بی‌تردید جنگ در اوکراین بسیاری از مناسبات سیاسی و اقتصادی جهان را دستخوش تغییر کرد و حتی بر بسیاری از تعاملات فرهنگی، اجتماعی و ورزشی ملت‌ها تاثیر عمیق و حتی ماندگار برجای گذاشته است.
اگر از مولفه نظامی که مقوله جدایی‌ناپذیر جنگ‌هاست عبور کنیم، شاید بتوان گسترش تحریم‌های اقتصادی اروپا و ایالات متحده علیه روسیه و آشفته شدن فضایی سیاسی جهان به ویژه میان واشنگتن و مسکو را مهمترین شاخصه این درگیری نظامی دانست؛ شرایطی که برخی تحلیلگران آن را به معنای بازگشت جنگ سرد در روابط غرب با روسیه تعبیر کردند.
پیشینه
کارشناسان مسائل سیاسی جنگ سرد را نوعی درگیری میان ملت‌ها می‌نامند که بدون فعالیت نظامی مستقیم، فعالیت‌های اقتصادی، سیاسی، تبلیغاتی، جاسوسی و حتی جنگ نیابتی را به همراه دارد؛ تعریفی که می‌توان به وضوح در ساختار کنونی روابط حاکم میان روسیه و ایالات متحده مشاهده کرد.
برای مثال همین هفته گذشته ایالات متحده آمریکا در تداوم تحریم‌های خود علیه روسیه، ۵۰ شخص، نهاد و هواپیمای روسی را تحریم کرد.
اعمال این تحریم ها درحالی است که جنت یلن وزیر خزانه‌داری آمریکا در حاشیه نشست کشورهای گروه ۲۰ در اندونزی گفت: بعضی از تحریم‌های روسیه حتی بعد از توافق صلح با اوکراین نیز همچنان باقی خواهد ماند.
بدین ترتیب تحریم‌های گسترده علیه روسیه در قالب اشخاص، شرکت‌ها، بانک‌ها و حتی مصادره اموال شهروندان روس در دیگر نقاط جهان، ارسال کمک‌های مالی و نظامی به کی‌یف به عنوان طرف دیگر این نبرد و ارایه اطلاعات جنگی و آموزش‌های نظامی به نیروهای تحت امر اوکراین، بخشی از شاخص‌هایی است که تحلیلگران در تبیین نظام حاکم بر روابط مسکو – واشنگتن به آن اشاره دارند.
در همین ارتباط می‌توان به سخنان سفیر روسیه در آمریکا در تاریخ ۲۱ خرداد امسال نیز استناد کرد که از رسیدن روابط مسکو - واشنگتن به پایین‌ترین حد و نقطه بحرانی خبر داده بود.
به گفته آناتولی آنتونوف، روابط روسیه و آمریکا در آن برهه زمانی به نقطه بحرانی رسیده و گفت‌وگوهای دوجانبه طرفین در پایین‌ترین سطح قرار داشت.
آنتونوف تاکید داشت که تعامل میان روسیه و آمریکا به طور قطع نقشی حیاتی در تضمین امنیت جهانی ایفا می‌کند و در خدمت منافع جامعه بین‌المللی است؛ موضوعی که در روزها و هفته‌های اخیر سیگنال‌هایی مبنی بر بهبود این روابط دیده می‌شود.
اهمیت موضوع
نخستین فرکانس‌ها مبنی بر اینکه سطح تعاملات مسکو - واشنگتن در حال دگرگونی و چرخش در مسیر بهبود است را می‌توان اوایل ماه جاری به نقل از یک مقام رسمی آمریکا دید.
وی به شرط ناشناس ماندن در تاریخ دوم آبان به رویترز اعلام کرده بود که روسای ستادهای مشترک ارتشهای آمریکا و روسیه به صورت تلفنی گفت‌وگو کرده اند.
این مقام آگاه جزئیات بیشتری در باره گفت‌وگوی ژنرال مایک میلی رئیس ستاد مشترک ارتش آمریکا و والری گراسیموف همتای روس او فاش نکرد اما خبر این دیدار تحلیل‌های متعددی را مبنی بر آنچه احتمال دارد در پس پرده رخ دهد، به همراه داشت.
در ادامه این روند، این بار شانزدهم ماه جاری شبکه خبری بلومبرگ گزارش داد که دولت بایدن بی‌سر و صدا از بانک‌های بزرگ آمریکایی خواسته است تا با وجود تحریم، روابط خود را با برخی شرکت‌های روسی حفظ کنند.
این خبرگزاری گزارش داد که وزارت خزانه‌داری و وزارت امور خارجه آمریکا در پشت صحنه از بانک‌های بزرگ ایالات متحده مانند جی‌پی مورگان و سیتی گروپ خواسته‌اند تا به تجارت با برخی شرکت‌های روسی که به دلایل راهبردی مهم تلقی می‌شوند، ادامه دهند.
شاید در همین چارچوب بود که سفیر مسکو در واشنگتن ۱۳ آبان سیگنال دیگری ارسال و اعلام کرد که روسیه به دنبال آزادی هر چه بیشتر شهروندان خود در مبادله با زندانیان ایالات متحده آمریکا است.
آنتونوف درباره پیشرفت گفت‌وگوها در مورد این مبادله گفت: دوباره تاکید می‌کنم که مهمترین چیز برای ما این است که هر چه سریع‌تر تعداد زیادی از روس‌هایی که در سیاه‌چال‌های آمریکا هستند، به خانه برگردند.
وی اضافه کرد: بین رهبران دو کشور مذاکرات مربوطه در جریان است و من فکر می‌کنم که باید به همکاران فرصت دستیابی به نتایج داده شود.
اما این تمام ماجرا نبود، چرا که جمعه هفته گذشته ۲۷ آبان رئیس‌جمهور ترکیه از دیدار بین روسای سرویس‌های اطلاعاتی آمریکا و روسیه در آنکارا خبر داد؛ موضوعی مهم که از تغییر شاخص‌ها در روابط بین مسکو و واشنگتن خبر می‌دهد.
رجب طیب اردوغان با استقبال از ملاقات بین این ۲ چهره امنیتی، مدعی شد که این مساله نقش کلیدی در جلوگیری از تشدید کنترل نشده درگیری‌ها ایفا می‌کند.
روزنامه حریت ترکیه در این باره نوشت: سرگئی نارشکین رئیس سرویس اطلاعات خارجی روسیه ۱۴ نوامبر با ویلیام برنز مدیر سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا) دیدار و گفت‌وگو کرد.
در همین حال اردوغان که روز جمعه با ولادیمیر پوتین همتای روس خود گفت‌وگوی تلفنی داشت، گفت که ۲ مقام روسی و آمریکایی به یکدیگر اطمینان دادند که به استفاده از سلاح هسته‌ای متوسل نخواهند شد.
رئیس جمهوری ترکیه تاکید کرد که طولانی کردن درگیری بین روسیه و اوکراین تنها خطرات را افزایش می‌دهد و به همین دلیل احیای مذاکرات دیپلماتیک حائز اهمیت است.
اردوغان که برای شرکت در اجلاس گروه ۲۰ در اندونزی به سر می برد، به خبرنگاران گفت: طبق اطلاعاتی که از طرف رئیس دستگاه اطلاعاتی ما به دستم رسیده است، هیچ یک از طرفین آمریکا و روسیه از سلاح هسته‌ای استفاده نخواهند کرد.
بر اساس این گزارش، مقام‌های اطلاعاتی آمریکا و روسیه در مقر سازمان اطلاعات ملی ترکیه در آنکارا با یکدیگر دیدار کردند و در جریان این دیدار، مقام‌های مزبور درخصوص تهدیدهای پیشروی امنیت بین‌المللی از جمله موارد مرتبط با استفاده احتمالی از سلاح هسته‌ای بحث و تبادل نظر داشتند.
جان کربی هماهنگ کننده ارتباطات راهبردی شورای امنیت ملی آمریکا نیز پیشتر به خبرگزاری بلومبرگ گفته بود که دیدار نارشکین و برنز با هدف حفظ ارتباطات امنیتی میان دو کشور روسیه و آمریکا انجام شده است.
همچنین برای فهم بهتر شرایط حاکم بر روابط مسکو – واشنگتن، می‌توان به سخنان روز جمعه ۲۷ آبان معاون وزارت امور خارجه روسیه نیز اشاره داشت که با نزدیک شدن به زمان نشست نمایندگان واشنگتن و مسکو در قاهره، موضوع محدودسازی جنگ افزارهای هسته‌ای و احتمال مذاکرات بیشتر مقام‌های بلندپایه ۲ کشور را درباره ثبات راهبردی، رد نکرد.
سرگئی ریابکوف که پیش از این اعلام کرده بود موضوعی برای مذاکره با آمریکا درباره اوکراین وجود ندارد، این بار اعلام کرده است که ما درصورت ابراز تمایل و آمادگی آمریکائیان، پاسخ منفی نخواهیم داد.
قرار است مقام‌های روسیه و آمریکا از ۲۹ نوامبر تا ۶ دسامبر (۸-۱۵ آذر) برای بررسی پیمان جدید استارت برای کاهش جنگ افزارهای هسته‌ای در قاهره پایتخت مصر دیدار کنند.
ارزیابی
برخی تحلیلگران با اشاره به مولفه‌های یادشده، احتمال دیدار روسای جمهور روسیه و آمریکا را در جهت بهبود شرایط حاکم بر نظم جهانی به ویژه کاهش تنش‌ها در اوکراین محتمل می‌دانند.
بر همین اساس کارشناسان روابط بین‌الملل تاکید دارند که توسعه روابط بانکی، دیدار روسای سرویس‌های امنیتی، تبادل زندانیان و احتمال دیدار مقام‌های ارشد دو کشور روسیه و آمریکا، تکه‌های پازلی را تشکیل می‌دهند که احتمال می‌رود نقش بهبود روابط و شاید دیداری میان ولادیمتر پوتین و جو بایدن بر آن نقش بسته باشد.
