به گزارشافکارخبر،این روزها توجه بیشتر رسانه‌ها به جنایات گروه تروریستی داعش و مسائل مربوط به جمعبندی مذاکرات هسته‌ای کشورمان معطوف شده است. اما در میان این مباحثخبرساز و جذاب، رخدادی تاریخی نیز در حال وقوع است. ۶ سال و نیم پیش و در سال ۲۰۰۸، بهای هر بشکه نفت خام پایه آمریکا بیش از ۱۴۰ دلار بود؛ اما حالا بهای هر بشکه نفت خام پایه آمریکا حدود ۴۰ دلار است. نزول کمسابقهبهای جهانی نفت که هم‌اکنون شاهد آن هستیم بدون شک برندگان و بازندگان پرآوازه‌ای دارد. بهای جهانی نفت در اواخر دهه ۸۰ قرن گذشته نزولی مشابه را تجربه کرد؛ نزولی که به باور «فرید زکریا،» - - تحلیلگر و روزنامه‌نگار مشهور آمریکایی – از هم پاشیدن اتحاد جماهیر شوروی را به همراه داشت. پس این بار نوبت به چه کشور یا کشورهایی می‌رسد که از این نزول کم‌سابقه متضرر شوند؟
عربستان، پای ثابت بحران‌های نفتی جهان
در سال ۱۹۷۳، سازمان کشورهای صادر‌کننده نفت(اوپک) تصمیم گرفت به دلیل حمایت آمریکا از رژیم صهیونیستی در جنگ میان این رژیم و اعراب، آمریکا و کشورهای غربی را تحریم کند. تحریم صادرات و فروش نفت به آمریکا و کشورهای غربی، تأثیری شگرف بر بهای طلای سیاه داشت. بهای جهانی نفت از بشکه‌ای ۳ دلار در سال ۱۹۷۳ به بشکه‌ای ۱۲ دلار در سال ۱۹۷۴ رسید. این افزایش تا حدود سال ۱۹۸۰ نیز ادامه یافت: زمانی که بهای جهانی نفت، بشکه‌ای ۸۰ دلار را نیز تجربه کرد. عربستان، آن روزها نقش مهمی در کاهش تولید نفت، افزایش بهای طلای سیاه و تشدید فشار بر آمریکا ایفا کرد.
رویترز در مقاله‌ای که اواخر آذر سال گذشته منتشر کرد، به نقش عربستان در بحران نفتی سال ۱۹۷۳ پرداخت. در این مقاله آمده است: «در ماه اوت سال ۱۹۷۳، انور سادات – رئیس جمهور وقت مصر – مخفیانه به ریاض سفر کرد تا با ملک فیصل – پادشاه وقت عربستان – ملاقات کند. سادات برای جنگ با اسرائیل آماده می‌شد و به همین دلیل، مایل بود عربستان از مرگبارترین سلاحش – نفت – علیه مهمترین حامی اسرائیل– آمریکا – استفاده کند. ملک فیصل تا آن زمان با استفاده کشورهای عرب از سلاح نفت مخالف بود؛ اما پس از رخداد جنگ اعراب و اسرائیل در اکتبر ۱۹۷۳، کشورهای عرب تولیدکننده نفت بهای محصولشان را
افزایش دادند، تولید را کاهش دادند و برای تنبیه آمریکا … تحریم صادرات نفت را به این کشور به اجرا گذاشتند. بدون عربستان سعودی، آن تحریم نفتی چندان پیش نمی‌رفت.»
حالا هم که بیش از ۴۰ سال از آن زمان می‌گذرد، عربستان باز هم نقشی محوری در بحران کنونی حاکم بر بازار نفت ایفا می‌کند؛ اما این بار برای کاستن هرچه بیشتر از بهای جهانی طلای سیاه. به نوشته رویترز، عربستان تولید نفت خود را کاهش نمی‌دهد تا بهای جهانی طلای سیاه کاهش یابد؛ آن هم زمانی که جهان با مازاد عرضه نفت دست به گریبان است. عربستان همچنین در اواخر سال ۲۰۱۴ میلادی و در اقدامی جنجالی توانست جلوی کاهش تولید نفت اوپک را بگیرد. اوپک هم‌اکنون یک‌سوم از کل نفت جهان را تولید می‌کند.
عربستان، درگیر بحرانی خودساخته
اما ظاهراً کنترل بازار جهانی نفت از دست عربستان هم خارج شده‌است. وب‌سایت " آی‌بی تایمز " با انتشار مقاله‌ای با عنوان «نبرد نفت می‌تواند همزمان با کاهش بها بر عربستان تأثیری معکوس داشته باشد» به بررسی پیامدهای اقدامات عربستان در بازار نفت پرداخته‌است. در این مقاله آمده‌است: «پاسخ عربستان سعودی به تولید نفت شیل در آمریکا افزایش تولید، کاهش بها و امیدواری به خروج تولیدکنندگان نفت آمریکا از بازار بوده‌است. سعودی‌ها نگرانند تولید نفت با فناوری " شیل " در آمریکا، وابستگی جهان را به نفت عربستان کاهش دهد. اما به نظر نمی‌رسد صنعت نفت شیل آمریکا بر اثر اقدامات
عربستان زیان دیده باشد. آمریکا هم‌اکنون روزانه ۹ میلیون و ۶۰۰ هزار بشکه نفت تولید می‌کند که در ۴۳ سال اخیر بیسابقه است. … ۹۰ درصد از صادرات عربستان به حوزه انرژی این کشور تعلق دارد و ۸۰ درصد از بودجه دولت نیز از محل صادرات نفت تأمین می‌شود. پس کاهش بهای جهانی نفت بدان معناست که عربستان حالا بیش از دخلش خرج می‌کند.»
در ادامه این مقاله آمده‌است: «بنا بر اعلام صندوق بین‌المللی پول، عربستان در سال ۲۰۱۵ با کسری بودجه‌ای ۱۴۰ میلیارد دلاری روبرو می‌شود که ۲۰ درصد از تولید ناخالص داخلی این کشور را تشکیل می‌دهد. برای کشوری که به هزینه‌های نظامی گزاف و کسر نکردن مالیات از درآمد مردم عادت دارد، کنار آمدن با پیامدهای نفت ارزان بسیار دشوار است. ملک سلمان که ۷ ماه پیش زمام امور را در این کشور به دست گرفت، در همان روزهای نخست حضورش در مسند قدرت ۳۲ میلیارد دلار را برای اعطای پاداش به کارکنان دولت اختصاص داد؛: اقدامی که نشانی از صرفه‌جویی در آن دیده نمی‌شود. همچنین هزینه‌های
سرسام‌آور مداخله نظامی عربستان در یمن، هزینه‌های سعودی‌ها را به شدت افزایش داده‌است. … این مشکلیست که عربستان خودش آن را به وجود آورده و ممکن است در آستانه شکست در جنگی باشد که خودش آن را آغاز کرده‌است.»
روسیه، در کانون توجه سعودی‌ها
البته سعودی‌ها جدا از هدف گرفتن تولید نفت آمریکا، به دنبال آسیب رساندن به روسیه و ایران نیز بودند تا با یک تیر چند هدف را نشانه رفته‌باشند. وب‌سایت «بی‌بی‌سی» در مقاله‌ای به بررسی برندگان و بازندگان شرایط حاکم بر بازار جهانی نفت پرداخته‌است. در این مطلب از روسیه به عنوان بازنده اصلی این وضع نام برده شده‌است. نباید فراموش کرد که روسیه یکی از حامیان اصلی بشار اسد و دولت سوریه است؛ موضعی که به مذاق سعودی‌ها خوش نمی‌آید. نویسنده این مقاله میفزاید: «روسیه یکی از بزرگترین تولیدکنندگان نفت جهان است و ۷۰ درصد از درآمدهای صادراتی این کشور را نفت و گاز تشکیل
می‌دهد. روسیه در ازای هر ۱ دلاری که از بهای جهانی نفت کاسته می‌شود، ۲ میلیارد دلار از درآمد خود را از دست می‌دهد. بانک جهانی پیش‌بینی کرده‌است اگر بهای جهانی نفت در سال ۲۰۱۵ افزایش نیابد، اقتصاد روسیه ۰.۷ درصد رشد منفی را تجربه خواهد کرد.»
تحولات بازار نفت به نام ایران، به کام آمریکا؟
بیست و سوم تیرماه بود که جمعبندی مذاکرات هسته‌ای ایران و ۶ قدرت جهانی، گروهی از تحلیلگران را بر آن داشت تا از سرازیر شدن نفت ایران به بازارهای جهانی صحبت کنند. اما نکته‌ای که در این میان مستتر ماند، فاصله امضای جمعبندی مذاکرات هسته‌ای و لغو تحریم‌های مالی و نفتی ایران بود. به عبارت دیگر، هنوز در خوشبینانه‌ترین حالت، تا افزایش صادرات نفت ایران که در پی لغو تحریم‌های غرب رخ می‌دهد چند ماهی فاصله داریم. به هر حال، زمزمه حضور مقتدر‌تر ایران در بازارجهانی نفت کافی بود تا به کاهش بهای طلای سیاه دامن زند. چهارشنبه هفته گذشته مطلبی با عنوان «دولت آمریکا در پی
توافق هسته‌ای ایران، پیش‌بینی خود را در خصوص بهای نفت کاهش داد» در وب‌سایت روزنامه «تلگراف» منتشر شد. در این مطلب آمده‌است: " اداره اطلاعات انرژی—شاخه‌ای از وزارت انرژی آمریکا – اعلام کرد بهای نفت خام " وست تگزاس اینترمیدیت " در سال ۲۰۱۵ حدود بشکه‌ای ۴۹ دلار خواهد بود و در سال ۲۰۱۶ – با افزایشی اندک – به ۵۴ دلار خواهد رسید. نگرانی‌ها در خصوص سرعت رشد اقتصادی در بازارهای نوظهور، افزایش عرضه، افزایش ذخایر نقدینگی در مناطق مختلف جهان و احتمال افزایش نفت خام ایران در بازار در این پیش‌بینی سهیم هستند.»
نویسنده این مقاله میفزاید: «بهای جهانی نفت از زمان موافقت قدرتهای جهانی با لغو تحریم‌های ایران کاهش یافته‌است؛ اتفاقی که می‌تواند به سرازیر شدن سیلی از نفت به بازاری منجر شود که همین حالا هم از نفت، اشباع شده‌است. … ایران هم‌اکنون روزانه ۲ میلیون و ۷۰۰ هزار بشکه نفت تولید می‌کند که ۱ میلیون بشکه از آن صادر می‌شود. ایران در سال ۲۰۱۱ قادر بود روزانه بیش از ۴ میلیون بشکه نفت تولید کند.»
حال در این میان باید پرسید آیا در بحبوحه نزول کم‌سابقه بهای جهانی نفت، سودی هم عاید آمریکا شده است؟ به نظر می‌رسد پاسخ این پرسش، مثبت باشد. «جیسون بورداف،» مدیر مرکز سیاست‌های جهانی انرژی دانشگاه کلمبیا در این خصوص جمعه شب به رادیوی ملی آمریکا - - «ان‌پی‌آر» - - گفت: «بخش بزرگی از اقتصاد ما به بهای عاملهای انرژی بستگی دارد و همزمان با کاهش بهای نفت و بنزین، تولید و صنعت از این وضع منتفع می‌شوند. این وضع به بخش پتروشیمی کمک می‌کند و بهای همه چیز برای مصرف‌کنندگان کاهش می‌یابد. ممکن است اثرگذاری آن اندکی به درازا بکشد؛ اما این وضع به معنای کاهش بهای همه کالاها
و خدمات برای مصرف‌کنندگان است. آنها در پمپهای بنزین، پول کمتری خرج می‌کنند و این به کاهش مالیات‌هایشان شبیه است. … نفت ارزان، تقویت‌کننده اقتصاد آمریکاست.»
حال باید پرسید آیا دود آتشی که سعودی‌ها در بازار نفت شعله‌ور کرده‌اند، به چشم خودشان نرفته‌است؟ آیا جهان اسلام – که عربستان ادعای رهبری آن را دارد – از تکتازی‌های سعودی‌ها در بازار نفت متضرر نشده است؟
حدود ۷ ماه پیش بود که دکتر حسن روحانی، رئیس جمهور کشورمان در سفر استانی خود به بوشهر گفت طراحان کاهش قیمت نفت پشیمان می‌شوند. وی افزود: «این راه برای آنها قابل ادامه دادن نیست. اگر از کاهش قیمت نفت، ایران ضرر می‌کند، بدانید کشورهای تولیدکننده دیگر همچون عربستان و کویت بیش از ایران ضرر خواهند کرد.»
باید دید آیا عربستان در نهایت از آنچه بر سر بازار نفت آورده پشیمان می‌شود، یا قصد دارد همچنان به اقدامات غیر‌منطقی خود در این بازار ملتهب ادامه دهد؟
