هرساله، در این ایام، شاهد افزایش شدید رفت و آمد مقامات سیاسی کشورهای مختلف جهان به نیویورک هستیم، شخصیت‌هایی که برای شرکت در مجمع عمومی سازمان ملل متحد، نشست‌های حاشیه‌ای و کمیسیون‌های مرتبط با آن، و دیدار و رایزنی با همتایان خود وارد این شهر می‌شوند. در این گزارش به ساختار و کارکرد مجمع عمومی سازمان ملل که بیش از هر نهاد دیگری می‌تواند به‌عنوان نماینده خواست و اراده مشترک ملت‌های جهان باشد، نگاهی می‌اندازیم.
نمای کلی
از زمان آغاز به کار مجمع عمومی سازمان ملل متحد در 71 سال پیش تاکنون، این اجلاس محلی برای صدور بیانیه‌های عالی، ایراد خطابه‌هایی بی‌باکانه، و بحث‌های شدید بر سر رنج‌آورترین موضوعات جهانی، از فقر و توسعه گرفته تا صلح و امنیت بود.
مجمع عمومی سازمان ملل به‌عنوان نهادی مشورتی و متشکل از تمامی اعضای این سازمان، نشست‌های سالانه خود را هرساله طی ماه‌های سپتامبر تا دسامبر در مقر این سازمان در نیویورک برگزار می‌کند. طی این مدت، نشست‌های تخصصی و موضوعی نیز به‌اقتضای شرایط برگزار می‌شود.
هفتاد و یکمین نشست سالانه مجمع عمومی سازمان ملل به‌طور رسمی از 23 شهریور ماه جاری (13 سپتامبر) آغاز به کار کرده است، هرچند که سخنرانی سران و مقامات ارشد کشورها از روز 30 شهریور (20 سپتامبر) آغاز خواهد شد.
طی ایام برگزاری مجمع عمومی، قرار است نشست‌های سطح بالایی برای بحث و بررسی بر سر بحران پناهجویان و مهاجران، مقاومت ضدمیکروبی، سیزدهمین سالگرد بیانیه حق توسعه و روز بین‌المللی حذف کامل سلاح‌های هسته‌ای برگزار شود. هرچند مسائلی همچون خطرات ناشی از داعش، ویروس زیکا و بحران سوریه نیز از مسائلی خواهند بود که در حاشیه این مجمع مورد بررسی قرار خواهند گرفت.
موضوع محوری بحث‌های نشست امسال مجمع عمومی سازمان ملل «اهداف توسعه پایدار: تلاشی جهانی برای دگرگون کردن جهان‌مان» است.
نقش و کارکرد مجمع عمومی سازمان ملل متحد
مجمع عمومی سازمان ملل متحد، بین پنج نهاد اصلی تشکیل دهنده سازمان ملل، تنها جایی است که تمامی اعضای سازمان در آن حضور دارند. چهار نهاد اصلی دیگر سازمان ملل شامل شورای امنیت، شورای اقتصادی و اجتماعی، دبیرخانه و دیوان بین‌المللی دادگستری هستند.
براساس منشور سازمان ملل متحد، کارکرد مجمع عمومی شامل بحث، بررسی و ارائه توصیه‌هایی درباره طیف متنوعی از موضوعات مرتبط با صلح و امنیت بین‌الملل، شامل توسعه، خلع سلاح، حقوق بشر، قوانین بین‌المللی، و حکمیت مسالمت‌آمیز بین ملت‌های متنازع است.
مجمع عمومی سازمان ملل همچنین اعضای غیردائم شورای امنیت و دیگر نهادها همچون شورای حقوق بشر را انتخاب کرده و براساس توصیه شورای امنیت، دبیرکل را تعیین می‌کنند.
از دیگر وظایف عمده این مجمع بررسی گزارش‌های ارائه شده توسط چهار نهاد دیگر اصلی سازمان ملل، ارزیابی وضعیت مالی و تأیید بودجه سازمان ملل است؛ همچنین با همکاری شورای امنیت، قضات دیوان بین‌المللی دادگستری را انتخاب می‌کند.
عضویت در مجمع عمومی سازمان ملل متحد
پذیرش اعضای جدید در سازمان ملل متحد، نیازمند رأی دوسوم اکثریت اعضای آن (در مجمع عمومی) است. علاوه بر «عضویت کامل» در سازمان ملل و مجمع عمومی، برخی کشورها به‌عنوان عضو ناظر در مجمع عمومی حاضر می‌شوند، همانند واتیکان و فلسطین؛ این کشورها حق سخنرانی در نشست‌های مجمع را دارند، اما نمی‌توانند در رأی‌گیری‌ها برای تصویب قطعنامه‌ها شرکت کنند.
با این حال، فرآیند عضویت در سازمان ملل گاهی اوقات می‌تواند به یک موضوع نزاع‌آمیز تبدیل شود، همانند مورد تایوان که برای بیش از دو دهه، به‌علت مخالفت و اعتراض چین، عضویت آن در سازمان ملل تأیید نشده است. وضعیت فلسطین در سازمان ملل نیز مسأله‌ای مناقشه‌برانگیز بود و به‌رغم تهدید ایالات متحده آمریکا به وتوی طرح عضویت فلسطین در این سازمان، مجمع عمومی سازمان ملل در نشست سال 2012 خود قطعنامه‌ای را به تصویب رساند که براساس آن جایگاه تشکیلات خودگردان فلسطین از یک «نهاد ناظر غیرعضو» به یک «دولت ناظر غیرعضو» ارتقا یافت.
علاوه بر ارتقای عضویت، مجمع عمومی می‌تواند عضویت برخی دولت‌ها را به‌علت نقض اصول منشور سازمان ملل، معلق یا ملغی کند، برای مثال، در دهه 1960، مجمع عمومی سازمان ملل عضویت هیئت اعزامی آفریقای جنوبی را به‌خاطر اعمال آپارتاید ــ که مخالف قطعنامه‌های شورای امنیت و اصول قوانین بین‌المللی بود ــ معلق کرد. آفریقای جنوبی در سال 1994، پس از اینکه حکومت در این کشور به‌صورت دموکراتیک به نهادهای منتخب منتقل شد، بار دیگر به عضویت پذیرفته شد. در یک نمونه دیگر، در سال 1992 و پس از تجزیه یوگوسلاوی سابق، مجمع عمومی سازمان ملل با تصویب قطعنامه‌ای مانع از این شد که کشور «صربستان و مونته‌نگرو» به‌صورت خودکار میراث‌دار صندلی کشور یوگوسلاوی سابق شوند و این کشور را وادار کردند که برای عضویت در سازمان ملل بار دیگر درخواست نوینی را ارائه کند.
رژیم صهیونیستی نیز برای سال‌ها از عضویت در کمیسیون‌ها و کارگروه‌های تخصصی سازمان ملل منع شده بود، زیرا عضویت در این نهادها براساس سهمیه‌بندی منطقه‌ای بود و دولت‌های عربی و اسلامی مانع از عضویت این رژیم در گروه آسیا می‌شدند و تل‌آویو به‌لحاظ جغرافیایی نمی‌توانست عضو دیگر گروه‌های منطقه‌ای سازمان ملل شود. اما در سال 2000 میلادی، و با حمایت‌های ایالات متحده آمریکا و برخی کشورهای اروپایی، رژیم صهیونیستی توانست به عضویت دیگر گروه‌های منطقه‌ای (غرب اروپا) درآید و به این ترتیب راه برای ورود نمایندگان این رژیم به کمیسیون‌ها و کارگروه‌های تخصصی سازمان ملل هموار شد.
شیوه رأی‌گیری در مجمع عمومی سازمان ملل متحد
تمامی 193 عضو سازمان ملل متحد از حق رأیی یکسان در مجمع عمومی برخوردارند. رئیس مجمع به‌صورت فصل به فصل تغییر یافته و از سوی خود مجمع انتخاب می‌شود. در حال حاضر، پیتر تامسون، نماینده دائم کشور فیجی، ریاست مجمع عمومی را به‌عهده دارد. ریاست مجمع از الگوی چرخش منطقه‌ای تبعیت می‌کند، شیوه‌ای که در منشور سازمان ملل یا قواعد و رویه‌های مکتوب مجمع به آن اشاره‌ای نشده است، اما به آن عمل می‌شود. البته رئیس مجمع نمی‌تواند از اتباع کشورهای عضو دائم شورای امنیت باشد.
در نشست‌های مجمع، تصویب قطعنامه‌ها نیازمند رأی دوسوم اکثریت اعضای آن است. در واقع تصمیم‌گیری در خصوص مسائل مهم، همچون مواردی مرتبط با صلح و امنیت، پذیرش اعضای جدید و مسائل بودجه‌ای نیازمند رأی دوسوم اکثریت اعضا است. اما در خصوص دیگر مسائل، رأی اکثریت معمول اعضا کفایت می‌کند.
در مجمع معمولاً کشورهایی که رویکردهای نزدیک به هم دارند، در هنگام رأی دادن کنار هم قرار می‌گیرند و گروه‌هایی همچون «گروه 77» را تشکیل می‌دهند.
مصوبات تاریخی مجمع عمومی سازمان ملل متحد
با اینکه مجمع عمومی نهادی کنشگر نیست، اما بااین‌حال، قطعنامه‌های این مجمع همچنان مهم بوده و نشانه‌ای از موضع دولت‌های عضو آن در خصوص یک موضوع خاص است. مهمترین مصوبات و قطعنامه‌های این مجمع در عمر 71ساله آن عبارتند از:
- «بیانیه جهانی حقوق بشر» مصوب سال 1948
- «قطعنامه اتحاد برای صلح» مصوب سال 1950
- «بیانیه هزاره» یا همان «بیانیه اهداف توسعه هزاره» مصوب سال 2000
- «قطعنامه صهیونیسم نژادپرستی است» مصوب سال 1975
بخش‌های وابسته به مجمع عمومی سازمان ملل متحد
هر یک از دولت‌های عضو سازمان ملل می‌توانند یک شخص را به‌نمایندگی از خود در هر یک از شش کمیته اصلی (و یا دیگر کمیته‌هایی که به‌صورت موضوعی و مقطعی تشکیل می‌شوند) زیرمجموعه مجمع عمومی داشته باشند. کمیته‌های اصلی مجمع عمومی سازمان ملل متحد عبارتند از:
- کمیته خلع سلاح و امنیت جهانی (کمیته اول)
- کمیته اقتصادی و مالی (کمیته دوم)
- کمیته اجتماعی، بشردوستانه و فرهنگی (کمیته سوم)
- کمیته ویژه سیاسی و استعمارزدایی (کمیته چهارم)
- کمیته اداری و بودجه (کمیته پنجم)
- کمیته حقوقی (کمیته ششم)
برنامه نشست‌های سال جاری مجمع عمومی سازمان ملل متحد
نشست افتتاحیه مجمع عمومی سازمان ملل در سال جاری، روز 23 شهریور ماه جاری (13 سپتامبر) برگزار شد. طبق برنامه، پیش از فرا رسیدن موعد سخنرانی سران و مقامات ارشد سیاسی جهان در مجمع، برگزاری نشست‌هایی در چارچوب مجمع عمومی برنامه‌ریزی شده است. اهم این برنامه‌ها عبارتند از:
- نشست بررسی مسأله پناهجویان و مهاجران، در تاریخ 29 شهریور (19 سپتامبر)
- نشست عمومی مجمع با موضوع «اهداف توسعه پایدار: تلاشی جهانی برای دگرگون کردن جهان‌مان»، طی روزهای 30 شهریور تا 5 مهر (20 تا 26 سپتامبر)
- نشست سطح عالی بررسی «مقاومت ضدمیکروبی» در تاریخ 31 شهریور (21 سپتامبر)
- نشست سطح عالی بزرگداشت سیزدهمین سالگرد «بیانیه حق توسعه» در تاریخ یکم مهر (22 سپتامبر)
- نشست جمعی سطح عالی برای بزرگداشت و تقدیر از «روز بین‌المللی حذف کامل سلاح‌های هسته‌ای» در تاریخ 5 مهر (26 سپتامبر)
