جنگ بین روسیه و اوکراین نگرانی‌ها نسبت به اختلال در صادرات نفت و گاز به اروپا را برانگیخته و قیمت‌ها را به بالاترین حد خود رسانده‌است. بلافاصله پس از انتشار خبر درگیری، قیمت گاز طبیعی اروپا تا ۲۵ درصد افزایش یافت و این روند افزایشی همچنان ادامه دارد.
نزدیک به ۴۰ درصد از گاز طبیعی مصرفی در کشورهای عضو اتحادیه اروپا از روسیه وارد می‌شود. گاز طبیعی به منظور گرمایش واحدهای مسکونی، تولید برق و تامین سوخت مورد نیاز صنایع به عنوان چرخ محرک اقتصاد کشورهای اروپایی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
در پیوند با اهمیت نفت نیز باید گفت که روسیه سومین تولیدکننده بزرگ نفت در جهان پس از آمریکا و عربستان است و صادرات روزانه نفت خام این کشور حدود پنج میلیون بشکه اعلام شده که نیمی از آن به اروپا صادر می‌شود. با تشدید تحریم‌ها قیمت نفت در بازار های جهانی حتی به ۱۴۰ دلار هم رسید.
با ادامه جنگ و درگیری در اوکراین و افزایش مخالفت‌های اروپا و آمریکا علیه اقدامات روسیه، اکنون کاهش وابستگی اروپا به نفت و گاز مسکو به یک دغدغه برای اروپاییان تبدیل شده و آنان در تلاش برای اتخاذ راهکارهایی به منظور کاهش وابستگی به روسیه هستند. حال این پرسش اساسی به ذهن متبادر می شود که آیا اروپا می‌تواند از انرژی روسیه دست بکشد؟
امکان‌سنجی توان اتحادیه برای صرف‌نظر از انرژی روسیه
نشریه «فارین پالیسی» در گزارشی با عنوان «اروپا هیچگاه نمی‌تواند انرژی روسیه را نادیده بگیرد» در این رابطه نوشت: برای هفته‌ها، رهبران اروپایی با وجود اینکه از حمله روسیه به اوکراین ناراضی هستند اما انرژی مسکو را از تحریم‌های گسترده در امان نگاه داشته‌اند تا کشورهای خود را که بسیاری از آنها به‌شدت به تامین انرژی از این کشور وابسته‌اند، در تنگنای انرژی قرار ندهند.
با افزایش درخواست‌ها برای اقدامات سختگیرانه‌تر اما بسیاری از رهبران اروپایی اکنون با یک معضل بزرگ روبه‌رو هستند، اینکه چگونه می‌توانند روابط خود با روسیه را در زمینه انرژی با هدف آسیب به این کشور قطع کنند در حالی که انجام این کار می‌تواند کشورهایشان را به سمت بحران اقتصادی سوق دهد؟
«سامانتا گروس» کارشناس امنیت انرژی در موسسه «بروکینگز» در این زمینه اظهار داشت: «این راه آسانی برای اروپا نخواهد بود. آنها به طور قطع می‌خواهند از نفت و گاز روسیه فاصله بگیرند اما عملی ساختن این تصمیم به آسانی گفتن آن نیست.»
اروپا به طور قطع می‌خواهند از نفت و گاز روسیه فاصله بگیرند اما عملی ساختن این تصمیم به آسانی گفتن آن نیست.اروپا بزرگترین مشتری انرژی روسیه است که بیش از نیمی از صادرات نفت خام و بخش عمده‌ای از محموله‌های گاز طبیعی این کشور را خریداری می‌کند. در حالی که جنگ در دومین ماه خود ادامه دارد، مقام‌های اوکراینی می‌گویند ادامه خرید انرژی از روسیه به منزله تامین مالی جنگ در اوکراین است. «دیمیترو کولبا» وزیر امور خارجه اوکراین گفت: با خرید نفت و گاز روسیه، غرب با یک دست از اوکراین و با دست دیگر از ماشین جنگی روسیه حمایت می‌کند.
برای بسیاری از کشورهای اروپایی، قطع انرژی روسیه یک شمشیر دولبه است. اتحادیه اروپا به شدت به انرژی مسکو وابسته بوده و نزدیک به ۴۰ درصد از واردات گاز طبیعی و یک چهارم نفت خود را از روسیه تامین می‌کند. به باور کارشناسان، جایگزین کردن منابع انرژی روسیه در کوتاه‌مدت کاری بسیار دشوار و حتی غیرممکن خواهد بود؛ به ویژه با توجه به اقداماتی که در سال‌های اخیر توسط کشورهای بزرگی مانند آلمان برای حذف تدریجی انرژی هسته‌ای و زغال‌سنگ انجام شده‌است، سوخت‌هایی که هر دو می‌تواند جایگزینی برای سوخت روسیه باشد.
برای بسیاری از کشورهای اروپایی، قطع انرژی روسیه یک شمشیر دولبه است. اتحادیه اروپا به شدت به انرژی مسکو وابسته‌است و نزدیکه به ۴۰ درصد از واردات گاز طبیعی و یک چهارم نفت خود را از روسیه تامین می‌کند.چندی پیش، پارلمان اروپا قطع‌نامه‌ای نمادین را برای اعمال تحریم کامل واردات گاز، زغال‌سنگ و نفت روسیه تصویب کرد؛ اقدامی که نشان‌دهنده افزایش سرعت هدف قرار دادن بخش انرژی روسیه است اما تعداد کمی از کشورها روابط خود را به طور کامل قطع می‌کنند. آخرین بسته تحریمی اتحادیه اروپا فقط واردات زغال‌سنگ از روسیه را ممنوع کرد که برای مسکو و اروپا اهمیت اقتصادی کمتری دارد.
«نیکوس تسافوس» کارشناس انرژی در مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی ایالات‌متحده در واکنش به این تحریم‌ها گفت: «ما با تحریم واردات زغال‌سنگ، بین گزینش نمادگرایی و ماهیت گیر کرده‌ایم». برخی کشورها در حال شکستن تابو هستند؛ به عنوان مثال در اوایل آوریل(فروردین)، لیتوانی نخستین کشور عضو اتحادیه اروپا بود که عرضه گاز طبیعی روسیه را به طور کامل قطع کرد اما این کشور با ۲.۸ میلیون نفر جمعیت، پس از ساخت پایانه واردات گاز طبیعی مایع در دریای خود در سال ۲۰۱۴، به طور قابل توجهی کمتر به عرضه مسکو وابسته است.
دیگر کشورهای اروپایی همچون آلمان و اتریش که به شدت به عرضه انرژی مسکو وابسته هستند، تاکید دارند اجرای فوری این تصمیم‌ها غیرممکن است. سال گذشته، آلمان تقریبا نیمی از گاز طبیعی و ذغال سنگ و بیش از یک سوم نفت خود را از روسیه خریداری کرد. همچنین اتریش ۸۰ درصد گاز طبیعی خود را از روسیه دریافت می‌کند.
کارشناسان هشدار می‌دهند از دست دادن فوری همه انرژی روسیه در سراسر اروپا دشوار خواهد بود. «جیسون بوردوف» دستیار ویژه «باراک اوباما» رئیس‌جمهوری سابق آمریکا و موسس مرکز سیاست جهانی انرژی در دانشکده امور بین‌الملل دانشگاه کلمبیا گفت: «اگر بخواهید عرضه گاز روسیه به اروپا را به طور کامل قطع کنید، صنایع انرژی‌بر تعطیل می‌شوند و شاهد سهمیه‌بندی انرژی خواهید بود».
بوردوف افزود: از آنجایی که اروپا اکنون باید ذخایر گاز خود را برای زمستان آینده پر کند، تحریم کامل ممکن است سال آینده را نیز تحت تاثیر قرار دهد. او گفت: «شما فقط خود را برای یک بحران انرژی در زمستان آینده آماده می‌کنید.
نگرانی‌ها در زمینه بحران انرژی در اروپا و آمریکا موجب شد تا مسئولان این کشورها به دنبال راهکارهای جایگزین برای مهار بحران انرژی در کشورهای خود باشند. در همین زمینه روزنامه «گاردین» در گزارشی با عنوان «یکشنبه‌های بدون ماشین؟ آژانس بین‌المللی انرژی برنامه ۱۰ ماده‌ای را برای کاهش تقاضای جهانی نفت تنظیم کرد»، آورد: طبق برنامه ۱۰ ماده‌ای آژانس بین‌المللی انرژی (IEA) رانندگی آهسته‌تر، خاموش کردن سیستم تهویه مطبوع، اجرای قانون یکشنبه‌های بدون خودرو و کار از خانه، از جمله اقداماتی است که باید به عنوان اقدامات اضطراری برای کاهش تقاضای جهانی نفت اتخاذ شود.
سال گذشته، آلمان تقریبا نیمی از گاز طبیعی و ذغال سنگ و بیش از یک سوم نفت خود را از روسیه خریداری کرد. همچنین اتریش ۸۰ درصد گاز طبیعی خود را از روسیه دریافت می‌کند.دیده‌بان انرژی جهانی گفت: چنین اقدامات و تغییراتی در رفتار مصرف‌کننده به همه کشورهای جهان این امکان را می‌دهد که مصرف نفت خود را در مدت چهار ماه به میزان ۲.۷ میلیون بشکه نفت در روز کاهش دهد که معادل بیش از نیمی از صادرات روسیه است.
آژانس بین‌المللی انرژی، مجموعه‌ای از راهکارهایی را مطرح کرد که به گفته آن به کاهش تقاضای جهانی که در حال حاضر نزدیک به ۱۰۰ میلیون بشکه نفت در روز است، کمک می‌کند. براساس اعلام این آژانس، این اقدامات همچنین موجب کاهش قیمت‌های بالای نفت که به مصرف‌کنندگان آسیب می‌زند، خواهد شد و زمینه را برای کاهش اتکا به منابع تحت کنترل کرملین فراهم خواهد کرد.
در شرح این برنامه آمده است: «این تلاش‌ها مشکلات مربوط به قیمت را که مصرف‌کنندگان در سراسر جهان احساس می‌کنند و آسیب اقتصادی را کاهش می‌دهد، همچنین منجر به کاهش درآمدهای هیدروکربنی روسیه خواهد شد. افزون بر آن، به حرکت تقاضای نفت به سمت مسیری پایدارتر کمک می‌کند.»
آژانس بین‌المللی انرژی تاکید کرد بسیاری از پیشنهادهای آنان را می‌توان به سرعت توسط دولت‌های اقتصادهای پیشرفته اجرا کرد و تخمین زد که با انجام این کار چه میزان نفت صرفه‌جویی خواهد شد.
کاهش محدودیت سرعت در بزرگراه‌ها به ۱۰ کیلومتر در ساعت
حدود ۲۹۰ هزار بشکه نفت در روز در بخش مصرف سوخت خودروها صرفه‌جویی می‌شود و در روز اگر کامیون‌ها نیز سرعت خود را کاهش دهند، ۱۴۰ هزار بشکه نفت دیگر از این بخش کاهش می‌یابد. بسیاری از کشورها، از جمله ایالات‌متحده و چند کشور اروپایی، در طول بحران نفتی ۱۹۷۳ این کار را انجام دادند.
سه روز در هفته دورکاری
فقط با یک روز در هفته دورکاری، حدود ۱۷۰ هزار بشکه نفت در روز صرفه جویی می‌شود. آژانس بین‌المللی انرژی اعلام کرده سه روز دورکاری سبب صرفه‌جویی نزدیک به ۵۰۰ هزار بشکه نفت می‌شود. پیش از شیوع ویروس کرونا، استفاده از وسایل نقلیه شخصی برای رفت‌وآمد عامل مصرف حدود ۲.۷ میلیون بشکه نفت در روز بود اما حدود یک سوم از این مشاغل را می‌توان از خانه انجام داد.
یکشنبه‌های بدون خودرو در شهرها
با اجرای این روش، با درنظر گرفتن همه یکشنبه‌ها در ماه، حدود ۳۸۰ هزار بشکه نفت در روز صرفه‌جویی خواهد شد و اجرای این طرح فقط برای یک یکشنبه در ماه ۹۵ هزار بشکه صرفه‌جویی می‌کند. سوئیس، هلند و آلمان غربی این کار را در طول بحران نفتی ۱۹۷۳ انجام دادند و برخی شهرها به تازگی از این اقدام برای ارتقای سلامت عمومی استفاده کرده‌اند. طبق گزارش آژانس بین‌المللی انرژی، هوای پاکیزه‌تر، کاهش آلودگی صوتی و افزایش ایمنی جاده‌ها از جمله مزایای این راهکار است.
تشویق برای پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری
کاهش هزینه استفاده از سیستم حمل‌ونقل عمومی و تشویق برای پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری نزدیک به ۳۳۰ هزار بشکه نفت در روز صرفه‌جویی می‌کند. نیوزیلند در واکنش به قیمت بالای سوخت، کرایه‌های حمل‌ونقل عمومی را برای سه ماه آینده به نصف کاهش می‌دهد؛ در حالی که مطالعات در ایالات‌متحده نشان داده کاهش کرایه‌های حمل‌ونقل عمومی به استفاده بیشتر از این سیستم منجر می‌شود. برخی از دولت‌ها مردم را تشویق به پیاده‌روی کرده‌اند یا برای خرید دوچرخه کمک مالی ارائه می‌کنند. همه این اقدام‌ها نیازمند پرداخت یارانه دولتی است.
اجرای طرح زوج و فرد در شهرهای بزرگ و پر تردد
با اجرای طرح زوج و فرد در شهرهای بزرگ و پر تردد نزدیک به ۲۱۰ هزار بشکه نفت در روز صرفه‌جویی می‌شود. طرح‌های این چنینی پیشتر برای مقابله با ازدحام و بیشتر در زمان‌های اوج آلودگی هوا در آتن، مادرید، پاریس، میلان و مکزیکوسیتی به کار گرفته شده‌است. برای خودروهای برقی می‌توان استثنا قائل شد. البته یک نقطه ضعف این طرح این است که خانوارهایی با چندین ماشین {احتمالا به دلیل دارا بودن هر دو پلاک زوج و فرد} می‌توانند قوانین را دور بزنند.
شیوه‌هایی را برای کاهش مصرف سوخت
با افزایش اشتراک خودرو و شیوه‌هایی برای کاهش مصرف سوخت نیز نزدیک به ۴۷۰ هزار بشکه نفت در روز صرفه‌جویی می‌شود. همسفر شدن و استفاده از یک خودرو مدتهاست به عنوان راهی برای صرفه‌جویی در هزینه و کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرد.
دولت‌ها می‌توانند با ارائه فضاهای پارک اختصاصی یا با کاهش عوارض جاده‌ای برای وسایل نقلیه با ظرفیت بالاتر، این امر را تشویق کنند. بسیاری از برنامه‌های گوشی‌های هوشمند برای ترتیب دادن سفرهای مشترک با خودروی سواری وجود دارند.
آژانس بین‌المللی انرژی همچنین دریافت که تهویه مطبوع می‌تواند ۴ تا ۱۰ درصد مصرف سوخت را افزایش دهد، بنابراین توصیه کرد که رانندگان در روزهای گرم ترموستات خودروی خود را سه درجه بالاتر قرار دهند.
ترویج رانندگی کارآمد برای کامیون‌های باربری و کامیون‌های تحویل کالا
ترویج رانندگی کارآمد برای کامیون‌های باربری و کامیون‌های تحویل کالا، سبب صرفه‌جویی نزدیک به ۳۲۰ هزار بشکه نفت در روز می‌شود. همانند خودروهای شخصی، کامیون‌های باری را می‌توان کارآمدتر کرد، از جمله استفاده از تکنیک‌های به اصطلاح رانندگی اقتصادی مانند کاهش وزن اضافی و کاهش سرعت.
استفاده از قطارهای تندرو و شبانه به جای هواپیما
با استفاده از قطارهای تندرو و شبانه به جای هواپیما، نزدیک به ۴۰ هزار بشکه نفت در روز صرفه‌جویی می‌شود. طبق گزارش آژانس بین‌المللی انرژی، بر اساس زیرساخت‌های موجود در بخش قطارهای پرسرعت، حدود ۲ درصد از پروازها در اقتصادهای پیشرفته می‌توانند به بخش حمل‌ونقل ریلی منتقل شود. تقریبا همه اینها شامل پروازهای کمتر از ۸۰۰ کیلومتر است.
خودداری از سفرهای هوایی تجاری
حدود ۲۶۰ هزار بشکه نفت در روز با خودداری از سفرهای هوایی تجاری که جایگزین دیگری دارند، صرفه‌جویی خواهد شد. آژانس بین‌المللی انرژی توصیه کرده در صورت امکان جلسه‌های کاری به صورت مجازی برگزار شود. این سازمان همچنین تاکید دارد شرکت‌هایی مانند بانک «اچ‌اس‌بی‌سی» (HSBC) انگلیس، بیمه زوریخ و شرکت اعتبارسنجی «اس اند پی گلوبال» (S&P Global) قصد دارند میزان انتشار آلاینده‌های مربوط به سفرهای تجاری خود را تا ۷۰ درصد کاهش دهند.
تلاش برای استفاده از وسایل نقلیه الکتریکی و کارآمدتر
استفاده از وسایل نقلیه الکتریکی و کارآمدتر سبب صرفه‌جویی نزدیک به ۱۰۰ هزار بشکه نفت در روز خواهد شد. تا پایان سال گذشته، ۸.۴ میلیون وسیله نقلیه الکتریکی (EVs) در اقتصادهای پیشرفته در جاده و در حال استفاده بودند اما آژانس بین‌المللی انرژی خواستار افزایش سرعت پذیرش این خودروها شد. در این بیانیه آمده‌است: «اقدامات انجام شده در حال حاضر برای تسریع در پذیرش خودروهای الکتریکی، تاثیر پایداری در آینده خواهد داشت.
آژانس بین‌المللی انرژی از دولت‌ها خواست چنین اقداماتی را برای مقابله با اختلال‌های گسترده جهانی در زمینه انرژی سرلوحه فعالیت‌های خود قرار دهند.
«فاتح بیرول» مدیر اجرایی آژانس بین‌المللی انرژی گفت: با حمله روسیه به اوکراین، جهان ممکن است با بزرگترین شوک عرضه نفت در دهه‌های اخیر مواجه شود که پیامدهای بزرگی برای اقتصاد و جوامع ما خواهد داشت.
طبق این گزارش، کاهش مصرف نفت نباید یک اقدام موقت باقی بماند. در این بیانیه آمده‌است: کاهش مستمر وابستگی به انرژی نه تنها برای بهبود امنیت انرژی کشورها بلکه برای مقابله با تغییرات آب و هوا و کاهش آلودگی هوا نیز مهم است.
