جهت گرفتن رأی اعتماد) معرفی کند.
در این دوره از انتخابات عراق، مسئله‌ای که وجود دارد، این است که شخص «مقتدا صدر» نمی‌تواند کاندیدای نخست‌وزیری شود، چون او فقط رهبر ائتلاف سائرون است و در انتخابات نامزد نشده است. مورد دیگری که در اینجا باید بدان اشاره کرد این است که کاندیدای نخست‌وزیری باید اکثریت مطلق (۵۰ درصد به علاوه یک نفر) آراء پارلمان را حداقل به دست آورد.
به همین خاطر، ائتلاف پیروز مجبور است با دیگر ائتلاف‌های شیعی نزدیک به خود، ائتلاف جدیدی را به وجود آورد. این ائتلاف جدید براساس مشترکات و بده بستان‌ها (در مورد پست‌های وزارتی)، شکل می‌گیرد. با توجه به این مقدمات، مقتدا صدر باید از مجموع ۳۲۸ کرسی، حداقل ۱۶۵ نماینده منتخب را با خود همراه کند تا نخست‌وزیر را انتخاب و به پارلمان معرفی نماید. لازمه دست یافتن به چنین تعدادی در مجلس، ائتلاف با حداقل دو فهرست اصلی دیگر است.
به همین خاطر، این احتمال وجود دارد که نخست‌وزیر آینده، به ترتیب یکی از چهره‌های زیر باشد؛ حیدر عبادی، هادی عامری، نوری مالکی و سیدعمار حکیم، طبیعی است که حکیم در صورتی به نخست‌وزیری می‌رسد که دیگر ائتلاف‌ها روی او با هم مصالحه بکنند، والا این پست براساس میزان آراء کسب شده، به هادی عامری و یا حیدر عبادی خواهد رسید.
در هر حال، با توجه به اینکه ۴۴/۵۲ درصد واجدان شرایط در عراق پای صندوق‌های رأی رفته و رأی دادند، برخی می‌گویند که مردم عراق با مشارکت کم خود، نشان دادند که مایل به یک خانه تکانی در عرصه سیاسی هستند. به همین خاطر، مقتدا صدر به تنهایی نمی‌تواند چهره‌های برجسته سابق مثل حیدر عبادی را از رسیدن به پست نخست‌وزیری منع کند. برخی کارشناسان با توجه به این شرایط نتیجه گرفته‌اند که نخست وزیری حیدر عبادی دور از ذهن نیست.
نحوه انتخاب نخست‌وزیر و رئیس‌جمهور
مراحل انتخاب نخست‌وزیر و رئیس‌جمهور عراق به شرح زیر است:
۱- کمیسیون عالی انتخابات، نتیجه رسمی انتخابات را اعلام می‌کند.
۲- طبق ماده ۵۴ قانون اساسی، رئیس‌جمهور (فؤاد معصوم) از مجلس نمایندگان (پارلمان) می‌خواهد تا حداکثر طی مدت ۱۵ روز از تاریخ تأیید نتایج انتخابات، اولین جلسه پارلمان را با نمایندگان جدید تشکیل بدهد. در این جلسه رئیس سنی پارلمان انتخاب و با رأی اکثریت مطلق، دو نایب رئیس وی انتخاب می‌شوند.
۳- رئیس جدید پارلمان نهایتا طی ۳۰ روز از برگزاری جلسه نخست و با رأی دوم سوم نمایندگان (۳۲۸ نماینده) انتخاب می‌شود.
۴- رئیس‌جمهور، نامزد معرفی شده از جانب فراکسیون بزرگتر پارلمان را مأمور تشکیل دولت جدید می‌کند (ماده ۷۶).
۵- نخست‌وزیر مأمور تشکیل کابینه، ۳۰ روز زمان دارد تا کابینه پیشنهادی را برای اخذ رأی اعتماد، به پارلمان معرفی کند.
۶- پارلمان برای هر وزیر پیشنهادی رأی می‌گیرد و با برنامه دولت موافقت می‌کند. وزرا به رأی اکثریت پارلمان نیاز دارند. اگر نخست‌وزیر مأمور به تشکیل کابینه، نتواند طی ۳۰ روز دولت را تشکیل دهد، یا پارلمان کابینه پیشنهادی را رد کند، رئیس پارلمان طی ۱۵ روز باید نامزد بعدی فراکسیون بزرگتر را برای تشکیل دولت معرفی کند.
۷- نامزد نخست‌وزیری می‌بایست مثل نامزد ریاست‌جمهوری دارای مدرک دانشگاهی یا معادل آن باشد. او باید حداقل ۳۵ ساله باشد.
طبق ماده ۷۸ قانون اساسی عراق، نخست‌وزیر، مسئول مستقیم اجرای سیاست‌های کلی کشور و فرمانده کل قواست که ریاست کابینه را نیز برعهده دارد و می‌تواند وزراء را با موافقت پارلمان، برکنار کند. بعد از تشکیل کابینه، نخست‌وزیر و اعضای کابینه، در صحن پارلمان طبق آنچه در ماده ۵۰ قانون اساسی آمده، سوگند یاد می‌کنند. طبق ماده ۸۱ قانون اساسی، در صورت فقدان نخست‌وزیر و به هر دلیلی که این پست خالی بماند، رئیس‌جمهور وظایف او را برعهده می‌گیرد. در چنین حالتی، رئیس‌جمهور فرد دیگری را حداکثر تا ۱۵ روز مأمور تشکیل کابینه می‌کند.
براساس ماده ۶۸ قانون اساسی عراق، رئیس‌جمهور این کشور با رأی دوسوم آرا نمایندگان مجلس انتخاب می‌شود. اگر کسی نتوانست چنین آرایی را به دست آورد، رقابت میان دو نفر که بیشترین آراء را دارند، صورت می‌گیرد. براساس قانون اساسی عراق، نخست‌وزیری به شیعیان، ریاست‌جمهوری به کرد‌ها و ریاست پارلمان نیز به اهل سنت این کشور می‌رسد. (۵)
تمام سناریو‌های احتمالی شکل دهنده دولت آینده عراق
سناریو‌های احتمالی ائتلاف شکل دهنده دولت در عراق نیز شاید به عدد ۹ برسد. در مهم‌ترین آن‌ها این احتمال وجود دارد که السائرون مقتدی صدر با الوطنیه ایاد علاوی و حکمت عمارحکیم فراکسیونی تشکیل دهند، در این صورت ۹۴ کرسی را به دست می‌آورند که تا ۱۶۵ کرسی مورد نیاز برای تشکیل دولت فاصله زیادی دارد.
از طرفی اگر فتح هادی العامری و دولت قانون نوری المالکی بایکدیگر فراکسیونی تشکیل دهند به ۷۳ کرسی رسیده اند که در این بین نقش ائتلاف نصر العبادی و کرد‌ها با حدود ۸۵ کرسی در این که به کدام قطب کشیده شوند، تعیین کننده خواهد بود. به هر صورت بعید نیست به دلیل ائتلاف بین فراکسیون‌های پارلمانی، ائتلافی که پیروز انتخابات پارلمانی شده در تشکیل دولت شکست بخورد!
همانند انتخابات سال ۲۰۱۰ که با وجود این که ائتلاف "العراقیه" به رهبری ایاد علاوی ۹۱ کرسی پارلمان را به دست آورد، اما ائتلاف دوم یعنی ائتلاف "دولت قانون" نوری مالکی با ۸۹ کرسی توانست با "ائتلاف ملی عراق" به ریاست ابراهیم الجعفری (۷۰ کرسی) و برخی دیگر از جریان‌های شیعی و مستقل، فراکسیون اکثریت پارلمان را تشکیل دهد و مسئول تشکیل دولت شود.
حتی مقتدی صدر درصورت تلاش برای گرفتن کرسی‌های ائتلاف الفتح به رهبری هادی العامری به امتیاز‌های وزارتی نیاز دارد از جمله این که وزارت کشور همچنان سهم سازمان بدر باشد. هر چند در صورتی که ائتلاف صدر-الحکیم-العامری (۱۲۰ کرسی) را به دست آورد او هرگز نخواهد نتوانست بزرگ‌ترین فراکسیون پارلمانی را که به ۱۶۵ کرسی نیاز دارد به دست آورد، در نتیجه باید به سمت ائتلاف نصر العبادی، گام بردارد.
با این احتساب و با توجه به کرسی‌های هر یک از ائتلاف‌های حاضر در انتخابات عراق، هیچ یک از جریان‌های شیعی به تنهایی و حتی با ائتلاف دوگانه نمی‌توانند فراکسیون اکثریت را تشکیل دهند و نیازمند حمایت کرد‌ها و جریان‌های سنی نیز هستند (با توجه به این که ائتلاف برخی جریان‌های شیعی (مثل سائرون و فتح و قانون) با هم تقریبا غیر ممکن می‌نماید.) کرد‌ها هم اگر به دنبال دستیابی به پست ریاست‌جمهوری باشند ناگزیر هستند از نماینده شیعیان برای نخست‌وزیری حمایت کنند و سنی‌ها نیز برای تکیه بر کرسی ریاست پارلمان، باید رای موافق کرد‌ها و شیعیان را داشته باشند. (۶)
