روز گذشته به صورت رسمی اعلام شد شیخ خلیفه بن زاید بن سلطان آل نهیان رئیس دولت امارات و حاکم ابوظبی درگذشت. در همین راستا، در امارات 40 روز عزای عمومی و سه روز تعطیلی اعلام شد. در این میان، سئوال اصلی این است که شیخ خلیفه چه جایگاه و وزنی در معادلات سیاسی ابوظبی داشت و درگذشت وی چه تأثیراتی در آینده این کشور خواهد گذاشت؟
رئیس حاشیه‌نشین و ولیعهد قدرتمند
در سال 2004 شیخ زاید بن سلطان آل نهیان مؤسس دولت امارات در حالی درگذشت که اتفاق نظر در مسأله جانشینی وی وجود داشت. شیخ زاید بن سلطان در دوران کودکی طعم آوارگی و فرار از وطن را چشیده بود؛ زیرا پدرش بر سر جنگ قدرت میان برادران خود جان باخته بود. به همین سبب، شیخ زاید سه سال بعد از حکمرانی بر ابوظبی و تثبیت پایه‌های قدرت خود، در سال 1969 فرزند ارشد خود شیخ خلیفه را در حالی که تنها 21 سال سن داشت به ولیعهدی منصوب کرد و از آن زمان تلاش نمود تا پایه‌های قدرت را برای وی تثبیت کند.
بعد از تأسیس دولت امارات در سال 1971، شیخ خلیفه هم‌چنان در منصب ولیعهدی ابوظبی باقی ماند و شیخ زاید به طور جدی از فرزند ارشد خود حمایت می‌کرد؛ اما در میان فرزندان بعدی رقابت شدیدی ایجاد شد که اوج آن رقابت میان «سلطان بن زاید» و «محمد بن زاید» به عنوان فرزندان دوم و سوم بود.
با این حال، طی 33 سال زعامت شیخ زاید بر کشور تازه‌تأسیس امارات، شیخ خلیفه نشان داد چندان اهل ورود به جزئیات در حوزه سیاست، اقتصاد و اداره کشور نیست! او شخصیتی کاملا سنتی و برآمده از فرهنگ چادرنشینی و بدوی عربی بود و به جز تشریفات و امور رسمی و البته پوشیدن لباس‌های نظامی، کم‌تر از او اقدام خاصی در حوزه دیپلماسی، نظامی‌گری، اقتصاد و... در خاطر مانده است.
به همین سبب در سال‌های پایانی عمر شیخ زاید، بحث بر سر جانشینی وی در فضای درون‌خانوادگی حکام امارات و به صورت مشخص ابوظبی بالا گرفته بود. شیخ زاید با انتصاب فرزند سومش محمد بر ستاد کل نیروهای مسلح و همزمان پیشبرد برنامه ادغام کلیه واحدهای نظامی امارت‌های هفت‌گانه در این نهاد، به تقویت محمد بن زاید پرداخت. با این حال، در تمام دیدارهای رسمی و امور جاری، جایگاه ویژه‌ای برای شیخ خلیفه به عنوان ولیعهد در نظر می‌گرفت و اجازه نمی‌داد کم‌ترین تهدیدی متوجه وی باشد.
به همین سبب در سال‌های پایانی عمر شیخ زاید، بسیاری از بزرگان ابوظبی به این جمع‌بندی رسیدند که شاید بهتر باشد از سیستم وقت عربستان سعودی الگوبرداری شود. در آن زمان، پادشاه و ولیعهد عربستان به ترتیب «فهد بن عبدالعزیز» و «عبدالله بن عبدالعزیز» بودند. ملک فهد از میانه دهه نود میلادی در حالی که بیش از هفتاد سال سن داشت، عملا اداره کشور را به ولیعهد خود «عبدالله بن عبدالعزیز» واگذار کرده بود که تنها سه سال از وی کوچک‌تر بود؛ اما از وضعیت سلامتی خوبی برخوردار بود. این الگو را به صورت خلاصه «پادشاه دارای احترام و منصب تشریفاتی و ولیعهد قدرتمند و فعال» می‌خواندند.
به این ترتیب شیخ زاید در نوامبر 2004 در حالی درگذشت که همین الگو در ابوظبی مورد استفاده قرار گرفت. شیخ خلیفه در منصب ریاست دولت امارات و حاکم ابوظبی قرار گرفت؛ در حالی که فردی دارای احترام میان بخش‌های مختلف خاندان آل نهیان بود و از ورود به جزئیات در اداره کشور خودداری می‌کرد. در مقابل «محمد بن زاید» منصب ولیعهدی را در اختیار گرفت و مانند امیرعبدالله (که بعدها ملک عبدالله شد) و عملا به اداره امور ابوظبی پرداخت.
به این ترتیب از روز نخست ریاست شیخ خلیفه بر امارات، محمد بن زاید در ابوظبی تلاش می‌کرد قدرت خود را بسط دهد و زمام امور در پایتخت امارات را به دست گیرد.
سکته‌ای که باعث خانه‌نشینی شد
در سال 2014 شیخ خلیفه بن زاید سکته کرد و عملا خانه‌نشین شد. فشار سکته به قدری شدید بود که خلیفه عمده تحرک خود را از دست داد و حتی به سختی می‌توانست تکلم کند. این وضعیت کمک کرد تا محمد بن زاید به طور کامل مصدر امور را در دست بگیرد و دیگر خبری از موازنه‌گری شیخ خلیفه و لابی رقبای محمد با حاکم ابوظبی نبود.
به این ترتیب از سال 2014 به صورت خاص شاهد دور شدن مخالفان و رقبای محمد بن زاید هستیم. این در حالی است که احمد بن زاید نیز در سال 2010 درگذشته بود و عملا اصلی‌ترین رقبای محمد را باید «سلطان» و «حمدان» خواند که در این دوره عملا به حاشیه رانده شدند.
یکی از نشانه‌های بارز و پررنگ بی‌اثر بودن شیخ خلیفه در معادلات ابوظبی طی هفت سال اخیر را باید «انزوای فرزندان شیخ خلیفه» دانست. شیخ «سلطان بن خلیفه بن زاید بن سلطان آل نهیان» فرزند ارشد شیخ خلیفه، چنان حاشیه‌نشین شده که طی 15 سال اخیر عملا به جز دفتر پدرش هیچ منصب مهم حکومتی در اختیار نداشته است. او سال 2006 از ریاست دفتر ولیعهد ابوظبی و در سال 2005 از ریاست افتخاری اتاق بازرگانی ابوظبی برکنار شده بود و طی سال‌های اخیر تنها موردی که باعث جلب توجه رسانه‌ها و حضور وی در کنار سران ابوظبی شد، به ازدواج پسرش با دختر طحنون بن زاید برمی‌گردد!
«شیخ محمد بن خلیفه بن زاید بن سلطان آل نهیان» فرزند دوم شیخ خلیفه هم‌چنان عضو شورای اجرایی حکومت امارت ابوظبی و عضو ستاد سرمایه‌گذاری ابوظبی است و جزئی از هیئت حاکمه ابوظبی به شمار می‌رود؛ اما فاقد هرگونه منصب مدیریتی بوده و اصطلاحا «بدون اختیار اجرایی یا نظارتی» می‌باشد. این در حالی است که در سال 2009 او ریاست اداره مالی حکومت امارت ابوظبی را عهده‌دار شد و عملا وزیر اقتصاد حکومت محلی ابوظبی به شمار می‌رفت؛ اما با انزوای پدر، او نیز در میانه دهه قبل جای خود را به دیگران داد تا از کلیه منصب‌های اجرایی و نظارتی مؤثر دور بماند!
آینده ابوظبی
با توجه به توضیحات فوق، روشن گردید که از میانه دهه قبل، خلیفه بن زاید به طور کامل از اداره ابوظبی به حاشیه رانده شده بود و عملا فاقد کم‌ترین اثرگذاری بود. به همین علت، تغییر وی را نباید رویداد ویژه‌ای برشمرد و بعید است تغییر بزرگ یا معناداری در رویکرد و سیاست‌های ابوظبی ایجاد شود.
