جریان شناسی غرب گرایی در اخوان المسلمین مصر

اخوان المسلمین و غرب

اندیشه های حسن البناء در برهه ای از تاریخ نضج و نمو یافت که استعمار غربی جهان اسلام را در نوردیده و کمر به اضمحلال میراث هزار ساله اسلامی بسته بود. از این رو، بیشترین تمرکز خود را مبارزه با استعمار غربی و احیای خلافت اسلامی در سرزمین های اسلامی قرار داد. به اعتقاد حسن البنا پیروی از فرهنگ غربی اصلی ترین عامل انحطاط جوامع بشری است. با این حال ضمن رد جنبه های منفی فرهنگ غربی، از پذیرش جنبه های مثبت آن نیز استقبال می کرد. این تفکر به مرور زمان و با توجه به شرایط و مقتضیات زمان توسط دیگر رهبران و افراد با نفوذ در جماعت اخوان تغییر یافت ؛ بگونه ای که این جماعت برای تعامل با غرب دو رویکرد سیاسی و فرهنگی برای خود ترسیم نمود. براین اساس، رهبران اخوان در حالی که به لحاظ فرهنگی غرب به ویژه آمریکا را مرکز بی اخلاقی، بی عدالتی و ... می دانند و هرگونه تعامل با آن را نفی می کنند، اما از منظر سیاسی قائل به استفاده ابزاری از تعامل با آمریکا برای پیشبرد اهداف خود در نظام بین الملل هستند.

لذا مشاهده می گردد که از سالها قبل از انقلاب 25 ژانویه رهبران اخوانی سعی در نزدیکی به افراد و نهادهای جامعه مدنی در غرب نمودند. در دوران حکومت حسنی مبارک به دلیل فشارهای زیادی که بر جماعت اخوان وارد می شد، بسیاری از اعضا و رهبران آن به خارج از کشور گریخته و در پایتخت های اروپایی و آمریکایی به فعالیت سیاسی علیه حکومت مبارک پرداختند که همین مسئله زمینه مناسبی برای شکل گیری ارتباطات میان آنها و غرب گردید.

اما در این میان نقش برخی از چهره های اخوانی بیش از دیگران پر رنگ بوده و هست که در ادامه بدانها اشاره می گردد:

عصام الحداد، معمار رابطه با آمریکا

یکی از مهمترین شخصیت های اخوانی که نقش عمده ای در نزدیکی جماعت اخوان به غرب به ویژه آمریکا داشت دستیار خارجی محمد مرسی به نام «عصام الحداد» بود. بعد از انقلاب به عنوان مسئول ستاد انتخاباتی محمد مرسی فعالیت سیاسی خود را آغاز نمود و بعد از پیروزی وی با توجه به زندگی چندین ساله در انگلستان به عنوان مشاور خارجی رئیس جمهور معرفی گردید. گفتنی است که الحداد و برادرش مدحت الحداد که از بزرگترین سرمایه داران و کارخانه داران مصری است، از قدیم الایام با خیرت الشاطر رابطه دوستی داشته و به این ترتیب با کانون های ثروت و قدرت در اخوان نیز مرتبط بوده اند.

وی که به معمار روابط اخوا المسلمین با آمریکا معروف است در سال 2012م به تنهایی به آمریکا سفر کرد و به این ترتیب طلسم سفر یک مقام رسمی مصر (غیر از رئیس جمهور) به کاخ سفید را بعد از 38 سال شکست. بدون شک این اقدام وی ناشی از عمق روابط میان او با دولت آمریکا داشت. الحداد یکی از اعضای دفتر اخوان در لندن بود که در دوران حسنی مبارک توانسته بود ارتباطات خوبی را تحت پوشش مراکز مطالعاتی و گروههای دوستی مانند «ماس» با مقامات آمریکایی برقرار نماید.

بعد از انقلاب 25 ژانویه و قبل از انتخابات ریاست جمهوری نیز جماعت اخوان با توجه به نفوذ آمریکا در مصر به سرعت اقدام به راه اندازی یک لابی قوی در واشنگتن تحت عنوان «لابی اسلامی» جهت برقراری ارتباط با دولت آمریکا نمود که مسئولیت آن را عصام الحداد بر عهده داشت. طبق اسناد آمریکایی الحداد نقش بارزی در آزادسازی کارمندان بازداشت شده آمریکایی که به اتهام جاسوسی در این کشور به سر می بردند، ایفا کرده بود. از این رو ارتباطات خوبی را با دستیار حقوق بشر وزارت خارجه آمریکا به نام «مایکل بوسنر» برقرار نموده بود.

به تدریج با استقرار دولت انقلابی در مصر فعالیت لابی اسلامی در آمریکا نیز گسترش یافت بگونه ای که به حافظ منافع اخوانی های دیگر کشورهای عربی همچون لیبی و تونس در آمریکا تبدیل گردید و نقش عمده ای در تعدیل سیاست های دولت آمریکا در قبال دولت های اخوانی در این کشورهای ایفا نمود. لازم به ذکر است که از جمله اهرم های فشار این لابی برای تغییر سیاست های دولت آمریکا در قبال اخوان برخی شرکت های معتبر آمریکایی مرتبط با اخوان همچون شرکت سرمایه گذاری «زینس» و «انجمن موسسان آمریکایی» بود. همچنین فعالیت افرادی از قبیل «هوما عابدین» مشاور مصری تبار اوباما و از دوستان نزدیک هیلاری کلینتون یکی دیگر از زمینه های نزدیکی لابی اسلامی به ریاست عصام الحداد به اخوان المسلمین بود.  

از جمله اقدامات الحداد جهت نزدیکی به آمریکا می توان به فروش 40 درصد از اراضی صحرای سینا به آمریکا اشاره نمود. طبق گزارشی که در شبکه تلویزیونی TV14vip  پیرامون این مسئله پخش شده است این قرارداد توسط محمد مرسی، خیرت الشاطر و عصام الحداد امضا شده و تا قبل از سقوط دولت مرسی مبلغی در حدود هشت میلیارد دلار آن توسط خیرت الشاطر دریافت گردیده بود اما کودتای ارتش مانع از اتمام این قرار گردید.

انس تکریتی، سفیر اخوان در اروپا

شاید بتوان انس تکریتی را یکی از مهمترین شخصیت های اخوانی در اروپا دانست که دارای نقش موثری در برقراری روابط جماعت اخوان با کشورهای اروپایی می باشد. وی فرزند « اسامه تکریتی » مرشدکل سابق اخوان المسلمین عراق است که به دلیل مخالفت با سیاست های حزب بعث مجبور به پناهنده شدن در انگلستان گردید. لذا انس تکریتی از سن دو سالگی در انگلستان زندگی کرده و اکنون استاد دانشکده علوم سیاسی «وستمنستر» می باشد . همچنین یکی از نویسندگان ثابت روزنامه های گاردین، اهرام هفتگی و اسلام اونلاین بوده و بصورت هفتگی در برنامه هایی همچون گفتگو و شرق و غرب حضور می یابد.  

این فعال اخوانی تا کنون بارها اقدام به راه اندازی کنفرانس ها ، راهپیمایی ها و ... در مقابله با موج اسلام هراسی در اروپا و جنگ علیه افغانستان ، عراق و اشغال فلسطین نموده است. در سال 2004م تکریتی با کمال هلباوی دیگر فعال اخوانی در انگلستان ارتباط برقرار نمود و در انجمن اسلامی بریتانیا که مرکز فعالیت اخوانی های اروپا است، مشغول به فعالیت شد. اگرچه خود نیز در سال 2005م اقدام به تاسیس موسسه ای به نام «قرطبه» نمود که با هدف گفتگوی تمدنها فعالیت خود را آغاز نمود. بسیاری از تحلیلگران بر این باورند که روابط عمیقی میان این دو موسسه اسلامی در انگلستان وجود دارد، حال آنکه خود تکریتی همواره این مسئله را تکذیب می کند. طبق گزارش های موجود این موسسه بعد از عزل محمد مرسی ائتلافی از گروههای اسلامگرای فعال در انگلستان را برای حمایت از رئیس جمهور مخلوع و برپایی تظاهرات در مقابل سفارت مصر در لندن تشکیل داد.

تکریتی روابط خوبی با حماس (شاخه فلسطینی اخوان) و شخص محمود عباس و محمد صوالحه مغز متفکر سیاسی و امنیتی حماس دارد. وی همچنین دارای روابط عمیقی با طارق الهاشمی دبیرکل حزب اسلامی عراق و اسامه نجیفی است که دارای گرایش های اخوانی بوده و تعاملات خوبی نیز با تشکیلات جهانی اخوان دارد. تکریتی در سوریه نیز ارتباطات خوبی با ارتش آزاد سوریه دارد و از ابتدا یکی از موافقان حمله ائتلاف غربی به این کشور بوده است.

تکریتی در سال 2004م به حزب «ریسپکت» به رهبری جورج گالووی پیوست و در قالب ائتلاف ضد جنگ به مجلس انگلستان راه یافت. وی از سال 2003 بارها به عراق سفر کرده و در سال 2004 بصورت نمایشی در ماجرای ربایش تعدادی از شهروندان عراقی در استان صلاح الدین میانجی کرد و این شوو تبلیغاتی به کرات در شبکه بی بی سی به نمایش گذاشته شد.  آخرین اقدام تکریتی که بسیار از سوی رسانه ها مورد توجه قرار گرفت حضور وی در جلسه اسامه نجیفی رئیس سابق پارلمان عراق با باراک اوباما در ژانویه 2014م بود که به عنوان مترجم در این جلسه فوق محرمانه شرکت کرد!. این در حالی بود که رسانه های عراقی وی را جاسوس اتحادیه اروپا و اخوان المسلمین در این جلسه معرفی می کردند.

خیرت الشاطر، امپراتوری شرکت های زنجیره ای

مهندس خیرت شاطر یکی از ثروتمندترین و با نفوذ ترین اعضای اخوان المسلمین محسوب می شود که نقش اساسی در به قدرت رسیدن محمد مرسی داشت. وی قبل از پیوستن به اخوان در تشکل های دانشجویی کمونیستی فعالیت می کرد اما از دهه هفتاد به اخوان المسلمین پیوست و به سرعت پله های ترقی را پیمود. بعد از انقلاب مصر اولین گزینه اخوان برای انتخابات ریاست جمهوری خیرت شاطر بود اما به دلیل رد صلاحیت از سوی هیات نظارت بر انتخابات مصر محمد مرسی به عنوان گزینه جایگزین معرفی گردید. 

خیرت شاطر فعالیت های اقتصادی خود را با پیمانکاری پروژه های دولتی در مصر آغاز نمود و مدتی را به کشورهای خلیج فارس سفر کرد و در آنجا به کار تجارت مشغول شد. بعد از بازگشت به مصر در بخش های مختلف اقتصادی وارد شد و شرکت های صنعتی و فروشگاههای متعددی را بصورت زنجیره ای در این کشور تاسیس نمود که بخشی از سهام آنها متعلق به جماعت اخوان بود. از دیگر حوزه های فعالیت اقتصادی شاطر می توان به خرید بخش عمده ای از سهام شرکت های فورکس و هات فورکس اشاره نمود که در کشورهای متعدد اروپایی و آمریکایی دارای دفاتر متعدد می باشد. همچنین شرکت تجاری ETORO که دفتر اصلی آن در قبرس می باشد از دیگر بخش های سرمایه گذاری شاطر بود.

با این حال یکی از مهمترین کارهایی که شاطر با آن شهرت یافته است راه اندازی سایت «اخوان وب» به زبان انگلیسی است که در این سایت اقدام به اجرای گفتگو با مراکز مطالعاتی غربی و ارائه رویکرد اخوان به جهان غرب می نمود. وی در مقاله ای تحت عنوان «از ما نترسید» که در سال 2005 توسط روزنامه گاردین منتشر گردید از تمایل اخوان برای برقراری ارتباط با جهان غرب سخن گفته است. این سایت در حقیقت یک دایرة المعارف مجازی بسیار گسترده از مطالب مربوط به اخوان شامل فیلم، عکس، کتاب، مقاله و ... است که به دو زبان عربی و انگلیسی در اختیار مخاطبان خود پشتیبانی می گردد.

با اندکی بررسی و تعمق در صفحات این پایگاه داده به راحتی می توان به تلاش گردانندگان آن برای ایجاد نوعی ادارک سازی برای مخاطبان غربی و ترسیم چهره ای معتدل و اهل مذاکره از جماعت اخوان المسلمین پی برد. در بسیاری از مقالات و تصاویری که در بر روی این سایت به نمایش گذاشته شده است، سعی شده به شبهات و اتهاماتی که از سوی مخالفان داخلی و خارجی جماعت اخوان بر آنها وارد شده است، مبرا ساخته و بصورت استدلالی البته با اندکی چاشنی عملیات روانی به مخاطبان خود چنین القاء کنند که اخوان المسلمین جماعتی معتدل، مورد ظلم واقع شده و البته متفکر و روشنفکر است.

نتیجه گیری

بدون شک نوع نگاه اخوان المسلمین به غرب از آغاز تاسیس تا کنون دارای یک سیر رو به همگرایی بوده است که از جمله آن می توان به وجود زیرساخت های فکری و فرهنگی مستعد ، فشار دولت های حاکم ، تمایل کشورهای غربی برای ارتباط گیری با جماعت اخوان به عنوان فعال ترین اپوزسیون اسلامی در کشورهای عربی به ویژه مصر، حضور عناصری از اخوان در کشورهای اروپایی و آمریکایی که دارای ارتباطاتی با مقامات امنیتی و سیاسی غربی هستند و ... اشاره نمود. این مسئله بعد از قدرت گیری جماعت اخوان در مصر تا مقدار زیادی سرعت گرفت و محمد مرسی رئیس جمهوری اخوانی مصر که خود دانش آموخته غرب بود با بکارگیری افراد همسو با غرب این مسیر را بیش از گذشته در درون جماعت اخوان نهادینه نمود .