مردم اقلیم کردستان بعد از گذشت سە دهە از تحت حاکمیت بودن حکومت اقلیم بە رهبری حزب دموکرات و اتحادیە میهنی؛ اکنون در بدترین شرایط اقتصادی و سیاسی و در کوران منازعات داخلی، چشم بە راه ارسال حقوق و سبدهای خوراک ماهانە از سوی بغداد هستند.
حکومت اقلیم کردستان سال ۱۹۹۲ بە عنوان منطقە خودگردان در شمال عراق اعلام موجودیت سیاسی کرد و شناسایی آن بە عنوان حکومت خودگردان سیاسی و رسمی در جهان از سال ۲۰۰۵ آغاز شدە است.
تا قبل از ۲۰۱۷ با وجود اختلافات و منازعات داخلی و بعضاً تنش‌های سخت با بغداد، اقلیم کردستان با تعامل و همکاری با دولت مرکزی عراق فدرال و پایبند بودن بە قانون اساسی عراق و همچنین استفادە از درآمدهای هنگفت نفتی و گذرگاه‌های مرزی در سایە توجە کشورها و مجامع بین المللی و مراودات سیاسی و تجاری با کشورهای منطقە بە دلیل موقعیت جغرافیایی اقلیم کردستان کە از شرق با ایران از شمال با ترکیە و از غرب با سوریە هم‌مرز است، توانست از لحاظ اقتصادی، عمرانی و سیاسی پیشرفت‌های چشمگیری را رقم بزند.
ترافیک دیپلماتیک بسیار زیاد رهبران، وزرا و رؤسای جمهور کشورهای اروپایی، آمریکایی و دیپلمات‌های منطقەای در اربیل پایتخت اقلیم کردستان تا قبل از برگزاری رفراندوم در ۲۵ سپتامبر ۲۰۱۷ بر هیچکس پوشیدە نیست. کردهای عراق از لحاظ اقتصادی در بهترین شرایط بودند، بە سرعت عمران و آبادانی بە همە مناطق اقلیم کردستان رسید.
با هجوم تروریست‌های داعش بە عراق و بخش‌هایی از شمال این کشور، نیروهای نظامی اقلیم کردستان موسوم بە نیروهای پیشمرگ در کنار نیروهای بین المللی ائتلاف و همگام با نظامیان عراقی و مستشاران ایرانی بە جنگ داعش رفتند و با شکست داعش و عقب راندن تروریست‌ها از عراق، بیش از پیش اقلیم کردستان مورد توجه و تفقد کشورهای جهان و مجامع بین المللی قرار گرفت و کمک‌های مالی و نظامی شایانی دریافت کرد.
اقلیم کردستان بە وزن و جایگاه بسیار خوبی رسیدە بود. اگر چە در مورد مادە ۱۴۰ قانون عراق و حاکمیت در مناطق مورد مناقشە با بغداد اختلاف داشت و هرگز بە توافقی اساسی نرسیدند اما عملاً و بە صورت نانوشتە بخش‌های وسیعی از موصل و تمامی کرکوک در اختیار و تحت کنترل اقلیم کردستان بود. تا اینکە بعد از برگزاری رفراندوم کردستان ورق برای مردم کرد عراق بە طرز وحشتناکی برگشت. اکنون این مردم در بدترین شرایط و چشم بە راه ارسال حقوق و سبدهای خوراک ماهانە از سوی بغداد هستند.
پس از نشست پیر مام و تصمیم به برگزاری رفراندوم اقلیم کردستان در ۲۵ سپتامبر ۲۰۱۷ دیگر هیچ چیز مانند قبل آن نشد؛ نە جایگاه اقلیم کردستان در عراق و نە وزن رهبران کرد در جوامع بین المللی.
با اعلام اصرار بارزانی ها و دیگر احزاب همپیمان آنها برای برگزاری رفراندوم اقلیم کردستان کشورهای همسایە عراق، از جملە ایران و ترکیە و همچنین آمریکا همپیمان قدیمی کردهای عراق و سازمان ملل با گوشزد کردن عواقب و پیامدهای منفی این تصمیم احساسی برای کردهای عراق در آیندە، از رهبران کرد خواستند کە بە یکپارچگی کشور عراق احترام بگذارند.
بعد از برگزاری رفراندوم، ایران و ترکیە بە صورت علنی با این موضوع مخالفت کردە و اقلیم کردستان را تحریم و مرزهای زمینی و آسمانی خود را بە روی کردستان عراق بستند و صادرات و همکاری‌های اقتصادی و سیاسی پایان یافت.
اگر چە بارها مسؤلین اقلیم کردستان اعلام کردە بودند کە این رفراندوم برای استقلال و جدایی کردستان از عراق نیست، اما حکومت مرکزی عراق با تاکید بر این کە اگر آرمان تجزیه عراق در پشت پردە این رفراندوم نیست پس نیازی بە برگزاری ندارد، پرواز از فرودگاه‌های سلیمانیە و اربیل را متوقف کرد. اقلیم را بە حملە نظامی تهدید و نیروهای خود را بە سوی مناطق مورد مناقشە و پشت دروازه‌های اربیل گسیل داد.
در داخل اقلیم کردستان هم شمار زیادی از مردم و سیاسیون کرد مخالف این تصمیم خودسرانە مسعود بارزانی بودند و در چارچوب «جبهه نه به رفراندوم» بارها برای ابراز مخالفت با برگزاری رفراندوم تجمع اعتراضی انجام دادند. این جبهە در کنفرانس‌های مطبوعاتی متعدد از خانوادەهای بارزانی و طالبانی خواستە بودند با اصرار بە برگزاری رفراندوم آیندە و سرنوشت کردها را تباه نکنند.
اما رفراندوم در تاریخ یاد شدە برگزار شد و بعد از شش سال دستاوردهای آن برای مردم اقلیم کردستان از دست دادن ۵۱ درصد از خاک اقلیم، بە حاشیە راندە شدن همیشگی و کناره‌گیری مسعود بارزانی از پست ریاست اقلیم و دنیای رسمی سیاست، بیرون راندن نیروهای نظامی کرد از مناطق مورد مناقشە از جملە کرکوک و موصل و اجازە ندادن بە بازگشت آنها، بحران‌های شدید اقتصادی و پرداخت نکردن حقوق کارکنان دولتی و عدم تخصیص سهم بودجە اقلیم کردستان از بودجە عمومی کشور عراق، توقف صادرات نفت و گاز اقلیم کردستان و باز پس گرفتن درآمدهای غیر نفتی از جملە درآمد گذرگاه‌های مرزی از اقلیم و عمیق‌تر شدن اختلافات داخلی در اقلیم کردستان و همچنین از دست رفتن جایگاه کردها و تأثیرگذاری آنها در معادلات منطقەای و جهانی بودە است.
اکنون بانیان تصمیم رفراندوم اقلیم کردستان از جملە مسعود بارزانی و هم فکرهایش باید اعتراف کنند کە با این تصمیم غیر عقلانی، احساسی و با یک اشتباه تاریخی خطرناک؛ در راستای اهداف شخصی، هزینەهای جبران نشدنی برای کردها بە ارمغان آوردە اند. شاید زمان آن رسیدە است کە درخواست‌های جبهە نە بە رفراندوم اقلیم کردستان برای محاکمە قضائی تصمیم گیرندگان رفراندوم بررسی شود.
