دکتر منذر سلیمان تحلیلگر مسایل بین الملل در مقاله ای در پایگاه خبری الشرق الجدید به بررسی پیامدها و تحولات مربوط به دوره ریاست جمهوری دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا پرداخته است.
وی در این مقاله می‌نویسد: تفسیرهای متعددی در رابطه با رسیدن ترامپ به ریاست جمهوری آمریکا مطرح شده و مفاهیم این اتفاق برای بخش‌های مختلف اجتماعی در آمریکا با هم متفاوت است، این موضوع مرتبط با ماهیت مرد سفیدپوست کاخ سفید و امتدادات هویتی وی بوده و تا حد بیشتری در ابعاد جهانی تأثیرگذار بوده و نگرانی‌ها در رابطه با افزایش گرایش‌های نژادپرستانه و ارتباط آن با مسائل کنونی جهان را افزایش می‌دهد.
سخنرانی انتخاباتی ترامپ عواطف بخش‌های منزوی اجتماعی در جامعه آمریکا را به تحرک واداشت و آنها گمشده خود را در شعار " اولویت اصلی با آمریکا " مشاهده کردند و در بسیاری از ایالت‌های سرنوشت‌ساز که رأی آنها معمولاً متمایل به نمایندگان حزب دموکرات است، در کنار این برنامه انتخاباتی ایستادند.
از مهم‌ترین ویژگی‌های ترامپ می‌توان به تمایل شدید وی برای ساده سازی مسایل و دوری کردن از استنباط راه‌حل‌های پیچیده و موفق و آمادگی دائم او برای معادلات ساده دوجانبه اشاره کرد. در افکار عمومی شعار ترامپ به معنی تقویت دشمنی با بخش‌های اجتماعی غیر متجانس با او و برنامه‌های موجود و احساسات ملی‌گرایانه و تنگ نظرانه را افزایش می‌دهد و در همین حالت نگرانی عمده‌ای نسبت به مهار تحولات جهانی و تهدید سیاست‌های باز ایجاد می کند. تصمیمات سریع ترامپ در احداث دیوار حائل با مکزیک و جلوگیری از ورود قربانیان مسلمان جنگ‌ها بر ضد گروه های تروریستی و کنار گذاشتن مبانی سیاست آمریکا در قبال چین از جمله این اتفاقات است.
استفاده ترامپ از حق ریاست جمهوری خود در صدور تصمیمات قابل اجرا به سرعت صورت گرفت و وی از همان روز اول سیاست‌های خود را بدون توجه به کنگره آمریکا اتخاذ کرد. افراد نزدیک به ترامپ می‌گویند که وی در هفته اول کاری خود تلاش بسیار اندکی برای مشاوره با هیئت‌های دولتی انجام داده که انها را در معرض حملات خود قرار داده است. آنها می‌گویند که کارمندان کاخ سفید اطلاعی از محتویات تصمیمات ریاست جمهوری ندارند و به نظر می‌رسد این تصمیمات از سوی دو مشاور اصلی و نزدیک به وی یعنی استیو بانون و استفان میلر انجام می شود که سخنرانی جنجالی ریاست جمهوری او را آماده کرده اند.
یکی از تصمیمات ریاست جمهوری ترامپ در هفته اول حضور در کاخ سفید، تصمیم به خارج کردن آمریکا از توافق تجارت از طریق اقیانوس آرام بود. او اعتقاد دارد که چین حمله اقتصادی گسترده‌ای را بر ضد فرصت‌های کاری و منابع ثروت آمریکا آغاز کرده است. وی همچنین وعده پاره کردن توافق تجارت آمریکای شمالی یعنی نافتا در کوتاه مدت را مطرح کرده و ابراز داشته است که احتمالاً آن را به توافق جدیدی تغییر خواهد داد که در رابطه با آنها با کانادا و مکزیک صحبت خواهد شد.
در مورد تحقق ثبات جهانی، برخی تحلیلگران بر روی ترامپ و تمایل وی برای اصلاح سیاست‌های سلطه‌طلبانه آمریکا حساب کرده بودند. وی حملات سختی را بر ضد متحدان اروپایی آمریکا معطوف کرد، چرا که نسبت به افزایش هزینه‌های نظامی و داشتن سهم بیشتر در پذیرش هزینه‌های ائتلاف ناتو ملاحظه کاری از خود نشان می‌دهند. او وعده داده است که نیروهای مسلح آمریکا را مجدداً سامان‌دهی کند.
اولین حاضران خارجی کاخ سفید از رهبران دنیا، ترزا می نخست وزیر انگلیس است تا مرحله آینده مناسبات دوجانبه و بعد از خروج انگلیس از اتحادیه اروپا را با وی سامان‌دهی کند. ترامپ از عقد توافق تبادل تجاری جدید با مهمان خود برای جلوگیری از تأثیرات منفی خروج این کشور از اتحادیه اروپا استقبال کرده است.
مناسبات تجاری آمریکا با چین پیچیده‌تر از طرف‌های دیگر است، این موضوع تنها در نتیجه عدم امضای توافق تی بی بی نیست، بلکه چین سیاست‌های خود را به گونه‌ای تنظیم کرده تا هم بتواند جایگاه پیشرفته را در اقتصاد جهانی به خود اختصاص داده و در آینده نزدیک به عنوان منبع اساسی توسعه اقتصاد جهانی به شمار رود.. در همین رابطه آمریکا در سال 2015 میلادی با 12 کشور توافقنامه امضا کرده که چین در میان آنها حضور ندارد.
اعلام ترامپ مبنی بر خروج کشورش از توافق تجارت آزاد در آمریکای شمالی (نافتا) خشم رهبران متنفذ در دو حزب جمهوری‌خواه و دموکرات را افزایش داده است. آنها نسبت به بالا رفتن بیکاری در کشور و خارج شدن کارخانه‌ها از آمریکا هشدار می‌دهند. کلینتون رئیس‌جمهور اسبق آمریکا توافق نافتا را یکی از مهم‌ترین دستاوردهای دولت خود به شمار می‌آورد، چرا که معتقد بود این توافق تسهیلاتی را برای استراتژی جهانی آمریکا و نیت این کشور برای جذب اقتصاد رو به رشد آسیا زیر چتر خود ایجاد می کند.
خودداری چین از پیوستن به توافق امضا شده تی بی بی موج اعتراضات آمریکایی‌ها را به دنبال داشت که ترامپ و تیم انتخاباتی وی از این موج بهره‌برداری کرده و آن را محکوم کرد. وی در کنار سایر وعده‌های انتخاباتی خود، اصرار دارد که لغو این توافق باعث جلب فرصت‌های کاری بیشتر در آمریکا می‌شود. این در حالی است که برخی کارشناسان اعتقاد دارند که واقعیت غیر از این است. هم زمان دولت‌های امضاکننده این قرارداد مجموعه دیدارهایی را با هدف جذب چین به این توافق انجام می دهند.
برنامه اقتصادی که رئیس‌جمهور آمریکا در دوران رقابت‌های انتخاباتی ارائه کرده است، با سیاست‌های گذشته آمریکا مبتنی بر سیاست باز و رهبری رویکرد اقتصاد جهانی در تناقض است. وی همچنین با اقدامات خود به صورت مستمر اعلام جنگ بر ضد سازمان‌های تجارت جهانی را در دستور کار قرار داده و از نظام حمایتی تولیدات آمریکایی سخن گفت. در همین رابطه ترامپ خود را برای اصلاح یا لغو توافق تجارت آزاد نافتا آماده می‌کند که با کانادا و مکزیک به امضا رسیده است. این در حالی است که وی موفق شد بدون کوچک ترین اعتراض یا مقاومتی توافق بین‌المللی تی بی بی را لغو کند.
مسخره ترین نکته در مرحله کنونی این است که رئیس بزرگترین دولت سرمایه داری در جهان به دنبال اعمال تدابیری برای محدود کردن تجارت آزاد است و در مقابل رئیس‌جمهور چین و دبیر کل حزب حاکم کمونیستی در این کشور در اجلاس دافوس از جامعه جهانی می‌خواهد تقویت سیاست باز و تبادل تجاری را در دستور کار خود قرار دهند.
تفسیر رؤسای جمهور آمریکا در رابطه با متن توافقنامه نافتا که در سال 1994 به امضا رسیده، متفاوت است. تفسیر ترامپ اما باعث از بین بردن این توافقنامه شد و آن را منحصر به یک بند در خصوص صادرات شرکت‌های آمریکایی خارج از کشور - به ویژه شرکت‌های مستقر در مکزیک - به داخل آمریکا بدون عوارض گمرکی کرد. ترامپ بلافاصله اعلام کرد که نشست قریب‌الوقوع سران شامل نخست‌وزیر کانادا و رئیس‌جمهور مکزیک برای بررسی توافقنامه نافتا در واشنگتن برگزار می‌شود، به این ترتیب او قصد دارد برای برخی کالاهای وارداتی به بازار آمریکا مالیات وضع کند.
ترامپ همچنین سعی دارد روند احداث دیوار حائل بین مکزیک و آمریکا را نیز دنبال کند، این در حالی است که مدعی است هزینه این دیوار را باید مکزیک بپردازد. همین موضوع باعث شده انریکه بینیانیتو رئیس‌جمهور مکزیک نسبت به این اتفاقات اعتراض کرده و از نشست مقرر با ترامپ صرف نظر کند.
جاستین ترودو نخست وزیر کانادا اما در آستانه برگزاری نشست ، از نگرانی و تلاش خود برای اطلاع دادن به میزبان خود در زمینه فواید تجارت بین دو کشور و ارتباط گسترده بین آنها خبر داد. ترودو اوایل هفته جاری در شهر کالگاری کانادا با استفان شوارزمن مدیر کنفرانس استراتژیک که ترامپ آن را تشکیل داده، دیدار کرد تا نسبت به انگیزه‌های رئیس‌جمهور آمریکا برای ازسرگیری مجدد مذاکرات مطلع شود، این در حالی است که کانادا نگران است در نتیجه سیاست‌های حمایتی که ترامپ آنها را ترویج می‌دهد، خسارت‌های جانبی را متحمل شود.
بندهای توافق مذکور بر حق هر یک از طرف ها بر روی حق عقب‌نشینی از توافق در صورت ابلاغ این موضوع به طرف‌های مقابل تأکید کرده است. مهلت انتظار برای این ابلاغ 180 روز است تا مذاکرات جدید آغاز شود، در صورت غیر ممکن بودن تحقق توافق جایگزین، توافق سابق لغو خواهد شد. در عین حال دولت کانادا اعلام کرد که حتی در صورت عقب‌نشینی ترامپ از توافق نافتا نیز توافق و تبادل دوجانبه با واشنگتن را به قوت خود باقی خواهد گذاشت.
ترامپ به موج انتقادات بین‌المللی حتی از سوی نزدیک‌ترین متحدان تجاری کشورش توجهی نکرده و بلافاصله در کاخ سفید دیدار را با نمایندگان سندیکاهای کارگری آمریکا و حرفه‌های مختلف برگزار کرد تا آنها را از تصمیمات ویژه خود در رابطه با دو توافق مذکور با خبر کند. وی در این زمینه گفت: فرصت‌های کاری را به بسیاری از کارگران بازمی‌گردانیم و به معامله‌های تجاری خفت بار پایان می‌دهیم. این اظهارات با استقبال گسترده و دست زدن حاضران در این نشست در برابر رسانه‌های جمعی همراه شد.
سندیکاهای کارگری آمریکا معمولاً از گزینه‌های حزب دموکرات برای ریاست جمهوری حمایت می‌کردند ، اما گفتمان عوام‌پسندانه ترامپ باعث جذب آنان شد. با این وجود بیشتر سندیکاهای کارگری همچنان به رقیب ترامپ یعنی هیلاری کلینتون رأی دادند. در همین رابطه جیمی هوفا رئیس سندیکای رانندگان کامیون که در این نشست حضور پیدا کرده بود، گفت که سندیکای مجموعه وی این موضوع را یک نکته مثبت از سوی رئیس‌جمهور و تلاش وی برای اجرای وعده‌های انتخاباتی ویژه‌اش در خصوص سیاست تبادل تجاری می‌داند. او در همین راستا می خواهد مذاکراتی را برای عقد قراردادهای آینده بر مبنای حمایت از کارگران و صنعتگران‌آمریکایی ایجاد کند.
یکی از بزرگترین پروژه‌های اقتصادی بین کانادا و آمریکا احداث خط لوله انتقال نفت کانادا به پالایشگاه‌های آمریکایی مستقر در سواحل خلیج مکزیک است که با نام پروژه "کی استون ایکس ال" معروف است. این پروژه از اراضی ساکنان اصلی ایالت‌های داکوتای شمالی و جنوبی عبور می‌کند. سندیکاهای کارگری احداث این خط لوله را تأیید می‌کنند، اما باراک اوباما رئیس‌جمهور آمریکا در آن زمان بنا به ملاحظات زیست محیطی و مخالفت شدید بسیاری از ساکنان بومی اراضی فوق امضای این پروژه را متوقف کرده بود. اما ترامپ تصمیم ریاست جمهوری خود برای آغاز احداث این خط لوله را گرفته است. این موضوع می تواند باعث تضعیف اردوگاه دموکرات‌ها و ائتلاف‌های کارگری گذشته آن شود.
یکی از مهم‌ترین محورهای سیاست‌های اقتصادی ترامپ تلاش برای اجرای سیاست‌های حمایتی تجارت و حمایت از تولیدات داخلی آمریکا و اعمال مالیات‌های سنگین بر کالاهای وارداتی است. وی بر خلاف قوانین اقتصادی به این ترتیب اعتقاد دارد که این سیاست‌ها می‌تواند باعث توسعه اقتصاد آمریکا شود.
هم‌زمان با این مجموعه سیاست‌ها، خبرگزاری رویترز نتایج نظرسنجی شامل بیش از 100 نفر از کارشناسان اقتصادی و نخبگان بازار و بانک های مالی در خصوص این سیاست انجام داد که مشخص شده این موضوع بزرگترین خطر است که اقتصاد آمریکا را تهدید می‌کند. رویترز در این رابطه گزارش داد که بیش از دو سوم افراد شرکت‌کننده در نظرسنجی یعنی 70 درصد اعتقاد دارند که سیاست‌های حمایتی ترامپ بزرگترین تهدید برای بزرگترین اقتصاد جهانی به شمار می‌رود و باعث کندی در توسعه آمریکا از 3.5 درصد به 2.2 درصد می شود.
مسئولان اتحادیه اروپا نیز نگرانی خود از سیاست‌های ترامپ اعلام کرده اند. سیسیلیا مالستروم نماینده تجاری اتحادیه اروپا این سیاست‌ها را محکوم به شکست می‌کند. این در حالی است که اظهارات ترامپ و انتقاد وی از شرکت‌های صنایع خودروسازی آلمان باعث بروز نگرانی‌هایی در میان مسئولان دیگر نسبت به پیامدهای منفی این سیاست‌ها شده است.
ولفگانگ شویبله وزیر امور مالی آلمان بروز جنگ تجاری با آمریکا را بعید دانست و در عین حال بر ضرورت ادامه وفاداری واشنگتن به توافق‌نامه‌های بین‌المللی تأکید کرد. زیگمار گابریل مشاور آنجلا مرکل و وزیر اقتصاد آلمان از همتایان خود در اتحادیه اروپا خواست تا سیاست اقتصادی جدیدی را در قبال آسیا و چین در دستور کار قرار دهند. وی تأکید کرد که اتحادیه اروپا فرصت‌های جدیدی در این منطقه دارد.
مالستروم همچنین به شدت از سیاست‌های انزواطلبی آمریکایی‌ها انتقاد کرده و تصریح کرد که احداث دیوار حائل راه‌حل مشکلات نیست. پیروزی الگوی اتحادیه اروپا مبتنی بر سیاست باز این کشورها در قبال یکدیگر بود. در مقابل توماس دوناهو رئیس اتاق تجارت آمریکا نیز نسبت به عواقب سیاست حمایتی ترامپ هشدار داد و گفت اگر ما بخواهیم فرصت‌های کاری را در آمریکا ایجاد کنیم ، باید کالاها و تولیدات خود را به بیش از 95 درصد از مشتری هایی که ساکن ایالات متحده نیستند، بفروشیم.
مکزیک در آستانه تنش‌ها و نابسامانی‌های واقعی قرار دارد که نتیجه آن بالا رفتن قیمت سوخت است. تصمیمات ترامپ بر ضد این کشور نیز شرایط را برای مکزیک پیچیده‌تر خواهد کرد. یکی از تدابیر مجازات گونه ترامپ امکان ایجاد محدودیت خروج اموال مهاجران برای خانواده‌های حاضر در مکزیک است که یکی از منابع تولید ارز خارجی برای اقتصاد این کشور به شمار می‌رود. گزینه‌های مکزیک در برابر سیاست‌های ترامپ روز به روز محدودتر می‌شود و همین موضوع باعث می‌شود آنها مجبور به دادن امتیازات سختی در تبادلات تجاری شوند. این صرف نظر از دشمنی خاصی است که در میان مقامات این کشور نسبت به آنان ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا وجود دارد.
سیاست اعمال محدودیت بر واردات کالا به ویژه از مکزیک با استقبال برخی گروه‌های اجتماعی تأثیرگذار در آمریکا مواجه شده است. این موضوع یکی از مهم‌ترین نقاط وعده‌های انتخاباتی ترامپ به شمار می‌رفت، البته اجرای این سیاست‌ها مشکلات دیگری را ایجاد می‌کند. کارشناسان اقتصادی اعتقاد دارند که تجارت آزاد مورد اشاره در قرارداد نافتا مبتنی بر انتقال سرمایه‌ها و صنایع به مناطقی است که بیشترین سود را ایجاد کند و این موضوع الان در قبال چین صادق است.
این عده می‌افزایند که محدودیت‌های تجاری باعث بالا رفتن قیمت کالاها برای مصرف‌کنندگان می‌شود و تنش‌های زیادی در بین کشورهای مرتبط ایجاد می‌کند. محدودیت‌های اعمال شده در دوره کساد و رکود بازار در دهه سی قرن گذشته میلادی خسارت‌های زیادی را به توسعه اقتصادی کشورها وارد کرده و موانع اجتماعی را افزایش داده و باعث بروز جنگ جهانی دوم شد. بیشتر این جنگ‌ها برای تسلط اقتصادی و کنترل منابع و بازارها به وقوع پیوست.
از آن زمان به بعد سرمایه داری آمریکا به دنبال راه‌حلی برای تبادلات تجاری خود بوده و خود را از طریق اعطای برخی تسهیلات و اعمال مالیات اندک به کالاهای وارداتی به آمریکا در بالاترین اولویت‌های تبادل تجاری قرار داده است.
توافق امضا شده آمریکا بیش از اینکه ابعاد و منافع اقتصادی داشته باشد، ابعاد سیاسی داشته است و هدف از آن افزایش فشار بیشتر بر اتحاد جماهیر شوروی سابق و چین در دوره جنگ سرد بوده است. توافق‌نامه‌های تجاری امضا شده بعد از جنگ جهانی دوم رویکردی چندبعدی به خود گرفت. به گونه‌ای که پوششی از اقدامات پیچیده در زمینه ایجاد ابزارها و راهکارهایی جهت جلوگیری از منازعات بین دولت‌های مرتبط برای آن ایجاد شد . این رویکرد چند بعدی مسائل مربوط به تغییرات ژئوپلیتیک که به صورت ناگهانی در برخی دولت‌ها و گزینه‌های سیاسی آنها صورت می‌گیرد را در بر نمی‌گرفت.
یکی از نشانه‌های پیچیدگی‌های بوروکراتیک در این زمینه تجربه بازار مشترک اروپا است که در پی آن الگوی اتحادیه اروپا شکل گرفت و در ادامه آن موسسات انسانی برای پیگیری روند مبادلات تجاری به وجود آمد، اما این رویکرد در ادامه گرایش سیاسی به خود گرفت که هدف از حل و فصل منازعات اصلی را تحت الشعاع قرار داد.
با این وجود روش‌های ابتکاری در اتحادیه اروپا فضایی از ناامیدی را در میان اروپایی‌ها ایجاد کرد، این موضوع به صورت مستقیم در خروج انگلیس از اتحادیه اروپا تأثیرگذار بود که امتدادی از پیروزی ترامپ در انتخابات آمریکا به شمار می رود. همچنین روی کار آمدن مجموعه‌ها و جریان‌های مردمی در افق اروپا ازدیگر نشانه های این رویکرد است.
عرصه سیاسی آمریکا نیز شاهد برخی تحولات بود و ترامپ یک حالت فوق‌العاده در این میان به شمار نمی‌رود. هنری کسینجر وزیر خارجه اسبق آمریکا اخیراً اعلام کرده مواضع خود را در مورد تأیید توافق‌نامه‌های اقتصادی بزرگ به سمت دیدگاه‌های ترامپ تغییر داده است. وی به روزنامه لندن تایمز گفت که در مرحله توسعه داخلی بعد از تحلیل خاستگاه‌های سودهای بلند مدت بیش از پیش به سمت دوره بریکست (خروج از اتحادیه اروپا) گرایش پیدا کرده است. یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های دوره ترامپ مخالفت با توافق نامه‌های تجاری چند بعدی به عنوان تجارت آزاد است. وی در همین راستا توافق تی بی بی را لغو کرده و به دنبال لغو توافق نافتا است.
اولین دیدار بین ترامپ و ترزا می زمینه ساز بازگشت به مرحله راه‌اندازی توافق‌نامه‌های دوجانبه است که انگلیس به شکل روزافزونی در مرحله انتقالی کنونی خود و خروج از اتحادیه اروپا آن را به اجرا می گذارد. این موضوع نشان دهنده سبک جدیدی از مناسبات بین‌المللی در زمینه تبادلات تجاری خواهد بود.
