با شکست ضد حمله اوکراین در برابر روسیه، این کشور بیش‌ازپیش شرایط پیشروی و حرکت به سمت اروپا را به دست آورده است. اما هم زمان که همه نگاه‌ها به اوکراین است، روسیه در حال تقویت استحکامات جبهه‌ای تازه در دریای مدیترانه برای تسلط راهبردی بر اروپا است. برای این منظور، پوتین در حال حرکت برای گسترش حضور نظامی خود در شرق لیبی است، طرحی که می‌تواند منجر به یک پایگاه دریایی شود و جای پای محکمی در جنوب اروپا برای او فراهم کند. توافق دفاعی بین پوتین و ژنرال حفتر، فرمانده نظامی شرق لیبی، به تشدید فعالیت‌های روسیه در لیبی منجر شده که این موضوع نشان‌دهنده یک چالش جدید برای ایالات متحده و متحدان اروپایی آن است که در حال حاضر با کرملین بر سر حمله به اوکراین منازعه دارند.
کارشناسان غربی نگران آن هستند تا با فعال‌شدن پایگاه نظامی روسیه در لیبی، زمینه‌های جاسوسی روس‌ها از اروپا بیش‌ازپیش فراهم شود. چه آنکه تاکنون دورنگه داشتن روسیه از دریای مدیترانه، هدف استراتژیک امریکا بوده است تا روسیه نتواند به بنادر جنوب اروپا دسترسی پیدا کند.
حضور پنهانی روسیه در لیبی
روسیه چندین سال است که از طریق گروه واگنر در لیبی حضور دارد. در جریان خلأ قدرت و جنگ داخلی که پس از حمایت ناتو به برکناری معمر قذافی در سال ۲۰۱۱ انجامید، روسیه نقش مهمی در صادرات نفت شمال افریقا داشته است. این در حالی است که وزارت دفاع روسیه از زمانی که یوگنی پریگوژین، رهبر شورشی واگنر در سانحه مشکوک سقوط هواپیما کشته شد، به طور سیستماتیک کنترل فعالیت‌های واگنر را به دست گرفته و این موضوع نگرانی‌ها از تقویت مواضع نظامی روسیه در لیبی را افزایش داده است. از سوی دیگر زمینه‌سازی واگنر برای پیشبرد منافع کرملین در افریقا و خاورمیانه به مسکو اجازه داده تا به‌سرعت، زیرساخت‌های لجستیکی‌های خود را در افریقا افزایش دهد. روسیه همچنین به دنبال یک پایگاه دریایی در دریای سرخ در سودان است که به آن امکان دسترسی دائمی به کانال سوئز، اقیانوس هند و عربستان را می‌دهد.
در لیبی چه می‌گذرد؟
هم اکنون لیبی بین دو پایتخت غربی و شرقی تقسیم شده است. ازاین‌رو طبیعی است که هر طرف باسیاست خارجی و سایر تصمیمات گرفته شده توسط رقیب خود مخالفت کند. حفتر ۷۹ساله کنترل بسیاری از تاسیسات بزرگ نفتی در لیبی را در دست دارد که تولیدکننده اوپک است و حدود ۴۰ درصد ذخایر افریقا را در خود دارد. او به دنبال ایجاد سیستم‌های دفاع هوایی برای محافظت در برابر نیرو‌های رقیب در طرابلس است که افراد نزدیک به ارتش ملی لیبی در آن حضور دارند و از سوی ارتش ترکیه نیز حمایت می‌شوند.
ناظران سیاسی می‌گویند ژنرال حفتر در حال برنامه‌ریزی برای آموزش خلبانان نیروی هوایی و نیرو‌های ویژه است، ازاین‌رو تعدادی از پایگاه‌های هوایی لیبی را در اختیار شبه‌نظامیان واگنر قرار داده تا نیرو‌های روسی بتوانند با بهره‌گیری از آن، نیرو‌های حفتر را آموزش دهند. کارشناسان روابط خارجی در اروپا نگران‌اند که کشتی‌های جنگی روسیه به طور دائمی در بنادر لیبی حضور پیدا کنند. در صورت تحقق این موضوع روسیه قادر خواهد بود در چند صد کیلومتری دریای مدیترانه به یونان و ایتالیا دسترسی داشته باشد. اگرچه این هدف در بلندمدت امکان‌پذیر خواهد شد و روسیه امروز صرفاً یک پایگاه دریایی در دریای مدیترانه در طرطوس سوریه دارد.
جلسه موفقیت‌آمیز ژنرال حفتر با پوتین
ملاقات ۲۸ سپتامبر حفتر با پوتین، پیشرفتی برای فرمانده لیبی در روابطش با روسیه بود. اگرچه پوتین در سال ۲۰۲۰ از دیدار با او خودداری کرده بود. تعمیق روابط حفتر با مسکو نگرانی‌هایی را در امریکا ایجاد کرده و باعث شده است که امریکایی‌ها نیز سفر‌های خود به لیبی را برای متقاعد کردن حفتر در دوری از روسیه افزایش دهند.
یک هفته قبل از مذاکرات حفتر با پوتین، ژنرال مایکل لنگلی، فرمانده نیرو‌های امریکایی در افریقا و ریچارد نورلند، فرستاده ویژه فعلی امریکا در لیبی، با حفتر در بنغازی دیدار کرده بود تا او را متقاعد کند تا نیرو‌های خارجی را از لیبی اخراج کند. از سوی دیگر مشکل جو بایدن برای حمایت از حفتر این است که روسیه کمک‌های نظامی را ارائه می‌دهد که ایالات متحده نمی‌تواند ارائه کند. حکومت ژنرال حفتر هنوز از سوی مجامع بین‌المللی به رسمیت شناخته نشده و تلاش او برای سرنگونی حکومت طرابلس نیز ناکام مانده است. ازاین‌رو هزینه آشکار کمی برای پوتین در حمایت از حفتر وجود دارد.
راه‌حل نهایی امریکایی‌ها برای کنترل لیبی چیست؟
به نظر می‌رسد امریکایی‌ها برای تضعیف خطرات حضور روسیه در لیبی با این کشور مصالحه کنند. ناظران سیاسی می‌گویند اختلافات بین شرق و غرب لیبی را که در حال حاضر توسط دولت‌های نیابتی امریکا و روسیه تقویت می‌شوند، احتمال هرگونه اتحاد نیمه شرقی و غربی لیبی را در این شرایط به‌مراتب کاهش‌یافته است. ازاین‌رو امریکایی‌ها تلاش می‌کنند در مصالحه با روسیه، دست‌کم خطرات ناشی از حفظ نیرو‌های مسلح ژنرال حفتر را کاهش دهند تا زمینه‌ها برای تشکیل دولت ملی لیبی فراهم آید. هدفی که در نهایت روسیه را در لیبی کنترل خواهد کرد.
