اعدام ایت الله نمر باقر النمر مخالف شیعه رژیم آل سعود به همراه شمار دیگری از مخالفان واکنش های گسترده ای را در ایرانف منطقه و جهان داشته است.
در پی این اقدام تحریک آمیز سعودی در این مقطع زمانی خاص موجب شد تا گروهی از افراد ناشناس مشکوک به اماکن دیپلماتیک این کشور در تهران و مشهد تعرض کنند. اقدامی مشکوک که موجب جنجال سیاسی رژیم سعودی علیه جمهوری اسلامی ایران شد هر چند عالی ترین مقامات جمهوری اسلامی ایران با هدف کاستن از تنش ها تعرض صورت گرفته را محکوم کرده و وعده برخورد قضایی با عوامل ان را دادند.
به اعتقاد بسیاری این حرکتی مشکوک بوده است که رژیم سعودی با بهانه قرار دادن آن برای دستیابی به اهدافی کلان تر روابط خود با ایران را قطع کرد.
در همین رابطه گفتگویی انجام شده است با «عثمان فاروق لوغ اوغلو» معاون حزب جمهوری خلق ترکیه و منتقد سیاست های دولت این کشور که در زیر از حضورتان می گذرد.
شما تاثیر چنین تنش هایی را بر منطقه چگونه ارزیابی می کنید؟
تنش بین ایران و عربستان تبعات زیادی برای منطقه خواهد داشت، منطقه ای که شاهد جنگ های داخلی، تروریسم و افراطی گری است. پدیده هایی که در حال ویران کردن منطقه هستند.
آخرین مرحله ویرانی منطقه با اعدام رهبر شیعه عربستانی توسط دولت سعودی صورت گرفته است که موجب تشدید اختلافات دو قدرت منطقه ای یعنی ایران و عربستان شده است. ایران و عربستان علاوه بر اختلافات مذهبی در برداشت خود از اسلام و رقابت های منطقه ای اختلافات شدیدی در سوریه، عراق و یمن دارند. رجزخوانی های اخیر دو طرف هم موجب شعله ور شدن خصومت دو طرف در روزهای اخیر شده است.
به نظر شما اهداف احتمالی آل سعود از اعدام شیخ نمر و به دنبال آن قطع رابطه با ایران چه چیزهایی می توانند باشند؟
خاندان سعود با وجود مخالفت های گسترده داخلی ، منطقه ای و بین المللی هنوز به اعدام ادامه می دهند. پادشاه عربستان قدرت عفو شیخ نمر را داشت اما این کار را نکرد زیرا پادشاه سعودی در اقدامی سنجیده و محاسبه شده با این کار سعی در تغییر شرایط سیاسی و اقتصادی و مشکلات داخلی به نفع خود داشت. اهداف احتمالی آل سعود از این کار می توانند:
الف- افزایش نفوذ قدرت و نفوذ منطقه ای در زمانی که شاهد افزایش نفوذ ایران در سوریه هستیم و توافق هسته ای ایران و غرب در حال نزدیک شدن به اجرایی شدن است امری که موجب لغو تحریم های ایران و افزایش نفوذ ایران خواهد شد. عربستان قصد دارد با انزوای منطقه ای ایران موجبات برگرداندن ایران به وضعیت قبلی را فراهم کند.
ب- بر اساس برآوردهای اخیر صندوق بین المللی پول عربستان در آستانه ورشکستگی قرار دارد و ادامه بقای رژیم سعودی و ثبات آن تا حد زیادی وابسته به قیمت بالای نفت است. اما قیمت نفت رو به کاهش است شاید عربستان قصد دارد با ایجاد تنش در خلیج فارس موجب افزایش قیمت جهانی نفت باشد هر چند این مسئله به نفع ایران هم خواهد بود.
ج- تنش ها و رقابت های داخلی درخاندان سعودی برای کسب قدرت، وخامت اوضاع اقتصادی، تنش های قومیتی، فشارهای سیاسی و اجتماعی برای اصلاحات، و شکست های سیاست خارجی همگی تبدیل به آواری شده اند که موجب بیم خاندان سعودی درباره ادامه حیات خود شده اند. انحراف افکار عمومی داخلی از این مشکلات و برانگیختن حس ملی آنها علیه ایران می تواند از دیگر اهداف رژیم سعودی باشد.
د- خاندان سعودی بعد از شکست سیاست های خارجی خودشان در سوریه، یمن و عراق و نارضایتی از نحوه تعامل آمریکا با آنها به ویژه بعد از توافق هسته ای غرب و ایران ، قصد دارد با شعله ور کردن یک بحران عمده در منطقه شکست سیاست خارجی خود را جبران کند و بار دیگر ایران را «شرور» جلوه دهد تا بتواند حمایت های آمریکا را از خود جلب کند.
ه- شاید عربستان اینگونه محاسبه کرده است که ائتلاف ۳۴ کشوری که اخیرا علیه ترورسم ایجاد کرده است در رویارویی با ایران به حمایت از عربستان خواهد پرداخت. زیرا با وجود اینکه این ائتلاف گفته شده دارای ابعاد نظامی است اما در واقع یک اتحاد سنی علیه شیعیان می باشد زیرا که ایران، عراق و سوریه در آن حضور ندارند. منطقی ترین راه برای ایجاد یک اتحاد اسلامی علیه تروریسم ایجاد آن با محوریت سازمان همکاری اسلامی می باشد که تمامی کشورهای مسلمان شیعه و سنی در آن حضور دارند. به هر حال می تون گفت شاید عربستان قبل از برخورد احتمالی با ایران تلاش کرد تا این ائتلاف را ایجاد کند تا از آن در برخورد برنامه ریزی شده اش با ایران و بازیگران شیعه در منطقه بهره بجوید.
آیا به اعتقاد شما نهایتا عربستان خواهد توانست از این بحرانی که طراحی کرده به نفع خود استفاده کند و به اهداف احتمالی که شما مطرح کردید دست بیابد؟
خیر زیرا اولا بر خلاف انتظارات عربستان اوضاع بیشتر به ضرر عربستان پیش رفته تا ایران زیرا ایران بیشتر به خاطر تعرض به سفارت و کنسولگری سعودی مورد انتقاد بوده اما عربستان بطور گسترده ای به خاطر اعدام ها مورد انتقاد قرار گرفته است. نکته قابل توجه این است که رئیس جمهور ایران و سپاه پاسداران تعرض به سفارت سعودی را رد کرده و قول تنبیه عوامل آن را داده اند. بطور کلی هم جامعه جهانی خواستار کاهش تنش ها و حل مشکل از طریق دیپلماتیک شده اندبه استثناء کشورهای حاشیه خلیج فارس و سودان.
ثانیا، پاسخ اولیه بازار نفت تا به اینجا بر خلاف انتظارات عربستان بوده است بطوریکه قیمت نفت به جای صعود سقوط داشته است هر چند این روند می تواند با توجه به روندهای آتی تغییر کند.
ثالثا، اینکه احساسات ملی مردم عربستان در این بحران پشت سر خانواده سلطنتی سعودی قرار گیرد جای سوال و تردید است. معمولا مشکلات داخلی با ماجراجویی در سیاست خارجی حل نمی شوند. بادهای تغییرات در جهان عرب به سوی سعودی ها شروع به وزیدن کرده و در صورت شکست این ماجراجویی خاندان سعودی به احتمال بسیار زیاد شاهد تغییرات بنیادین در عربستان خواهیم بود که تبعات آن موجب کاهش سیطره خانواده سلطنتی بر این کشور خواهد بود. رابعا، تمامی روندهای حاضر حکایت از آن دارند که همه خواستار کاهش تنش ها هستند که در صورت این اتفاق دست سعودی ها خالی خواهد ماند. و در صورت اصرار سعودی ها برای ادامه تنش با ایران این سعودی ها خواهند بود که بازنده خواهند بود. علاوه بر این هرگونه برخورد نظامی بین ایران و عربستان موجب ویرانی منطقه خلیج فارس و دو کشور خواهد شد و نتایج آن برای همه ویرانگر خواهد بود، البته اگر این درگیری پایانی داشته باشد. اگر قطب بندی فرقه گرایانه در منطقه به کشورهای دیگر تسری پیدا کند این درگیری تبعات بیشتری خواهد داشت.
ایا به نظر شما در صورت تشدید بحران و درگیری بین ایران و عربستان کشورهای مورد نظر عربستان به حمایت از این کشور خواهند پرداخت؟
احتمال اینکه عربستان بتواند حمایت های عمده ای از اعضای اتحاد اسلامی ضد داعش کسب کند کم است به جز برخی حمایت های محدود همراه ژست های دیپلماتیک.
چرا این کشورها به آل سعود کمک نخواهند کرد؟
زیرا اگر شکاف های فرقه گرایانه عمیق شوند بسیاری از این کشورها خودشان درگیر جنگ های فرقه گرایانه خودشان خواهند شد.
رفتار ایران در مواجه با بحران سازی سعودی را چگونه ارزیابی می کنید؟
به نظر می رسد که طرف ایرانی بازی را بطور صحیحی انجام می دهد. بجز برخی رجز خوانی های محدود پاسخ ایران حساب شده است و ایران از اقداماتی که شکاف فرقه گرایانه را تعمیق کند خودداری کرده است و سعی می کند اعتباری را که با دستیابی به توافق هسته ای و با حضور در کنفرانس وین درباره سوریه به دست آورده است را حفظ کند.
به اعتقاد شما این بحران چگونه باید حل و فصل شود؟ ایا ترکیه می تواند به عنوان میانجی بین ایران و عربستان وارد شود؟
بهترین بازیگری که می تواند نقش میانجی را داشته باشد ترکیه است. زیرا ترکیه کشوری است که هم با ایران و هم با عربستان رابطه نزدیک دارد. ترکیه باید با توسل به اصول سکولار خود بدون لحاظ ملاحظات فرقه گرایانه عمل کند. بحران موجود بهترین فرصت برای آنکارا است تا اعتبار و احترام قبلی خود را که در سال های گذشته از دست داده است را احیا کند. اما متاسفانه به نظر نمی رسد که ترکیه چنین کاری را بکند زیرا ترکیه بیش از یک دهه است که تحت حکومت حزب حاکم عدالت و توسعه است و خودش سیاست های فرقه گرایانه در پیش گرفته است و اختلافات زیادی با تهران دارد و روابط بسیار نزدیکی با ریاض برقرار کرده است. اردوغان در اولین واکنش خود مسئله اعدام های سعودی را مسئله داخلی عربستان خواند و تعرض به اماکن دیپلماتیک سعودی را محکوم کرد.
ایا ترکیه قدمی بری حل این بحران تا کنون برداشته است؟
تنها اقدام عملی آنکارا برای حل این بحران این بوده است که از مدیر امور مذهبی ترکیه خواسته است تا با طرف ایرانی و سعودی صحبت کند یعنی اینکه کاری اشتباه به فردی اشتباه سپرده شده است زیرا مسئله بین ایران و عربستان مسئله سیاسی و استراتژیک است و نه مسئله مذهبی. فرصتی برای ترمیم روابط ایران و ترکیه ایجاد شده است اما متاسفانه از دست احزاب کاری بر نمی آید و این موضوع در دستور کار دولت نیست.
جای ناراحتی و تاسف است که برای کاستن تنش های منطقه ای بازباید قدرت های فرا منطقه ای مثل آمریکا و روسیه وارد عمل شوند و برای این کار از سیاست های چماق و هویچ خود علیه کشورهای منطقه استفاده کنند. کاری که باید الان صورت نگیرد وارد کردن شورای امنیت سازمان ملل در این بحران است. هر چند ممکن است در آینده به این کار نیاز باشد.
