گروه تروریستی داعش که خود را با عنوان دولت اسلامی (الدولة الاسلامیة) معرفی می کند، یک گروه شورشی فعال در عراق و سوریه است که خود را کشوری مستقل دانسته و بخشهایی از شمال سوریه و عراق را در تصرف خود دارد. این گروه به رهبری ابوبکر البغدادی از جنگجویان سلفی جدا شده از شبکه القاعده تأسیس شده و با دولتهای عراق و سوریه و گروههای مخالف دولت سوریه وارد جنگ شده است. هویت و اهداف این گروه بنیادگرا و ارتباطات آن بهعلت اطلاعات متناقض چندان مشخص نیست. گروهی معتقدند داعش یکی از شاخه های القاعده در سوریه است. گروه دیگری آن را یک سازمان مستقل میدانند که برای تشکیل دولت اسلامی در تلاش است و گروه سومی نیز معتقد است داعش ساخته و پرداخته پروژه های غربی- اروپایی برای استقرار نظم نوین در خاورمیانه است.
داعش را میتوان مولود نامبارک تهاجم نظامی ارتش آمریکا و انگلیس به عراق نامید که با شعار مبارزه با آمریکا تلاش کرد با دامن زدن به تبلیغات دروغین مذهبی و مظلومنمایی، بهعنوان جایگزین نیروهای اشغالگر آمریکایی در عراق به آمال خود مشروعیت و تأسیس دولت بهاصطلاح اسلامی شام و عراق رسمیت ببخشد. ریشههای تشکیل این گروه که قدیمیترین تشکیلات در بین همه گروههای مسلح برجسته در منطقه است، به سال 2004میلادی باز میگردد، زمانی که ابومصعب زرقاوی سرکرده القاعده در عراق گروهی به نام «جماعت توحید و جهاد» تشکیل داد. زرقاوی که ریاست این گروه را بهعهده داشت با القاعده به رهبری اسامه بنلادن بیعت کرد و نماینده القاعده در این منطقه شد. زرقاوی در سال میلادی2006 بدست نظامیان آمریکایی به قتل رسید و یکی از اعضای ارشد این گروه بنام «ابوحمزه مهاجر» رهبری این گروه را بدست گرفت. المهاجر برای توسعه داعش تلاش فراوان کرد و عملیاتهای مختلفی علیه نیروهای آمریکایی طراحی کرد. در همین حال، در پایان سال2006 «دولت اسلامی عراق» به رهبری ابو عمر البغدادیتشکیل شد. تا اینکه در آوریل 2010 در حمله مشترک نیروهای عراقی و آمریکایی همراه با «ابوعمر بغدادی» یکی دیگر از فرماندهان ارشد این گروه به قتل رسید. با مرگ ابو عمر بغدادی، شورای مشورتی دولت اسلامی عراق پس از گذشت ده روز، تشکیل جلسه داد و «ابوبکر بغدادی» را به ریاست گروه برگزید.
ابوبکر بغدادی در سال 1971 میلادی در یک خانواده دارای عقیده سلفی تکفیری در شهر سامرا به دنیا آمد. بغدادی فارغالتحصیل دانشگاه اسلامی بغداد است و لیسانس و فوقلیسانس و دکترایش را در این دانشگاه گرفته است و با فرهنگ اسلام، علوم تاریخ، انساب، فقه و مباحث شرعی آشنایی کامل دارد. بغدادی فعالیتهای خود را با تبلیغ و آموزش شروع کرد و بعدها به کار نظامی روی آورد و امروز بهعنوان قطبی از قطبهای سلفیه جهادی و از برجستهترین نظریهپردازان سلفی در استانهای دیاله و سامرای عراق به شمار میرود. بغدادی پس از طراحی و اجرای چندین عملیات تروریستی و شرکت در جنگهای خیابانی با همکاری برخی از شخصیتهای بنیادگرا و هم سو با اندیشههایش نخستین گروه تکفیری جهادی را تشکیل داد و فعالیتهای گروهی خود را در بغداد، سامرا و دیاله توسعه داد.
منابع مالی داعش
داعش از ثروتمندترین سازمانهای تروریستی در جهان است، با وجود اجماع بین المللی که برای نابودی این گروه تروریستیب به وجود آمده، اما منابع گسترده و متعدد مالی که تروریست های داعش در اختیار دارند، همچنان آن ها را در قید حیات نگه داشته است.
پیشروی سریع و انتقال و سازماندهی تروریستهای داعش بین مرزهای سوریه و عراق وترکیه و دستیابی این گروه به انواع سلاح و مهمات و تجهیزات پیشرفته، بدون در اختیار داشتن منابع مالی و تسلیحاتی و حمایتهای منطقه‌ای و بین‌المللی امکان پذیر نیست. قاچاق مواد مخدر، نفت و اشیای قیمتی از سوریه و انتقال آن به خاک ترکیه و فروش آنها در بازار سیاه، غارت اموال مردمی و دولتی از جمله دستبرد به بانکها، گرفتن مالیات از تاجران و مغازه داران محلی، اخاذی و آدم ربایی، جعل و تقلب درکنار حمایتهای مالی شهروندان و دولتهای عربی بویژه عربستان و قطر، فروش برده داری و کنیز فروشی از مهمترین فعالیتهای این گروه تروریستیبرای رفع نیازها و هزینههای مالی خود است.
قاچاق نفت و فروش آن در بازارهای سیاه
در کنار تسلط گروه تروریستی داعش بر منابع عظیم نفتی عراق این گروه تروریستی توانست در ظرف سه سال گذشته بر بسیاری از میادین، پالایشگاهها و تاسیسات نفتی در شرق سوریه نیز تسلط پیدا کند و با کنترل تاسیسات نفتی عراق و سوریه تبدیل به فروشنده نفت در منطقه شود. داعش توانسته از طریق ایجاد شبکههای پیشرفتهای از واسطهها و دلالان در منطقه کردستان عراق و نیز در ترکیه، روزانه 45 هزار بشکه به فروش برساند. فروش ارزان قیمت نفت درمیادین تحت تصرف داعش باعث شد این گروه به درآمدی نزدیک به 40 میلیون دلار در ماه دست پیدا کنند. نکتهای که باید در اینراستا متذکر شد این است که اغلب درآمدهای قاچاق نفت داعش، با حمایت انگلستان و آمریکا و در اقلیم خودمختار کردستان عراق و از طریق ترکیه به فروش میرسد. دولت ترکیه نقشی مهم در کمک به داعش برای قاچاق نفت عراق ایفا کرده است، به طوری که این گروه تروریستی با حمایتهای شکل گرفته توانسته روزانه حدود 200 تانکر نفت ارزان به ترکیه ارسال نماید و از طریق واسطهها به فروش رساند و گاه روزانه 3 تا 5 میلیون دلار درآمد نفتی به دست آورد.
قاچاق مواد مخدر
یکی از اصلیترین بنیانهای تقویت کننده تروریست در جهان فعلی تولید و فروش مواد مخدر است. در این میان دولت اسلامی در کنار بهرهگیری از کشت مواد مخدر در افغانستان خود به تولید و کاشت مواد مخدر همچون تریاک و حشیش در برخی از مناطق همچون «حمام العلیل» و «محلبیه» پرداخته است. پیوند میان تروریسم و کاشت و فروش مواد مخدر به گونهای است که بسیاری از تحلیلگران بین دو متغییر مطرح ارتباط مستقیمی برقرار نمودهاند چنانچه امروزه با افزایش گروههای تروریستی و اقدامات تروریستی تجارت مواد مخدر نیز افزایش پیدا کرده است. پیرامون میزان درآمد گروه تروریستی داعش از تجارت مواد مخدر رقم دقیق و موثقی اعلام نشده است. با این حال برخی مبلغ این درآمد را تا سقف حدود یک میلیارد دلار در سال برآورد نمودهاند. این درحالی است که همزمان با کشت و فروش مواد مخدر، تمایل این گروه تروریستی برای تولید مواد روانگردان همچون قرصهای کپتاگون نیزافزایش پیدا کرده است. چنانچه گروه تروریستی داعش پس از یک ماه تسلط بر چندین کارخانه داروسازی در حلب، موسوم به کارخانههای داروسازی «آسیا» اقدام به تولید قرصهای مخدر از این کارخانهها کرده است که ازجمله خطرناکترین و قویترین قرصهای مخدر مصنوعی به شمار میرود. میزان درآمد حاصله از فروش قرصهای روانگردان در مقایسه با میزان هزینه تولید رقمی بسیاربزرگ ارزیابی میگردد چنانچه این درآمد گاه تا یک و دو میلیارد دلار ارزیابی میشود.
سرقت از بانکها
یکی از منابع مالی داعش سرقت از بانکها است. تروریستهای داعش همواره سرقت از مردم ساکن مناطق تحت سیطره خود و همچنین دستبرد به بانکهای واقع در سوریه و عراق را بهعنوان یکی از مهمترین راهکارهای مهم تأمین منابع مالی خود در اولویت قرار دادهاند. بزرگترین دستاورد اقتصادی گروهک تروریستی داعش زمانی صورت گرفت که موصل بدون هیچ مقاومتی به دست اعضای این گروه افتاد و آنها بلافاصله بعد از ورود به موصل و اشغال استان نینوا، دست به غارت اموال بانکهای بزرگ این شهر زدند و حدود 430 میلیون دلار بدست آوردند. گروه تروریستی داعش در اقدام دیگری بهسرقت داراییهای موجود در بانکهای فلوجه پرداختند که با این دستبرد حدود90 میلیارد دینار عراقی را به سرقت بردند این اموال شامل حقوق کارکنان و پس اندازهای موجود در بانکها بود. آنها همچنین تا کنون بانکهای الثرثار، بانک الرافدین، بانک بغداد، بانک سرمایهگذاری را مورد سرقت قرار دادهاند. این گروه به هنگام ورود به موصل، تکریت و فلوجه و 13 شهر دیگر، داراییهای موجود در 62 بانک دولتی و خصوصی را بهسرقت بردند.
سرقت آثار باستانی
با گسترش یافتن تصرفات داعش در سالهای گذشته، میراث فرهنگی دو کشور عراق و سوریه که بخشهایی از خاکشان به تصرف این گروه در آمده بود، غارت شد. تروریستهای داعش با این ادعا که آثار باستانی مصداق بت پرستی هستند دست به تخریب و چپاول آنها زدهاند و اشیا مهمی را تصاحب کردند که جزو میراث فرهنگی سوریه و عراق بود. قدمت برخی از این آثار به 8 هزار سال پیش میرسید و بهای آنها در بازار آزاد به حدود 36 میلیون دلار می رسد. در سالهای گذشته کانون این صادرات مرزهای سوریه با ترکیه در حوالی تل ابیض بود که یکی از دژهای مستحکم داعش در سوریه است. به طور کلی، گروه داعش، از فروش اشیا باستانی ربوده شده عراق در ترکیه درآمد هنگفتی معادل صدها میلیون دلار بدست آورده است.
گرفتن مالیات و فدیه
در پی شدت گرفتن بحران مالی گروه تروریستی داعش این گروه اقدام به اخذ مالیات و فدیه از مردم سرزمینهای تحت تصرف خود نموده است. گروه تروریستی داعش گرچه از بسیاری از مفاهیم اسلامی همچون گرفتن فدیه، جزیه در برخورد با اسیران و اقلیتهای دینی استفاده میکنند، اما در نحوه برخورد با آنها به زیر پا گذاشتن بسیاری ازقوانین و مقررات اسلامی پرداخته است.
آدمربایی
آدم ربایی بهعنوان جنایتی شوم برای غرامتگیری و اخذ باج به مهمترین منبع تأمین مالی برای تروریستها به طور کلی و داعش به طور اخص تبدیل شده است. در مطالعهای که از سوی بنیاد «رَند» در سال 2014 انجام شد، نشان داده شد که در فاصله 2005 تا 2010 کمکهای مردمی خارجی تنها 5 درصد از بودجه عملیاتی این گروه را تشکیل میداد، در همین بازه زمانی «هستهها» ملزم بودند تا 20 درصد از درآمد کسب شده از آدمرباییها، اخاذیها و سایر فعالیتها را به رهبری بدهند. بررسیهای نیویورک تایمز نیز در اینرابطه نشان میدهد که القاعده (و وابستگان مستقیم آن) از سال 2008 به این سو حداقل 125 میلیون دلار درآمد از آدمربایی داشتهاند. وزارت خزانهداری ایالات متحده نیز مقدار این غرامتهای پرداختی را در مجموع تا سال 2014 مبلغی بالغ بر 165 میلیون دلار اعلام کرد. شدت آدم ربایی و گروهکانگیری توسط این گروه تروریستی درحدی است که در سال 2003 آدمربایان به ازای هر گروگان 200 هزار دلار دریافت کردند، اما اکنون این رقم به 10 میلیون دلارافزایش پیدا کرده است.
حامیان خارجی و داخلی
حامیان داخلی و خارجی یکی از مهمترین منابع مالی گروه تروریستی داعش است، زیرا بسیاری از اقدامات این گروه تروریستی از جمله تصرف شهر موصل در عراق بدون حمایت حامیان امکان پذیر نیست. برابر بر تحلیلهای صورت گرفته این گروه تروریستی دارای حامیانی در منطقه و جهان است.
درکنار حمایت عناصر داخلی که خود برآیندی ازانگیزههای گوناگون بود، میتوان از برخی حامیان خارجی نیز یاد نمود. درمیان حامیان خارجی رژیم صهیونیستی و کشورهای عرب به رهبری عربستان سعودی از مدافعان این گروه تروریستی هستند. حمایت گروههای یاد شده را میتوان در طیف گوناگونی از کمکهای مالی تا کمک های الکترونیکی و نرم افزاری دانست.
رژیم صهیونیستی دیر زمانی است که در پی ناامنی و بی ثباتی در منطقه است. ریشه این خواسته را بیش از هرچیز باید درترس این کشور برای ثبات و قدرتمند شدن کشورهای عربی و مقابله با این رژیم دانست؛ چراکه ثبات در مصر، سوریه، عراق و حتی یمن این کشورها را به سمت قویتر شدن میکشاند و این برای رژیم صهیونیستی سم مهلکی است. از این رو است که به حمایتهای متعدد از این گروه پرداخته است. درکنار حامیان خارجی میتوان به حامیان منطقه اشاره کرد که به حمایت مالی از این گروه تروریستی میپردازند. طبق گزارشهای موجود حمایت مالی از گروهک تروریستی داعش از طریق کمکهای نقدی عربستان تأمین میشود؛ این اموال در حساب شرکتی تجاری در لندن قرار میگیرد. پس از آن این اموال در چند مرحله به حسابی در یکی از بانک های اقلیم کردستان منتقل میشود که این اموال از راههای متعدد بهدست سرکردگان داعش میرسد.
پیرامون چرایی حمایت عربستان از گروه تکفیری داعش تحلیلهای متفاوتی ارائه شده است. دریک نگاه کلی به نظر میرسد حمایت عربستان سعودی از گروههای افراطی یا به عبارت دیگر گروههای سلفی در تمام انواع آن، چه جهادی و چه غیر جهادی، به بافت و ساختار عربستان سعودی باز میگردد که اغلب وهابیها در آنجا متمرکز شده که اهل سنت و شیعیان را تکفیر میکنند.از سوی دیگرترس و نگرانی دولت عربستان از نفوذ ایران در منطقه باعث می شود این دولت با حمایت از گروههای تروریستی و تلاش در جهت براندازی این حکومتها نفوذ ایران را کاهش و توازن شکل گرفته در منطقه را تغییردهد.
گرچه جامعه بین الملل از ائتلاف بین المللی برای ریشه کنی داعش دم می زند، اما به نظر نمی رسد مسدود کردن کانال های متعدد تامین منابع مالی مرتبط با داعش کار مشکلی باشد، از همین رو تحلیلگران همچنان فضای مبارزه با داعش را عرصه ای تبلیغاتی و غیر جدی می دانند و معتقدند این گروه تروریست و سایر گروه های مشابه آن در سایه اجماع جدی جامعه جهانی برای مبارزه با آن لااقل در عرصه های نظامی، مدت زمان طولانی دوام نخواهند آورد.
