شامگاه جمعه بود که رسانه‌ها خبرهای تازه‌ای از پیشنهاد بایدن برای آتش‌بس در غزه و تبادل اسرا میان مقاومت و اسرائیل منتشر کردند. بایدن در سخنان خود عنوان کرد: «پیشنهاد جدید اسرائیل «نقشه راه برای آتش‌بس پایدار و آزادی همه گروگان‌ها» است... پایانی پایدار برای این جنگ، جنگی که همه گروگان‌ها را آزاد می‌کند، امنیت اسرائیل را تضمین می‌کند، شرایط بهتری را در غزه بدون قدرت حماس ایجاد می‌کند و زمینه را برای یک راه‌حل سیاسی فراهم می‌کند که آینده بهتری را برای اسرائیلی‌ها و فلسطینی‌ها به‌طور یکسان فراهم می‌کند». درحالی‌که بایدن طرح مورد اشاره خود را پیشنهاد جدید اسرائیل می‌خواند و با موافقت شرکای اروپای خود مواجه شده است که دفتر نتانیاهو در بیانیه‌ای اعلام کرده است شروط اصلی نخست‌وزیر اسرائیل برای نابودی توان نظامی و سازمان اداری حماس در غزه، آزادی تمام اسرا و تضمین اینکه غزه دیگر برای اسرائیل خطرساز نشود، پا برجاست. در سوی مقابل اما جنبش حماس با تأکید بر اینکه بر آتش‌بس دائمی اصرار دارد اعلام کرده که با دیده مثبت به پیشنهاد بایدن می‌نگرد. در ادامه نگاهی به طرح تازه بایدن برای آتش‌بس، بازتاب آن و احتمالات تازه در مذاکرات آتش‌بس با طرح کنونی آمریکا خواهیم داشت:
طرح بایدن شامل چه مراحل و جزئیاتی است؟
مطابق آنچه در صفحه شخصی بایدن در ایکس(توییتر) انتشار یافته است، این طرح شامل سه مرحله است: مرحله اول: آتش بس کامل، خروج نیروهای اسرائیلی از نواحی پرجمعیت غزه، آزادکردن برخی اسرا و تحویل دادن اجساد برخی از کشته شدگان، بازگشت اهالی غیرنظامی فلسطینی به محل‌های زندگی خود در غزه و افزایش کمک‌های بشردوستانه. مرحله دوم: پایان قطعی(دائمی) درگیری‌ها، ادامه تعامل برای مبادله اسرای زنده باقی مانده و خروج نیروهای اسرائیلی از غزه. مرحله سوم: طرح ریزی گسترده برای بازسازی غزه و بازگشت(تبادل) آخرین اسرا. مطابق اعلام بایدن این طرح از طریق قطر برای حماس ارسال شده است. همچنین به‌گفته رسانه‌ها، در ابتدای اجرای این طرح یک آتش بس 6هفته‌ای برقرار خواهد شد تا در خلال آن مذاکرات طرفین ادامه یابد.
واکنش گروه‌ها و مقامات مختلف جهان به طرح بایدن
در حالی بایدن اصرار دارد طرح ارائه شده را طرح اسرائیل بنامد که دفتر نتانیاهو در واکنش به این طرح در بیانیه‌ای اعلام کرده است: «شروط اسرائیل برای پایان جنگ تغییر نکرده است و شامل نابودی توانایی‌های نظامی و اداری حماس و آزادی تمام اسرا و تضمین این مسئله است که غزه خطری علیه اسرائیل نباشد. تا زمانی که تمام شروط ما برآورده نشود با آتش‌بس دائم موافقت نمی‌کنیم.»(1) یائیر لاپید رهبر اپوزیسیون در پارلمان اسرائیل درباره این طرح عنوان کرده است: «کابینه اسرائیل نمی‌تواند سخنرانی مهم جو بایدن را نادیده بگیرد، یک پیشنهاد توافق روی میز گذاشته شده است و باید اجرا شود.»(2) یائیر گولان رئیس حزب کار اسرائیل نیز با استقبال از پیشنهاد بایدن گفته است: «شرط بازگشت تمام اسرا، توقف جنگ است. بنیامین نتانیاهو نخست‌وزیر اسرائیل سطح دستاوردهای ارتش و فرصت‌های بازگشت اسرا از نوار غزه را پایین آورد. جنگ باید متوقف شود و همه باید به خانه‌های خود بازگردند.»(3) در سوی مقابل اما حماس در بیانیه‌ای درباره این طرح اعلام کرده است: «حماس بر آمادگی خود برای برخورد مثبت و سازنده با هر پیشنهادی براساس برقراری آتش‌بس پایدار، خروج کامل اشغالگران از نوار غزه، بازسازی، بازگشت آوارگان به محل زندگی خود و تکمیل تبادل جدی اسرا درصورت پایبندی رژیم اشغالگر به توافقات تأکید می‌کند.» هرچند یک منبع در حماس به پایگاه عربی الشرق اعلام کرده است توقف دائمی جنگ و خروج اشغالگران از غزه در این طرح ارائه نشده است.(4) در همین رابطه جهاد اسلامی عنوان کرده است که با شک و تردید به پیشنهاد بایدن می‌نگرد.(5) جبهه مردمی برای آزادی فلسطین نیز اعلام کرده است به‌دلیل همدستی بایدن با جنایات اسرائیل، هیچ اعتمادی به طرح‌های وی ندارد. افزون بر این موارد، ابوحمزه سخنگوی سرایا القدس درباره این طرح عنوان کرده است: «تنها راه بازگرداندن اسیران صهیونیست، عقب نشینی از نوار غزه و توقف تجاوزگری و پذیرش شروط مقاومت برای مبادله اسیران است.»(6) افزون بر طرفین اسرائیلی و فلسطینی، اورسولا فون در لاین، رئیس کمیسیون اروپا، آنالنا بربوک وزیر خارجه آلمان، دیوید کامرون وزیر خارجه انگلیس و جاستین ترودو نخست‌وزیر کانادا از مقامات غربی بودند که از این طرح حمایت کرده‌اند. آنتونیو گوترش دبیرکل سازمان نیز این طرح را زمینه‌ساز تحقق صلحی پایدار در خاورمیانه خوانده است. فیصل بن فرحان وزیر خارجه سعودی و ایمن الصفدی وزیر خارجه اردن نیز در گفت‌وگو با بلینکن وزیر خارجه آمریکا به استقبال از این طرح پرداخته‌اند و از تلاش خود برای نهایی شدن آن سخن گفته‌اند.(7) حتی باراک اوباما رئیس‌جمهور سابق آمریکا طرح ارائه شده را «واقع‌بینانه و عادلانه» خوانده است.
رسانه‌ها و تحلیل‌گران چه می‌گویند؟
از زمان اعلام طرح تازه آتش بس توسط بایدن، تحلیل‌های مختلفی در این رابطه توسط تحلیل‌گران و رسانه‌ها انتشار یافته است. برای نمونه رویترز از قول یک مقام آمریکایی با بیان اینکه این طرح مشابه طرح پیشین حماس است عنوان کرد: «پیشنهاد جدید در مورد آتش بس در غزه پنجشنبه به حماس ارائه شده و مرحله‌ای است و هر مرحله از آن حدود ۴۲ روز خواهد بود. این مقام آمریکایی همچنین گفت که پیشنهاد جدید تقریبا مطابق با پیشنهاد چند هفته پیش حماس است.»(8)
طرح بایدن به مذاق اسرائیل خوش نیامد
روزنامه اسرائیلی یدیعوت آحارونوت در گزارشی درباره طرح بایدن نوشته است: «جو بایدن رئیس‌جمهور آمریکا در اظهارات روز جمعه خود ناامیدی واشنگتن از استراتژی پیروزی مطلق و درخواست‌ها برای ادامه جنگ و نگرانی نسبت به موضع تندروها در کابینه نتانیاهو را منعکس کرد. از سوی دیگر وی هیچ‌گونه فشاری بر حماس نیاورد و اتفاقا از اسرائیل خواست معامله‌ای را که خود تل‌آویو پیشنهاد داده، قبول کند. جو بایدن شامگاه جمعه با لحنی ملایم اظهاراتی را ایراد کرد که به مذاق اسرائیل خوش نیامد هرچند که پیشنهاد اسرائیل به حماس برای آتش‌بس و تبادل اسرا را فاش کرد. کابینه بنیامین نتانیاهو این اظهارات را ضعیف دانست که محکومیت حماس و گروه‌های فلسطینی را نادیده گرفته است. دفتر نخست‌وزیر در پاسخ خود به اظهارات بایدن تلاش کرد تا تنشی ایجاد نکند و نسخه متفاوتی از پیشنهادی که به حماس ارائه شده است، ارائه کرد. این پیشنهاد با چیزی که رئیس‌جمهور آمریکا گفته تفاوت دارد.»(9)
ابهامات طرح بایدن به روایت الجزیره
افزون بر آن پایگاه شبکه الجزیره در مطلبی با عنوان: «طرح بایدن؛ وقتی آمریکا به جای اسرائیل مذاکره می‌کند» درباره طرح مورد اشاره نوشته است: «از زمان آغاز مذاکرات غیرمستقیم بین جنبش مقاومت اسلامی (حماس) و اسرائیل، ایالات متحده و میانجیگران مراقب بوده‌اند تا به جزئیات هیچ پیشنهادی که در حال مذاکره است، کم توجهی نکنند. با اعلام بایدن، به‌نظر می‌رسد که واشنگتن ابتکار عمل را برای جایگزینی تل آویو در مذاکره با حماس در مورد آنچه روی میز قرار دارد، به‌دست گرفته است.» الجزیره درباره ابهامات این طرح افزوده است: «اگرچه این طرح شامل برخی خواسته‌های مقاومت، ازجمله خروج ارتش اسرائیل از نوار غزه بود، اما این پیشنهاد مشخص نکرد که خروج آنها به کجا می‌انجامد. این پیشنهاد «خروج نیروهای اسرائیلی از تمام مناطق پرجمعیت غزه» را تصریح می‌کند که نشان می‌دهد اشغالگران برخی از نیروهای خود را در بخش‌هایی از نوار غزه نگه خواهند داشت. شاید کسانی که سخنان بایدن و طرح او به حماس را دنبال می‌کنند، متوجه شده‌اند که بازی با کارت ادامه جنگ، ایجاد نوعی فشار بر حماس برای پذیرش پیشنهادات است در غیراین صورت اسرائیل به جنگ خود در نوار غزه ادامه می‌دهد. همچنین به‌نظر می‌رسد که این طرح با ایده اسرائیل مبنی بر پایان ندادن کامل جنگ مطابقت دارد و درصورت آزاد شدن اسرای اسرائیلی که توسط مقاومت نگهداری می‌شوند، امکان بازگشت آنان برای تخریب نوار غزه وجود دارد.»
جمع‌بندی
در مورد طرح بایدن دو تحلیل می‌توان مطرح کرد؛ نخست آنکه آمریکایی با احساس خطر از شرایط منطقه و وضعیت انتخابات ریاست جمهوری 2024، درصدد تحت فشار قرار دادن اسرائیل برای پذیرش آتش بس هستند و ملاحظات حماس را نیز در این چارچوب درنظر گرفته‌اند. دوم اینکه آمریکا مطابق تحلیل شبکه الجزیره به تقسیم کار با اسرائیل پرداخته و توجهی ظاهری با عباراتی تفسیرپذیر به شروط حماس داشته است تا در مقطع کنونی هم نقش کلان خود را در تحولات منطقه ایفا کند و هم با حذف حماس به مرور و باز گذاشتن دست نتانیاهو برای بدعهدی و نقض توافق، پروژه وی را برای تخریب مقاومت پیش ببرد. با این تحلیل مخالفت نتانیاهو با این طرح نیز ظاهری و در چارچوب امتیازگرفتن بیشتر است. مسئله‌ای که احتمالا مقاومت نیز به آن اندیشیده است و تأکید حماس بر شروط خود، اعلام تردید و بدبینی جهاد اسلامی و دیگر گروه‌های فلسطینی را نیز باید در همین راستا ارزیابی کرد. اندکی صبر نیاز است تا در روزهای آتی چشم‌انداز جنگ و مذاکرات آتش بس روشن‌تر شود.
عبدالباسط انصاری
