طی سالیان اخیر اختلافات سیاسی- حقوقی بسیاری بین ترکیه و اتحادیه اروپا پدیدار شده است. اما شواهد نشان داده که هیچکدام از این اختلافات به اندازه مساله قبرس ، جنجالی و حساس نیستند.
ماجرا از این قرار است که ترکیه از 50 سال پیش تاکنون، همواره خواهان آن بوده که بخش ترک نشین جزیره قبرس با عنوان «جمهوری ترک قبرس شمالی» در جهان به رسمیت شناخته شود. اما نه قبرس و یونان ، نه اتحادیه اروپا، سازمان ملل متحد و آمریکا، زیر بار قبول این درخواست ترکیه نمی‌روند.
در نتیجه مساله قبرس، عملاً به یکی از پیچیده‌ترین موضوعات ژئوپولیتیک جهان تبدیل شده است. چرا که بیش از هفتاد هزار نفر از نیروهای ارتش و پلیس ترکیه در نیم قرن اخیر در شمال قبرس مستقر بوده‌اند و این بخش از جزیره، نخست وزیر، رییس جمهور و پارلمانی دارد که فقط و فقط از سوی ترکیه به رسمیت شناخته شده و حتی دوستان نزدیک ترکیه یعنی جمهوری آذربایجان، قطر و پاکستان، حاضر نشده‌اند دولت قبرس تُرک را به رسمیت بنشاسند.
دولت بنگلادش نیز که تصمیم گرفته بود بنا به درخواست ترکیه، جمهوری ترک قبرس را به رسمیت بشناسد، به دنبال فشارهای آمریکا پا پس کشید و منصرف شد. اما حالا اردوغان و وزیر امور خارجه کابینه او یعنی هاکان فیدان، به دنبال طرحی هستند تا در این پرونده پیچیده، نوعی گره گشایی روی دهد و تنش به نقطه صفر برسد.
ظاهراً تیم سیاست خارجی کابینه اردوغان این واقعیت را دریافته که اصرار و پافشاری بر موضوعی همچون به رسمیت شناختن دولت قبرس تُرک، حاصلی جز فرسایش و اتلاف وقت ندارد.
پیشنهاد ترکیه چیست؟
تیم هاکان فیدان وزیر امور خارجه ترکیه، بدون آن که سر و صدا به پا کند، طرحی را به سازمان ملل پیشنهاد کرده که بر اساس آن، باید امتیازات قابل توجهی به ترک‌های قبرس داده شود.
در پی درخواست دبیرکل سازمان ملل متحد برای تعیین یک فرستاده دیپلمات برای بررسی و ارائه گزارش در مورد حل مشکل قبرس، ترکیه در پایان سال 2023 میلادی، حاضر شد پیشنهاد آنتونیو گوترش را بپذیرد.
گوترش، خانم ماریا آنجلا هولگوین کوئلار، دیپلمات کلمبیایی را پس از دریافت موافقت ترکیه و یونانی‌های قبرس، به عنوان نماینده ویژه قبرس منصوب کرد. البته آنکارا شرط گذاشت و اعلام کرد که این دیپلمات فقط باید برای یک دوره 6 ماهه خدمت کند.
این دیپلمات کلمبیایی پس از تماس‌های خود با طرفین، گزارش خود را در ماه جولای به گوترش ارائه کرد اما محتوای گزارش در اختیار رسانه‌ها قرار نگرفت.
ترکیه در چارچوب طرحی به نام «ابتکار سه بعدی» خواستار حقوق و امتیازاتی شده که به معنای به رسمیت شناختن استقلال ترک‌های قبرس نیست. اما در عین حال، شباهت کاملی به استقلال دارد!
سه رکن این پیشنهادنامه هاکان فیدان، عبارتند از:
1.ارائه حقوق پرواز مستقیم رفت و برگشت از بخش ترک نشین قبرس به کشورهای جهان.
2.امکان تجارت مستقیم و مستقل.
3.دیپلماسی مستقیم.
در حال حاضر، پرواز مستقیم به سمت قبرس ترک که تحت تحریم بین‌المللی است، فقط از ترکیه امکان‌پذیر است. در عین حال تجارت از طریق ترکیه نیز انجام می‌شود. این سه ماده، اصول اساسی مذاکره طرف ترک در روند توافق دائمی احتمالی را تشکیل می‌دهند.
سناریوهای احتمالی
بسیاری از تحلیلگران ترکیه بر این باورند که بخشی از موضوع اختلافات آنکارا و اتحادیه اروپا بر سر قبرس، زاییده تصمیمات اردوغان و حزب عدالت و توسعه است و در صورتی که در آینده، مخالفین اردوغان در حزب جمهوری خلق به قدرت برسند، آنان به فکر راه چاره جدیدی برای سازش با قبرس، یونان و اتحادیه اروپا خواهند بود.
به وضوح باید گفت: آینده موضوع قبرس نامشخص است. اما برخی از سناریوهای احتمالی و پیشبینی شده در مورد وضعیت ترک‌های قبرس از این قرار است:
الف) تداوم وضعت موجود: به باور برخی از کارشناسان، ممکن است وضعیت فعلی ادامه داشته باشد. یعنی به عبارتی روشن، با وجود پافشاری ترکیه، جامعه بین‌المللی همچنان از «شناسایی» یا به رسمیت شناختن دولت قبرس ترک خودداری خواهد کرد و در عوض، شهروندان بخش ترک نشین شمال جزیره، برخلاف شهروندان بخش جنوبی، همچنان شهروند اتحادیه اروپا نخواهند بود و فقط اجازه دارند که به ترکیه سفر کنند.
ب) احتمال بازگشت به مذاکرات اتحاد مجدد: واقعیت این است که بخشی از سیاستمداران ترک قبرس، به شدت با تصمیمات اردوغان مخالف هستند و به طور آشکار می‌گویند: اصرار بر تشکیل دولت مستقل، حاصلی جز خسارت و انزوا نداشته است.
در نتیجه بعید نیست که در آینده، مذاکرات بین جوامع یونانی و ترک قبرس از سر گرفته شود و به طور بالقوه منجر به اتحاد مجدد قبرس و تشکیل دولت واحد شود. با این حال، تلاش‌های گذشته ناموفق بوده و هر دو طرف اختلافات قابل توجهی برای غلبه بر آن دارند.
از ذکر این نکته نیز نباید گذشت که برخی از سیاستمداران رومی و مسیحی جمهوری قبرس، نگرش تندروانه‌ای به اتحاد با ترک‌ها دارند و معتقدند که بهتر است با همین وضعیت ادامه دهند.
ج) احتمال افزایش تنش: در سه سال گذشته، دولت آمریکا با همراهی و هماهنگی یونان، نقش پررنگی در تسلیح و تجهیز جمهوری قبرس و رفع تحریم‌های نظامی داشته و این همان اقدامی است که به شدت موجب خشم و گلایه مقامات آنکارا شده است.
در آخرین مورد، وزارت امور خارجه ترکیه در یک بیانیه رسمی اعلام کرد که امضای معاهده دفاعی بین پنتاگون و قبرس، به معنی گذار آمریکا از اصل بیطرفی است. اما بسیاری از تحلیلگران ترکیه، محتوای این بیانیه را به چالش کشیده و اعلام کردند: آمریکا هرگز بی طرف نبوده و در این تنش، به شکل شفاف و آشکار، جانبِ طرف رومی یا یونانی را گرفته است. در نتیجه بعید نیست که تداوم تسلیح ارتش قبرس، موجب تنش‌هایی در جزیره شود. اما بعید است که سطح تنش به سوی درگیری های عمیق و گسترده برود.
د) تلاش بیشتر برای به رسمیت شناختن: انتظار می‌رود ترکیه در آینده‌ای نزدیک، برخی از اعضای مجموعه سازمان دولت‌های ترک را اقناع کند تا واحدی به نام جمهوری ترک قبرس شمالی را به رسمیت بشناسند. اما پیداست که این امر به طور قابل توجهی چشم‌انداز ژئوپلیتیکی در منطقه را تغییر می‌دهد و می‌تواند منجر به اختلافات بیشتر بین ترکیه، قبرس و سایر طرف‌های مرتبط با این پرونده شود.
در پایان باید گفت: مسئله قبرس همچنان به عنوان یک مشکل پیچیده ژئوپلیتیکی، راه حل آسانی ندارد و این موضوع می‌تواند در آینده نیز همچنان مهمترین نقطه اختلاف بین ترکیه و غرب باشد.
