مجموعه فجایع رخ داده در مراسم حج از ده‌ها سال گذشته تاکنون بحران‌های سیاسی و دیپلماتیک بین عربستان و دولت‌های اسلامی دیگر ایجاد کرده و آنها عربستان را مسئول کشته شدن هزاران حاجی خود می‌دانند، این در حالی است که رسانه‌های غربی عناوین تمسخرآمیزی را در پی این فجایع در زمینه فریضه حج عنوان یکی از ارکان پنج‌گانه اسلام مطرح کرده و آن را محل کشتار مسلمانان یا خودکشی مسلمانان در حج معرفی می‌کنند. در سال گذشته دو مورد از این فجایع در منا و مسجدالحرام رخ داد که باعث شده مطالبات صاحب نظران در رابطه با قرار دادن امور حج و مسائل مربوط به آن زیر نظر کشورهای اسلامی و بین‌المللی شدت بگیرد، به گونه‌ای که حضرت آیت الله خامنه‌ای رهبر معظم جمهوری اسلامی ایران دو روز پیش در بیانیه‌ای از جهان اسلام خواست تا راه حل‌هایی برای مدیریت عربستان در مناسک حج پیدا کند. ایشان به محروم شدن ایرانیان و اتباع دیگر کشورها بنا به دلایل سیاسی از انجام فریضه حج در سال جاری اشاره کرد و و این رفتار در قبال حجاج را ظالمانه توصیف کردند.
نگرانی سعودی‌ها از این مطالبه قدیمی باعث شده آنها در ابعاد سیاسی و دینی سعی در واکنش نشان دادن به این مطالبه داشته باشند ، تا جایی که سعی کردن ایرانی‌ها را از دین اسلام خارجی بدانند. این موضوعی است که مفتی عربستان و رئیس هیئت موسوم به علمای ارشد این کشور یعنی عبدالعزیز آل الشیخ مطرح کرده است. وی تنها به تکفیر ایرانی‌ها بسنده نکرده ، بلکه آنها را دشمنان اسلام معرفی می‌کند. وی در این رابطه مدعی می‌شود: باید بفهمیم که اینها مسلمان نیستند، اینها مجوس هستند و دشمنی آنها با مسلمانان و به ویژه اهل سنت و جماعت موضوعی قدیمی است.
در سایه این صراحت لحن، محمدجواد ظریف وزیر خارجه ایران در پیامی توئیتری نسبت به این اظهارات واکنش نشان داد و نوشت که شباهتی بین اسلام ایرانیان و بیشتر مسلمانان با افراط‌گرایی و تعصبی که علمای ارشد وهابیت و اربابان تروریست سعودی به آن دعوت می‌کنند، وجود ندارد. این در حالی است که محمد بن نایف وزیر کشور و ولیعهد عربستان سعودی نیز ایران را متهم به سیاسی سازی حج کرده است. البته این اتهام‌ها از سوی مقامات سعودی بر ضد کسانی که نسبت به مدیریت مناسک حج اعتراض دارند، مطرح می‌شود.
لیست کشورهایی که از انجام فریضه حج ممنوع شدند، در سال جاری پیش‌تر شد. برخی از این کشورها به بهانه جلوگیری از "ورود تروریست‌ها" به عربستان یا جلوگیری از "اقدامات شیطانی" از انجام فریضه واجب الهی منع شدند و برخی دیگر نیز به بهانه عدم توافق در زمینه مقدمات حج از انجام آن منع شده اند. عربستان جلوی انجام فریضه حج از سوی شهروندان یمن و سوریه و ایران را گرفته است. شاید یمنی ها به این علت که در معرض جنگی به رهبری عربستان هستند، از انجام حج منع شدند و سوری‌ها به این علت که دچار فتنه هایی هستند که عربستان تأمین مالی و تسلیحاتی و ایدئولوژیک آنها را بر عهده دارد ، از انجام این فریضه منع شدند و ایرانی‌ها نیز بعد از آنکه صدها تن از حجاج خود را در فاجعه منا در سال گذشته از دست داده و خواستار تضمین‌های مؤسساتی و جلوگیری از تکرار چنین وقایع خونین شدند، فریضه امسال را از دست دادند.
جنگ لفظی بین تهران و ریاض افزایش پیدا کرده و دو طرف یکدیگر را به سیاسی سازی حج متهم می‌کنند ، این در حالی است که بنا به اظهارات سعید اوحدی رئیس سازمان حج و زیارت جمهوری اسلامی ایران، عربستان سعی کرد 11 بند جدید در متن توافق‌نامه حج با ایران وارد کند ، قید و بندهای جدید باعث می‌شود گذرنامه‌های ایرانی‌ها در داخل این کشور صادر نشود و حجاج ایرانی نتوانند از هواپیماهای شرکت‌های داخلی ایران استفاده کنند و به این ترتیب مجبور بودند از طرف دولت ثالث مراسم حج انجام دهند. همچنین محدودیت‌های دیگری نیز در توافق‌نامه مذکور مطرح شده بود که ایرانی‌ها آن را تحریک‌آمیز خواندند ، مانند اعمال محدودیت بر تعدادی از مراکز بهداشتی و بیمارستان‌های ایران در هنگام موسم حج و اعمال محدودیت‌هایی در انتقال داروها برای استفاده زائران ایرانی در این مراسم. هیئت ایرانی در جلساتی که در ریاض برگزار شد، بر ایجاد امنیت برای زائران به ویژه بعد از فجایعی که در سال گذشته رخ داد، تأکید داشت، فجایعی که باعث قربانی شدن صدها نفر از حجاج شد که بیشتر آنها ایرانی بودند و در میان آنها چهار دیپلمات نیز وجود داشتند.
شرایط برای انجام فریضه حج ایرانیان در سال جاری و عزیمت آنها به عربستان وجود ندارد. این چیزی بود که علی جنتی وزیر فرهنگ ایران در ماه می گذشته و پس از چهار بار جلسات ریاست سازمان حج ایران با وزارت حج عربستان جهت توافق بر سر مقدمات حج به آن رسیدند. این در حالی بود که عربستان سعودی در سال جاری میلادی مناسبات خود با ایران را قطع کرده بود . این اولین بار نیست که ایرانی‌ها از انجام فریضه حج محروم می‌شوند. 30 سال پیش نیز مناسبات بین دو طرف به مدت چهار سال قطع شد، این اتفاق در پی سرکوب ایرانی ها و شهادت بیش از 400 نفر در مکه مکرمه در درگیری‌های به وقوع پیوسته بین حجاج و نیروهای امنیتی عربستان در سال 1987 روی داد. علت آن هم این بود که ایرانی‌ها شعارهای اسلامی و شعارهایی بر ضد دشمن اسرائیلی سر می‌دادند.
یمنی ها نیز دومین سال پیاپی است که از انجام فریضه حج منع می‌شوند ، این در حالی است که مصیبت‌های مردم این کشور در نتیجه جنگ و تجاوز عربستان سعودی به یمن افزایش پیدا کرده است. عبدالرحمان القلام سرپرست وزارت اوقاف و ارشاد یمن چند روز پیش این موضوع را در گفت‌وگو با روزنامه المیثاق این کشور ابراز داشته و تأکید کرد که سعودی ها مردم یمن را برای دومین بار پیاپی از انجام فریضه حج محروم کرده‌اند.
عبدالله ناصر عامر قائم‌مقام وزارت اوقاف و ارشاد یمن در بخش حج و عمره نیز تأکید کرد که یمنی ها از سوی جریان حامی ریاض مورد باج‌خواهی قرار می‌گیرند . عناصر دولتی منصور هادی گذرنامه‌های حجاج را خرید و فروش می‌کنند و آنها را در جریان انتقال به عربستان چندین روز در بیابان و در نزدیکی گذرگاه الودیعة رها می‌کنند. این در حالی است که وزارت یمنی با طرف سعودی در زمینه اعزام حجاج از گذرگاه‌های الودیعة و علب و الطوال و فرودگاه‌های صنعاء وعدن به توافق رسیده بود ، اما عربستان سعودی از اجرای این توافق خودداری کرد و تنها گذرگاه الودیعة را که تحت سلطه عناصر عبد ربه منصور هادی قرار دارد، بازگذاشته است.
این در حالی است که گذرگاه الودیعة نمی‌تواند 16300 حاجی ثبت‌نام‌کرده در کمیتة حج و عمره را عبور دهد ، اما به نظر می‌رسد که سعودی‌ها تنها از طریق دولت منصور هادی یمنی ها را می پذیرند. آنها پیش از این گفته‌اند که اجازه نمی‌دهند رقبای سیاسی آنها شامل حوثی‌ها و جریان حامی علی عبدالله صالح رئیس‌جمهور سابق این کشور بتوانند در سال جاری فریضه حج را به جای بیاورند . این موضوع را فواد عمر شیخ ابوبکر وزیر اوقاف و ارشاد دولت منصور هادی دو هفته پیش صراحتاً در گفتگو با روزنامه عکاظ عربستان مطرح کرد. وی گفت که وزارت متبوع او مانع از انجام حج به وسیله حوثی‌ها و متحدان آنها می‌شود. در همین راستا وزارت خانه مذکور تلاش جریان الحوثی در قرار دادن نام 47 نفر از حامیان خود در لیست کارگزارران حج را در راستای سیاسی سازی فریضه حج توصیف کرد.
در سایه ادامه درگیری‌های خونین در سوریه ، مردم این کشور از سوءاستفاده سیاسی مقامات آل سعود از فریضه حج برای چهارمین سال متوالی رنج می‌برند. عربستان سعودی اعطای مجوز به سوری های متقاضی انجام فریضه حج از طریق دولت این کشور را در سال گذشته رد کرده بود. وزارت حج عربستان سعودی به نامه های صار شده از سوی وزارت خارجه سوریه مبنی بر اجازه دادن به شهروندان این کشور برای انجام فریضه حج پاسخ نداد. در این رابطه شیخ محمود عکام مفتی استان حلب از حاکمان عربستان خواست که در راستای مطامع سیاسی خود با دین بازی نکنند و جزو کسانی نباشند که صد عن سبیل‌الله می کنند. وی در اظهارات خود که در سپتامبر گذشته مطرح شد ، پیشنهاد گذشته خود مبنی بر تشکیل سازمان جهانی و اسلامی حرمین شریفین را مطرح کرد تا مسئولیت انجام فریضه حج و حمایت و سازماندهی و تأمین مالی آن از سوی تمامی مسلمانان انجام شود.
سیاسی‌کاری عربستان در اعطای گذرنامه چیزی بود که وزیر اوقاف سوریه محمد عبدالستار نیز در گفت‌وگو با خبرگزاری اسپوتنیک روسیه به آن اشاره کرد. وی تأکید کرد که تصمیم سعودی‌ها این است که تنها سوری‌هایی که در خارج از سوریه حضور دارند، یا در مناطق خارج از سلطه دولت سوریه هستند ، بتوانند فریضه حج را انجام دهند. این در حالی است که براساس این تصمیم گذرنامه‌های آنها تنها باید از طریق نمایندگان ائتلاف مخالفان سوریه صادر شود. این یک نکته عجیب در مناسبات سیاسی و دینی بین‌الملل است.
عربستان سعودی در حالی که مانع از انجام فریضه حج از سوی بسیاری از کشورها به بهانه جلوگیری از ورود تروریست‌ها می‌شود ، در سال گذشته به 500 نفر از فارغ‌التحصیلان مرکز مشاوره محمد بن نایف که وابسته به جریان تکفیری و سازمان‌های تروریستی در سوریه و عراق هستند ، به همراه خانواده‌هایشان و اعضای هیئت تدریس اجازه داد که مناسک حج را انجام دهند. این مرکز مشاوره مدعی شد که آنها توبه کرده و از افکار افراط گرای خود بازگشته‌اند، این در حالی است که مجله آمریکایی فارین پالیسی در رابطه با این مرکز می‌نویسد که مرکز مذکور تبدیل به مؤسسه‌ای برای آماده سازی مجدد تروریست‌ها شده است.
با وجود اینکه عربستان سعودی نگرانی خود را از افزایش رویکردهای طایفه‌گرایی در حج اعلام کرده و مانع از شعارهای سیاسی یا فرقه ای در جریان مراسم حج می‌شود، اما ناظران اعتقاد دارند که دولت عربستان نقض این قانون از سوی اعضای هیئت امر به معروف و نهی از منکر خود را نادیده گرفته اند، به گونه‌ای که در سال‌های گذشته عناصر این هیئت کتابچه‌های تحریک آمیزی به در جریان مراسم حج در میان دیدگان دست‌اندرکاران حج توزیع می‌کردند. این کتاب‌ها که به صورت رایگان توزیع می‌شود مطالب تحریک‌آمیز زیادی بر ضد شیعیان در خود جای داده و آنها را تکفیر کرده و مبارزات آنها را در راستای خدمت رسانی به یهودیان توصیف می‌کند. کتابچه‌های مذکور به زبان‌های عربی و انگلیسی و ترکی میان مردم توزیع می‌شود.
فعالیت‌های هیئت موسوم به امر به معروف و نهی از منکر به عنوان جریان مسئول اجرای قوانین شریعت اسلامی در مناسک حج انتقادات زیادی هم در میان محافل مختلف برانگیخته است ، چرا که عناصر این جریان در نحوه تعامل با اتباع مذاهب اسلامی دیگر افراط خاصی از خود نشان می‌دهند و با انواع خشونت‌های کلامی و جسمی با آنها برخورد می‌کنند. این در حالی است که دولت عربستان اختیارات گسترده‌ای به عناصر این هیئت داده و آنها تحت عنوان هشدار به حجاج برای رسیدن به خیر و صلاح و جلوگیری از بدعت و منکر! در جریان مناسک حج این خشونت‌ها را مرتکب می‌شوند. اظهارات و شهادت بسیاری از حجاج در سایت‌های اینترنتی نشان دهنده این است که آنها در مکه مکرمه در معرض باج خواهی های فرقه ای عناصر این هیئت قرار گرفته اند.
