یکی از متفکران و نواندیشان دینی که عربستان سعودی نتوانسته است تفاوت آرای او را تحمل کند و به بهانه‌های واهی تلاش کرده تا او را محاکمه کند، « حسن فرحان المالکی » است.
در آستانه دادگاه «حسن فرحان المالکی» به اتهامات واهی از سوی ریاض، نگاهی به رفتار سعودیها با این نواندیش دینی و نیز اقلیت‌هایی مذهبی همچون شیعیان خواهیم داشت.
اتهام پراکنی سعودیها علیه یک اندیشمند دینی
در تاریخ ژوئن ۲۰۱۹، پایگاه «دیدبان حقوق بشر» در گزارشی با عنوان «عربستان متفکر دینی، حسن المالکی را در تلاش برای اعدام محاکمه می‌کند» نوشت: دادستانی کل عربستان تلاش دارد تا متفکر سعودی و نو اندیش دینی را به اتهامات مبهمی که مرتبط با افکار دینی مسالمت آمیز اوست، اعدام کند. مقامات سعودی حسن فرحان المالکی را در سپتامبر ۲۰۱۷ بازداشت کردند و اتهاماتی را نیز در اکتبر ۲۰۱۸ علیه او مطرح کردند.
در گزارش دیدبان حقوق بشر نیز آمده است: محاکمه المالکی به دلیل بیان مسالمت آمیز عقاید مذهبی اش است. این مسأله با اظهارات محمد بن سلمان در اکتبر ۲۰۱۷ که گفته بود می‌خواهد کشور را به شیوه اسلام معتدلی اداره کند که درهایش رو به همه ادیان باز است، در تضاد است. این در حالی است دادستانی کل عربستان به طور مستقیم درباره تصمیمات و احکامش به دیوان پادشاهی عربستان گزارش می‌دهد.
«مایکل پیج» (Michael Page) معاون مدیر بخش خاورمیانه «سازمان دیدبان حقوق بشر» در انتقاد از تناقض گفتار محمد بن سلمان با رفتارهایش گفته بود محمد بن سلمان متعهد شده بود نسخه معتدل‌تر دینی را به نمایش بگذارد؛ اما حال او به دنبال پیگرد قراردادن نواندیشان دینی و اجرای مجازات اعدام برای افرادی است که افکار مسالمت آمیز شان را بیان می‌کنند. مسیر واقعی اصلاحات در عربستان، اجازه دادن به متفکرین دینی به مانند «حسن فرحان المالکی» است تا آن‌ها بتوانند بدون نگرانی از بازداشت و اعدام حرف‌های خود را بزنند.
عقاید حسن فرحان المالکی چیست؟
اما شاید برای شما هم این پرسش پیش آمده باشد، این متفکر و نواندیش دینی چه عقایدی دارد که سران سعودی را به هراس افکنده است.
خبرگزاری نون عراق (وکالة نون الخبریة) در گزارشی به تاریخ ژوئن ۲۰۲۰ با عنوان «متفکر سعودی، حسن فرحانی المالکی، زیر گیوتین اعدام» نوشت: رژیم حاکم سعودی در عربستان در اوج تندروی و تمایلات فرقه گرایانه خود است و از آن جدا نشده است. این با وجود آن است که محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی گفته بود می‌خواهد کشور را به یک حکومت اسلامی اعتدالی و با در‌های باز به روی سازمان‌های حاکم جهانی تبدیل کند؛ اما به نظر می‌رسد این اصلاحات تنها جوهری بر ورق مانده است و اصلاحاتش تنها شامل برپایی جشن‌های رقص و موسیقی در مقدس‌ترین مکان روی زمین و اعطای نوعی از آزادی محدود به زن‌های سعودی است.
در این گزارش در ادامه آست: این روزها، دادگاه‌های سعودی تلاش دارند تا مجازات اعدام را برای متفکر سعودی «حسن فرحان المالکی» به اتهاماتی کینه توزانه بخاطر نظریات اعتدالی اش صادر کنند. این در حالی است که حسن فرحان المالکی، متفکر و پژوهشگری تاریخی است که به خاطر دیدگاه‌ها و نظریات دینی اش در کشور‌های عربی مشهور شده است؛ نظریاتی مانند نظریات (متفاوت از اهل تسنن) در خصوص عدالت صحابه که به سبب آن حمله شدیدی به او صورت گرفته است. همچنین او کتاب‌هایی علیه «معاویه بن ابو سفیان» و فرزند او «یزید» و بطلان خلافت او و نیز اقدام یزید در به شهادت رساندن «امام حسین (ع)» دارد؛ تا جایی که مسئولان سعودی به او اتهام زده اند که او شیعه است.
بر اساس این گزارش، او کتاب‌های دیگری از جمله «بیعت علی ابن ابی طالب در سایه روایات صحیحه»، «معاویه، فرعون این امت» و «مصاحبت و صحابه، از میان اطلاق لفظی تا اختصاص شرعی» دارد؛ کتاب‌هایی که حتی نگاه به عناوین آن‌ها نشان می‌دهد او دیدگاهی متفاوت با سران سعودی دارد و همین امر خشم آل سعود را برانگیخته است.
در همین ارتباط، پایگاه «دیدبان حقوق بشر» اعلام کرد با نگاه به فهرست اتهاماتی که به حسن المالکی وارد شده و به ۱۴ عدد می‌رسد، مشخص می‌شود تقریبا تمامی این اتهامات شباهتی به جرائم متعارف ندارد. طبق اعلام پایگاه دیدبان حقوق بشر، دو اتهام نخست او، بیان مسالمت آمیز آرای دینی اودر خصوص صحت بخش‌هایی از احادیث نبوی و نیز انتقاد‌های او از برخی از شخصیت‌های قرن هفتم در تاریخ اسلام است. اما دیگر اتهامات وارد شده به او، توهین به حاکمان عربستان و هیئت علمای ارشد سعودی و «تندرو خواندن» آن‌ها و نیز بیان این مسأله است که کشور‌های حاشیه خلیج فارس از داعش حمایت کرده اند.
طبق اعلام دیدبان حقوق بشر، او همچنین از سید حسن نصرالله، دبیرکل حزب الله لبنان تعریف و تمجید و با انصارالله یمن نیز ابراز همدردی کرده بود.
وضعیت شیعیان در عربستان
اما محاکمه شدن «حسن فرحان المالکی» نمونه‌ای کوچک از این مسأله است که دگراندیشان دینی و حتی اقلیت‌ها با چه محدودیت‌هایی در عربستان مواجه هستند. اعدام شیخ نمر، روحانی شیعه اهل عربستان در سال ۲۰۱۶ از بارزترین نمونه‌های عدم تحمل دگر اندیشانی دینی، به خصوص شیعیان است.
«شیخ نمر» که تحصیلات دینی خود را در ایران و سوریه تکمیل کرده بود، پس از بازگشت به عربستان، به فعالیت‌های دینی، اجتماعی و سیاسی از جمله برگزاری نماز جمعه و برگزاری تجمع به مناسبت تخریب بقیع و نقد سیستم حکومتی عربستان و دفاع از حقوق شیعیان عربستان پرداخته بود و خواهان برگزاری انتخاباتی آزاد و از میان برداشته شدن سیاست‌های تبعیض آمیز به نسبت شیعیان شده بود؛ فعالیت‌هایی که سرانجام به بازداشت و اعدامش منجر شد.
اما این اوضاع تنها متوجه روحانیون و نواندیشان دینی در عربستان نیست و عموم شیعیان این کشور نیز با چنین دشواری‌هایی مواجه اند.
نشریه آمریکایی فارین پالیسی در گزارشی در ماه مه سال ۲۰۲۱ با عنوان «عربستان سعودی همچنان با شیعیان به عنوان شهروندان درجه دو رفتار می‌کند» نوشت: برای دهه‌ها عربستان یه عنوان سرسخت‌ترین کشور سنی مذهب در جهان شناخته می‌شد که هنجار‌های قبیله‌ای با تفسیر تحت اللفظی شان از اسلام در آنجا حاکم بود؛ چیزی که درغرب با نام «وهابیسم» شناخته می‌شود.
این نشریه همچنین می‌نویسد: تحت پوشش محافظه کاری مذهبی که طی چندین دهه در ساختار عربستان شکل گرفته است، هرگونه بیان عمومی عقایدی غیر از عقاید وهابیت ممنوع شده و به ویژه شیعیان پیوسته به عنوان شهروندان درجه دوم مورد نشان قرار گرفته اند.
این نشریه آمریکایی همچنین با اشاره به این مسأله که شیعیان عربستان بزرگترین قشر مذهبی را در این کشور شکل می‌دهند نوشت: آن‌ها با اینکه عمدتا در مرکز صنعت نفت عربستان، زندگی می‌کنند، اما متحمل تبعیض‌هایی از جمله به حاشیه رانده شدن و نیز اخراج شدن از برخی بخش‌های دولتی شده اند و از بی توجهی اقتصادی از سوی نهاد‌های سعودی رنج برده اند.
