دستگیری چندتن از عناصر وابسته به داعش در ایران، بیانگر افزایش تحرکات جدید گروه تروریستی داعش برای ادامه حیات با انجام عملیات های پراکنده در کشورهای ویژه برای خبرسازی و حضور در صدر اخبار است. اشراف اطلاعاتی و امنیتی فوق العاده سازمان ها و نهادهای اطلاعاتی ایران، در چند سال اخیر و شروع موج نوتروریسم باعث شده تا حصار امنیتی کشور در مقابل نفوذها با حساسیت بالایی عمل کند و سریعا واکنش نشان دهد اما در کشورهای همجوار و حتی اروپا و آمریکا، تروریست های بین المللی توانسته اند، حصار امنیت آنها را بشکنند و عملیات های خود را به سرانجام برسانند.اهمیت موضوع داعش و تروریسم برای ایران از آن باب مهم است که کشور در غرب و شرق در همسایگی تروریست خیزترین مناطق جهان قرار دارد و کوچک ترین مماشات و سهل اندیشی منجر به یک فاجعه بزرگ و چه بسا سلسله وقایع غیرقابل کنترل خواهد شد. از این رو با افزایش فعالیت های تروریستی و ظهور گروه های سازمان یافته تر و حامیان منطقه ای و فرامنطقه ای آنها که در تقابل منافع با ایران قرار دارند، موضوع تروریسم و مبارزه با آن به یکی از اولویت های اصلی کشور تبدیل شده است. از سوی دیگر ماهیت تکفیری و سلفی گروه های ترویستی مانند داعش و النصره در عراق و سوریه که فرزندخواندگان القاعده محسو ب می شوند، نشان می دهد که شیعه ستیزی در راس فعالیت های آنها قرار دارد که دهها عملیات ترویستی در مناطق شیعه نشین در عراق موید آن است.
بدیهی است ایران به عنوان اولین کشور در مبارزه با موج تروریسم که از سال 2011 با بحران سوریه، قوت گرفت، وارد کارزار شود تا علاوه بر رویارویی مستقیم با آن، کشورهای همپیمان با خود را نیز حمایت کند؛ چرا که قدرت گیری تروریسم در آن سال ها بدون کمک و پشتیبانی کشورهایی چون عربستان، ترکیه و آمریکا، نمی توانست شکل بگیرد و گروه های تروریستی تکفیری قطعه ای از پازل خطرناک تر مقابله با نفوذ و تاثیرگذاری ایران بر تحولات منطقه به خصوص در سوریه، عراق و لبنان بودند. اثبات این موضوع خود یادداشت جداگانه ای می طلبد اما همین بس که آمریکا و شرکای منطقه ای این کشور، پس از دستیابی به توافق هسته ای به دنبال مصالحه ای بزرگتر در قالب کاهش نفوذ منطقه ای ایران به وسیله فشارهای ثانوی در چارچوب تحریم ها و بازگرداندن محدودیت های هسته ای به بهانه حمایت ایران از تروریسم هستند تا پس از عملیاتی کردن آن با پیشنهاد مشوق هایی برای رفع محدودیت ها، ایران را بالجبار پای معامله بیاورند.
از این رو می توان یکی از اساسی ترین دلایل تضعیف راهبرد نخست یکی از پرقدرتمندترین گروه های ترویستی جهان را ایران دانست که نابودی آن را برابر بر حفظ موقعیت منطقه ای و نفوذ خود می داند. ولی این گروه که متشکل از تیم رهبری شامل نظامی های سابق حرفه ای و هیاتی از افراطی ترین تکفیری هاست، برای ادامه بقای خود برنامه های در دست دارد و از ابتدای سال میلادی جدید نیز با کاهش مناطق تحت سیطره و عدم توان در حفظ آنها در سایه کمبود منابع مالی، به صورت جزیره ای عملیات در خارج از مرزهای عراق و سوریه را شدت بیشتری بخشیده است و حتی تلاش ها را برای نفوذ در خاک ایران نیز بالا برده است.
سیر صعودی و نزولی داعش
آنچه مشخص است از سال 2014 و پیشروی برق آسای داعش در سوریه و سپس عراق، این دو کشور در شوک اولیه بحران فرو رفتند و در نتیجه این شوک، داعش توانست بخش های دیگری را نیز به تصرفات خود اضافه کند به نحوی که نصفی از سوریه و یک سوم عراق را به کنترل خود درآورد. پیروزی های داعش از یک سو نتیجه قدرت عملیاتی بالا و برنامه ریزی دقیق آن در شناخت نواحی تصرف شده داشت و از سوی دیگر، گویای حمایت های پیدا و پنهانی بود که در اختیار این گروه شرور تکفیری قرار گرفته بود.
نبرد با تروریسم شکل و شمایل تازه تری در عراق و سوریه به خود گرفت. در نواحی سنی نشین این دو کشور، داعش توانست با سواستفاده از نارضایتی مردم این مناطق از حکومت های مرکزی، در نقش نیروی گریز از مرکز خود را جانمایی کند ولی با افزایش کنترل بر این مناطق و وضع قوانین سختگیرانه و غیرانسانی در کنار کشتارهای بی رحمانه و بی مورد مردم، به تدریج نارضایتی ها بالا گرفت و موج مهاجرت های بزرگ آغاز شد. به این فاکتورها باید تاکتیک رعب و وحشت داعش را با انجام قتل های وحشتناک نیز اضافه کرد. در عین حال باید به این نکته نیزاشاره کرد، ایران در ماه های نخست پیشروی داعش در عراق و سوریه، کانال بزرگ کمک رسانی و حمایت از حکومت های مرکزی را آغاز کرد و مانع از پیشروی این گروه برای تصرف دمشق و بغداد شد.
راهبردی که داعش در سال نخست پشروی های خود برگزیده بود، ایجاد حکومت تحت عنوان دولت اسلامی عراق و شام بود که براساس نقشه ایی که این گروه برای احیای خلافت منتشر کرده بود، تصرفات شامل بسیاری از کشورهای غرب آسیا و شمال آفریقا نیز می شد. این طرح خوشبینانه و آرمانی با نفوذ در لیبی، نیجریه، یمن، افغانستان، لبنان و صحرای سینا، دنبال می شد ولی تروریسم داعشی نسخه ای نبود که مردم این کشورها بخواهند با آن کنار بیایند.
با افزیش قدرت داعش و انتشار خطرات و تهدیدات آن در منطقه، ضرورت مقابله با آن به یک دستورکار جهانی تبدیل شد. هرچند مماشات و کارشکنی هایی مانع از رودرویی جدی با این پدیده خطرناک شده بود. افزایش مهاجرت ها از سوریه و عراق به سمت کشورهای غربی و ایجاد معضلات ناشی از آن، تبعات عدم مبارزه جدی با تروریسم را تا پایتخت های این کشورها کشاند. اما در این میان گسترش هماهنگی میان کشورهای ایران، سوریه، عراق و در نهایت روسیه، ضربات جدی را به بدنه داعش وارد آورد. تشکیل گروه های مردمی در عراق برای مبارزه با داعش و کمک های مستشاری و نظامی ایران، باعث تجدید قوای نیروهای عراقی و جدیت در عقب راندن آن در مناطق تحت اشغال این گروه تروریستی داشت.
با عقب نشینی داعش از برخی از مناطق در عراق و سوریه و نبرد همزمان در چند جبهه، به تدریج مقاومت این گروه در هم شکسته شد و بسیاری از قسمت های سوق الجیشی برای تدارکات و تجهیز از دست داعش خارج شدند. در کنار این موارد، کاهش ذخایر مالی این گروه که ناشی از فروش نفت و دسترسی به برخی منابع مالی باقی مانده در شهرهای تحت اشغال، مالیات بستن بر مردم و قاچاق بود، ادامه به کارگیری، آموزش و جذب نیروهای جدید را با دشوای همراه ساخت.
راهبرد جدید داعش برای بقا
در سال جدید با وقوع همزمان پاکسازی مناطق تحت اشغال داعش و تضعیف مالی این گروه و افزایش درگیری ها در چند جبهه، راهبرد دیگری در دستور کار داعش قرار گرفت. این راهبرد بر پایه نیروهای خارجی گروه و افزایش عملیات های تروریستی خبرساز در کشورهای مختلف جهان شکل گرفته است. سرنگونی هواپیمای مسافربری روسی در صحرای سینا، کشتار گردشگران خارجی در مراکش و سپس ورود پدرخواندهای داعش به ترکیه و انجام چند عملیات تروریستی خونین علیه گردهمایی کردهای ترکیه، شروع موج افسارگسیخته عملیات ها در خارج از قلمرو داعش بود.
ولی خبرسازترین حمله تروریستی در سال گذشته میلادی به چند عملیات تروریستی در پاریس و درست زیر گوش فرانسوا اولاند، ریئس جمهور فرانسه در زمان بازی دوستانه آلمان و فرانسه بود. 13 نوامبر 2015، جهان در شوکی فرورفت که همگان را از چنین عملیاتی متحیر ساخت. نیروهای وابسته به داعش در شب 13 نوامبر، چندین عملیات تیراندازی و انفجار انتحاری در بخش های از پاریس انجام دادند که به کشته شدن 130 نفرانجامید. هرچند داعش پیش ازآن، در کشورهای غرب آسیا و شمال آفریقا، کشتارهای بیرحمانه ای راه انداخته بود، ولی نفوذ به قلب اروپا و انجام چنین عملیاتی درحجم وسیع، بی سابقه بود.
به دنبال آن و با شروع سال 2016، داعش به راهبرد خود در نفوذ نیروهای خود به پایتخت ها و شهرهای مهم جهان ادامه داد و حوادث خونینی بسیاری دربروکسل بلژیک، بیروت، استانبول، آنکارا، بغداد ... به بار آورد. نتیجه ای که از بالا رفتن آمار عملیات های تروریستی توسط داعش در قالب بمب گذاری و تیراندازی، می توان گرفت، نشان از اضمحلال این گروه به عنوان خلافت خودخوانده داعش دارد. ولی داعش با دستور کار تشکیل دولت که در ابتدای کار داشت، به سادگی، حذف نخواهد شد و با از دست دادن سرزمین های تحت اشغال، دهها وصدها تروریست کارآزموده را در اختیار دارد که می تواند از آنها برای فعالیت های جزیره ای در سایر نقاط جهان به کار گیرد.
در هفته های اخیر، هر چند داعش از فلوجه عقب رانده شد و از الرمادی نیز پاکسازی شد، ولی نیروهای وابسته به این گروه، با تمام توان، عملیات های انتحاری خود را در بغداد و اطراف آن افزایش داده اند. چنین راهبردی سبب می شود پاکسازی کامل نیروهای داعش از سطح عراق سال ها به دارزا کشیده شود و هر آن عراق باید منتظر وقوع عملیات های ترویستی توسط عمال داعشی در داخل خاکش باشد. چنین رفتاری در سوریه نیز با پاکسازی مناطق تحت اشغال داعش افزایش خواهد یافت و این نیروها به صورت بالقوه یا جذب گروه های ترویستی فعال دیگر در سوریه خواهند شد و یا به صورت تیم های جداگانه با دستور کار مشخص، آتش تروریسم را همچنان شعله ور نگاه خواهند داشت.
در این نقشه دامنه نفوذ داعش در جهان به خوبی نشان داده شده است. دو کشور عراق و سوریه مرکز پیشروی های این گروه است و نفوذ بالای آن تا اردن، لبنان، فلسطین نیز کشیده شده است. ستارهای قرمز نشان دهنده، مناطقی است که نیروهای وابسته به داعش در آن فعال بودند و ستاره های زرد مناطق بالقوه برای نفوذ داعش می باشند. کشورها با رنگ قهوه ای، کشورهای قدرتمند منطقه هستند و رنگ سبز نیز کشورهای مسلمان جهان را نشان می دهد.
در نقشه بالا سلسله عملیات های موفق و ناموفق داعش در سطح جهان در دو سال اخیر به نمایش گذاشته شده است. همچنین عملیات مربوط به ماه رمضان با عنوان کمپین شیخ ابوعلی انباری نیز با رنگ قرمز نشان داده شده است. نقاط قرمز بدون حاشیه آبی به عملیات ها و درگیری های اخیر داعش مربوط است و نقاط زرد رنگ مربوط به سلسله عملیات های ناموفق، دستگیری اعضای داعش و اعلام هشدارها درباره عملیات تروریستی است. افزایش نقاط قرمز در ماه های منتهی به سال 2016 و پس از آن، بیانگر تغییر راهبرد این گروه در نتیجه از دست دادن مناطق تحت اشغال در عراق و سوریه است.
نقشه سوریه در ماه جولای نشان می دهد که بسیاری از مناطق تحت سیطره این گروه در سال 2014 و 2015 در حال پاکسازی از سوی نیروهای ارتش سوریه، مقاومت و کردهاست. مناطق با رنگ خاکستری، مربوط به داعش است. مناطق بنفش رنگ در اختیار نیروهای کرد می باشد و رنگ متمایل به قرمز در کنترل نیروهای دولتی سوریه است.
در نقشه مربوط به عراق، با پاکسازی مناطق اطراف بغداد به ویژه فلوجه و الرمادی، عملیات های ارتش و نیروهای مقاومت به سمت استان صلاح الدین و شهر بزرگ موصل متمرکز شده است. در صورت موفقیت اخراج داعش از موصل، عراق تا حجم وسیعی، از تحت سیطره داعش نجات پیدا خواهد کرد ولی همچون هفته های اخیر باید احتمال حملات انتحاری و انتقام جویانه را بالا دانست. در این نقشه دوایر آبی نشاندهنده عملیات های پاکسازی می باشند و نقاط قرمز رنگ حملات تروریستی داعش هستند. مناطق تحت اشغال داعش که بسیار کاهش یافته اند با رنگ مشکی نمایش داده شده اند.
مرور این نقشه ها، یک ارزیابی مقدماتی از راهبرد گروه تروریستی داعش در ماه های اخیر را نشان می دهد. هر چند این گروه با عقب نشینی از مناطق تحت اشغال روبه رواست ولی نبردهای چند سال اخیر آن، نیروهای کارآزموده و حرفه ای را تربیت کرده که می توانند هریک همچون بمب ساعتی عمل کنند و جان بسیاری از مردم بیگناه سایر نقاط جهان را به خطر اندازند. محیط پر آشوب و ناامن غرب آسیا و آفریقا، محلی را برای ادامه زیست نیروهای داعش فراهم آورده است و پاکسازی نواحی تحت اشغال دولت خودخوانده داعش نیز، تنها دست این گروه را برای تجربه حکومت داری می بندد اما بسیاری از نیروهایش برای انجام عملیات های تروریستی، در سطح منطقه و جهان پخش خواهند شد و حتی احتمال بازگشت بخشی از آنها به پدرخوانده های القاعده نیز وجود دارد. از این رو افزایش سطح هوشیاری امنیتی و اطلاعاتی در ایران همچنان باید بالا و در حالت فوق العاده باشد چراکه از دست دادن نواحی تحت اشغال داعش، به معنای نابودی این گروه نیست و حتی ممکن است برای انتقام و در صدر اخبار بودن، راه های جدیدی را برای نفوذ انتخاب کنند.
