نشست «آینده افغانستان» روز ۲۸ مهر در مسکو با حضور نمایندگان ۱۰ کشور از جمله روسیه ، چین، ایران و پاکستان برگزار شد. حسن کاظمی قمی نماینده ویژه رئیس‌جمهوری اسلامی ایران در امور افغانستان و رسول موسوی مدیرکل آسیای غربی وزارت خارجه در نشست مسکو شرکت کردند.
روزنامه ایزوستیا در گزارشی تحت عنوان «فضای سنگین: در نشست مسکو چه قول هایی به طالبان دادند؟» که به قلم ناتالیا پورتیاکووا منتشر شده است این پرسش را مطرح می کند: روسیه چه اظهارنظری درباره امکان شناسایی دیپلماتیک مقامات جدید کابل دارد؟
در چکیده آمده است: مقامات جدید افغانستان مورد علاقه همه نیستند، اما حکومت این کشور به رهبری «طالبان» یک واقعیتِ به وقوع پیوسته است و کسانی که مخالف با به قدرت رسیدن طالبان هستند با مجازات کردن آنها، پیش از هر چیز کل ملت افغانستان را مجازات می کنند. این پیامی بود که دیپلمات های روسیه در نشست ۲۰ اکتبر در مسکو با حضور نمایندگان روسیه، چین، پاکستان، هند، ایران، جمهوری های آسیای مرکزی و هیأت جنبش طالبان اعلام کردند.
در این نشست در خصوص ضرورت عمل کردن طالبان به قول هایی که داده است یادآوری شد: ایجاد دولت حقیقتا فراگیر، رعایت حقوق بشر و مبارزه با تروریسم ومبارزه با قاچاق مواد مخدر.
عصمت الله ایرگاشِف، رئیس هیأت ازبکستان در نشست مسکو در خصوص نگرانی مشترک کشورهای آسیای مرکزی گفت: مسأله امنیت، کلیدی است. وقتی که ما درباره تأمین امنیت منطقه صحبت می کنیم، منظور ما تنها تهدیدات تروریستی نیست، بلکه قاچاق مواد مخدر، بحران انسانی و فرار گسترده افغان ها از این کشور را نیز مدنظر داریم. باید به این چالش ها جامع نگاه کرد».
ضمیر کابلوف، نماینده ویژه رئیس جمهوری روسیه در امور افغانستان نیز در پایان نشست گفت: طالبان اطمینان دادند که مصمم هستند به آن دستورالعمل هایی که بعد از به قدرت رسیدن اعلام کردند پایبند باشند. او در عین حال متذکر شد که تا کنون طالبان هنوز به آنچه که قول داده است عمل نمی کند، [به همین خاطر] نمی توان درباره شناسایی دیپلماتیک آنها سخنی گفت. و اعضای شرکت کننده در این نشست نیز همگی در این موضوع اتفاق نظر داشتند.
راکش سود، استاد مرکز تحلیلی هند (Observer Research Foundation) که پیشتر سفیر هند در افغانستان بوده است به ایزوستیا گفت: نشست مسکو تلاش برای این بود که پیام واحد منطقه در خصوص تعهدات طالبان که آنها پیش از تصرف کابل داده بودند را به آنها برساند: دستیابی به نتیجه مورد قبول در خصوص تقسیم قدرت و تأمین ثبات. به هیچ کدام از این تعهدات عمل نشده است. ضروری است که این مسائل پیش از دستیابی به پیشرفت در موضوع شناسایی دیپلماتیک حل شوند».
نویسنده ضمن اشاره به مشکلات اقتصادی افغانستان می نویسد: دمیتری ژیرنوف، سفیر روسیه در افغانستان پیش از آغاز نشست خاطرنشان کرد که ارسال محموله بشردوستانه از مسکو بستگی به نتایج نشست نخواهد داشت. نیم ساعت بعد از آن نیز لاوروف، وزیر خارجه روسیه تأیید کرد: محموله کمک بشردوستانه در آینده نزدیک به افغانستان ارسال خواهد شد. در عین حال هیچ کدام از این دو دیپلمات زمان و حجم این کمک بشردوستانه را اعلام نکردند.
ضمیر کابلوف ضمن یادآوری ایده اعضای شرکت کننده در نشست مسکو در خصوص درخواست از سازمان ملل متحد برای برگزاری کنفرانس بین المللی حمایت مالی جهت ارائه کمک اجتماعی و اقتصادی برای بازسازی افغانستان گفت: حکومت جدید افغانستان مورد علاقه همه نیست، اما با مجازات حکومت جدید، آنها کل ملت افغانستان را مجازت می کنند».
کابلوف در عین حال اعلام نکرد که این کنفرانس چه زمانی ممکن است برگزار شود. او در پاسخ به پرسش «ایزوستیا» گفت: ما این درخواست، درخواست برگزاری، را از سازمان ملل متحد خواهم کرد، به همین دلیل حالا این موضوع به نیویورک ارجاع داده می شود».
روزنامه گازیه تا رو در مطلبی تحت عنوان «مذاکرات با طالبان در مسکو از چه چیزی شروع شد؟» به قلم میخائیل کوتلیار که در تاریخ ۲۰ اکتبر منتشر کرده است، می نویسد: لاوروف ابراز تأسف کرد که آمریکا به گفت وگو با «طالبان» بی اعتنایی می کند. نویسنده اعضای شرکت کننده در نشست مسکو را مورد اشاره قرار می دهد و در ادامه می نویسد: سرگی لاوروف، وزیر خارجه روسیه پیش از بخش غیرعلنی مذاکرات سخنان کوتاهی را درباره جلسات آتی بیان کرد.
او در وهله اول ابراز تأسف کرد که آمریکایی ها در این گفت وگو شرکت نمی کنند. لاوروف گفت: «توجه را به این جلب کردیم که آمریکا دومین بار است که از ملاقات در چارچوب «تروئیکای گسترده» - روسیه، آمریکا، چین و پاکستان، رو می گرداند. امیدوارم که این با مشکلاتی اساسی ارتباط نداشته باشد. احتمالا یکی از علل عدم حضور هیأت آمریکا، تغییر نماینده ویژه آمریکا در امور افغانستان است که اخیر اتفاق افتاد». در ادامه مابقی سخنان لاوروف آورده شده است.
ایگور سوبوتین تحلیلگر روزنامه نیزاویسیمایا گازیه تا در گزارشی تحت عنوان «ملاهای عصبانی (طالبان) روسیه را متقاعد کردند تا برای حمایت از دولت آنها در افغانستان بسیج جهانی اعلام کند» نوشت: نمایندگان جنبش طالبان که بواسطه رأی دیوان عالی روسیه فعالیت آن در روسیه ممنوع می باشد برای اولین بار بعد از غصب قدرت در افغانستان به مسکو آمدند.
قرار داشتن در فهرست سازمان های تروریستی و افراط گرا مانع از آن نشد که این گروه به دنبال کسب تأیید خویشتن دارانه دیپلماسی روسیه در ازای «تلاش برای تثبیت اوضاع نظامی-سیاسی» در افغانستان و «برقرار کردن فعالیت دستگاههای کشور» نباشد. لحن کلی اظهارات مسکو نشان از آن دارد که روسیه حاضر است حمایت های بزرگی به شخصیت های طالبان که در لیست سیاه خود قرار دارند ارائه کند.
وزارت خارجه روسیه حتی جامعه بین المللی را به بسیج کردن منابع برای کمک به کابل فراخواند. وزیر خارجه روسیه گفت: «حالا دولت جدیدی بر سر کار است. این واقعیتِ به وقوع پیوسته مسئولیت بزرگی را حتی به دوش جنبش طالبان می گذارد. تلاش های آنها [طالبان] برای تثبیت اوضاع سیاسی-نظامی و برقرار کردن فعالیت دستگاههای دولتی را می بینیم».
مسکو همچنین از سطح تعامل عملی خود با مقامات جدید افغانستان ابراز رضایت کرد که بر اساس ارزیابی های مسکو در مقطع جاری امکان حل کردن مسائل تأمین امنیت شهروندان روسی ساکن در افغانستان و فعالیت بلامانع سفارت روسیه در کابل و نمایندگی های دیپلماتیک سایر کشورها را فراهم می کند.
لاوروف گفت: «ما اطمینان داریم که وقت بسیج کردن منابع جامعه جهانی برای ارائه کمک مالی و اقتصادی بشردوستانه موثر به کابل، از جمله با هدف ممانعت از بحران انسانی و مهار سیل آوارگان، فرارسیده است».
ضمیر کابلوف، نماینده ویژه رئیس جمهور روسیه در امور افغانستان و مدیرکل اداره دوم آسیا وزارت خارجه روسیه ابراز اطمینان کرد که زمان شناسایی بین المللی گروه [طالبان] دیر یا زود فراخواهد رسید. او متذکر شد: «زمانش وقتی فرا می رسد که هیأت طالبان عمل کردن به بخش اعظم انتظارات جامعه بین المللی در خصوص هم مسائل حقوق بشر و هم دولت فراگیر را آغاز کند، همه [اعضای شرکت کننده در نشست] این را به هیأت طالبان گفتند».با اینحال گروه [طالبان] خوشبینی زیادی را در رابطه با عمل کردن فوری به مطالبات بین المللی به نمایش نمی گذارد.
عبدالسلام حنفی، معاون دولت موقت طالبان که ریاست هیأت این کشور در مذاکرات مسکو را بر عهده داشت علنا اعلام کرد که کابینه وزرا که تا به امروز در کابل تشکیل شده است همین حالا هم فراگیر است.
کابلوف پس از او در اظهارنظر در خصوص این سخنان خاطرنشان کرد که شبهه نظامیان [طالبان] می کوشند طبق قواعد سیاسی بازی کنند و بلافاصله عقب نشینی نکنند.
او گفت: «چانه زنی بزرگ سیاسی در جریان است». لاوروف در افتتاحیه نشست مسکو در خصوص موضوع امنیت گفت: «ما گروه طالبان را به پیروی کامل از سیاست ممانعت از استفاده از خاک افغانستان توسط هر کسی علیه منافع کشورهای ثالث، پیش از هم علیه همسایگاه افغانستان، کشورهای آسیای مرکزی، دوستان و متحدان ما، فرا می خوانیم». علیرغم اینکه طالبان دشمن «داعش» است، ظاهرا منابع آنها کفایت نمی کند که با هسته های افغانی این سازمان تروریستی مقابله کند.
[با اینحال] روسیه مانند گذشته «طالبان» را ابزاری کارآمد علیه سایر عناصر افراط گرا در عرصه افغانستان تلقی می کند، به رغم اینکه طالبان فعالانه از تروریسم به عنوان ابزار استفاده می کند. آنطور که کابلوف اذعان کرد، حتی حفاظت از سفارت روسیه در پایتخت افغانستان در حال حاضر «به شکلی مطمئن توسط طالبان انجام می شود». نویسنده این مطلب ادامه داد: تناقض برای مسکو در این است که «طالبان» ۲۰ سال قبل بدون تردید از «استقلال چچن» حمایت کرد و به برقرار کردن «روابط دیپلماتیک» با رژیم خودخوانده اصلان مسخدوف چراغ سبز نشان داد.
عمر ناصر، پژوهشگر انستیتو شرق شناسی آکادمی علوم روسیه و مدیر مرکز مطالعات افغانستان معاصر به «نیزاویسیمایا گازیه تا» گفت که هر یک از طرفها در نشست مسکو سعی کرد از منافع خود دفاع کند. این تحلیلگر تصریح کرد: «طالبان در انزوای شدید قرار دارند و آنها از هر فرصتی استفاده می کنند تا دیدگاه خود را به بازیگران خارجی برسانند. مزیت این نشست در این است که طرف روسی توانست دیدگاه خود در خصوص مسائل اصلی را به آنها برساند».
او در پایان گفت: «در عین حال در مقایسه با طرح صلح آمریکا که شکست خورد، فرمت مسکو نشان می دهد که ایده های دیپلماتیک روسیه کاملا کارایی دارند». اما سفر طالبان به مسکو یک بار دیگر نه تنها پرسشی اخلاقی، بلکه پرسش راجع به منطق لیست های سیاه، در شرایطی که در سیاست داخلی این لیستها به شدت مورد استفاده قرار می گیرند، را در برابر روسیه قرار میدهد.
تاتیانا استانووایا، کارشناس سیاسی و رئیس مرکز تحلیلی R.Politik در این رابطه معتقد است که نباید این دو موضوع را مقایسه کرد. او خاطرنشان کرد: «در این موضوع نه منطق واحدی وجود دارد و نه مرکز واحد تصمیم گیری. این بازی در دو صفحه کاملا متفاوت و بر اساس قواعدی کاملا متفاوت است، به همین خاطر به نظر من مقایسه کردن آنها صحیح نیست.
مبارزه با دشمنان داخلی، منطق نیروهای امنیتی، و به مفهومی وسیع تر، منطق محافظه کارانی است که از تأثیرگذاری خارجی روی فرایندهای سیاسی داخلی احساس خطر می کنند. [اما] مذاکرات با طالبان را وزارت امور خارجه با توجه به اولویت های ژئوپلیتیکی انجام می دهد، [وزارت امور خارجه] که در آن عادت کرده اند با واقعیت ها سروکار داشته باشند، نه ارزشها».
مسکو به دنبال روند جدید قدرت برای کابل
روزنامه کامرسانت در مطلبی تحت عنوان «نافرمت افغانی» به قلم سرگی استروکان می نویسد: «مسکو به دنبال فرمول جدید قدرت برای کابل است، [اما] طالبان می خواهد همه چیز همان طور که هست باقی بماند». نویسنده چکیده مطلب خود را اینگونه ارائه می کند: دیپلمات های ۱۰ کشور در چارچوب مذاکرات مسکو درباره افغانستان با جنبش «طالبان» مستقیما مذاکره کردند.
طالبان برای اولین بار به عنوان حاکمان تام الاختیار، هرچند که هنوز مورد شناسایی قرار نگرفته اند، به مسکو آمدند. نشست مسکو اختلافات بنیادی در مواضع طرفها را نشان داد: همسایگان از «طالبان» می خواهند که «دولت فراگیر» با مشارکت همه نیروهای قومی-سیاسی تشکیل بدهد، اما خود طالبان هدف اصلی از مذاکرات را مشروعیت بخشیدن به حکومت خود می داند و قصد ندارد آن را با کسی قسمت کند.
نویسنده ضمن اشاره به پیشینه «فرمت مسکو» و اعضای شرکت کننده در مذاکرات اخیر در مسکو می نویسد: از قبل روشن بود که دغدغه اصلی دور جدید مذاکرات مسکو این بود که آیا اعضای شرکت کننده می توانند در حل مسأله تشکیل دولت فراگیر در افغانستان تحرکی ایجاد کنند یا خیر. وزارت امور خارجه روسیه نیز پیش از آغاز مذاکرات تأیید کرد که هدف «بررسی چشم انداز پیشرفت اوضاع نظامی-سیاسی در افغانستان و شکل گیری دولت فراگیر است».
نویسنده ادامه می دهد: اما روند مذاکرات و اظهارات بیان شده در پایان آن حکایت از این دارند که هیچ گونه پیشرفتی در حل مسأله دولت فراگیر حاصل نشده است. نویسنده در تأیید دیدگاه خود اظهارات عبدالسلام حنفی، معاون نخست وزیر افغانستان را مورد اشاره قرار می دهد که گفته است: «دولت افغانستان همین الان هم فراگیر است». هرچند که ضمیر کابلوف، نماینده ویژه رئیس جمهور روسیه در امور افغانستان نظر دیگری دارد و در خصوص اظهارات نماینده طالبان خواستار سیاه نمایی نکردن در اوضاع شده است.
کابلوف اعلام کرد: «آنها [طالبان] بر اساس قواعد سیاسی بازی می کنند: بلافاصله عقب نشینی نمی کنند. چانه زنی سیاسی بزرگی در جریان است». کابلوف در پاسخ پرسش راجع به چارچوب زمانی تشکیل دولت فراگیر در افغانستان پاسخی کوتاه داد: «هیچ گونه ضرب الاجلی وجود ندارد». در پایان با توجه به پیشنهاد برگزاری کنفرانس بین المللی حامیان مالی افغانستان که در نشست مسکو مطرح شده است، گفته می شود: دفتر آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد اعلام کرد که «در جریان این فراخوان» است و بررسی خواهد کرد که چه کاری [برای برگزاری این کنفرانس بین المللی] می توان انجام داد.
روزنامه وزگلیاد در گزارشی تحت عنوان «روسیه به چه منظور با «طالبان» مذاکره می کند؟» به قلم گوورگ میرزائیان مب نویسد: مذاکرات با طالبان برای لاوروف عکس گرفتن و دست دادن سنتی نبود، بلکه گفتگو «پشت میز مذاکره» بود. نویسنده برخی از اظهارات سرگی لاوروف، وزیر خارجه روسیه و نمایندگان طالبان در مذاکرات مسکو را نقل قول می کند و در مورد دغدغه های مسکو می نویسد: امکان انتقال اسلام گرایی به خارج از افغانستان پیش از هر چیز مسکو را نگران می کند. یعنی به آسیای مرکزی، منطقه ای که «زیر گوش» روسیه قرار داد و منشأ نیروی کار برای شهرهای بزرگ روسیه است. بخاطر مجموعه ای از دلایل، این منطقه از نظر اینکه تحت تأثیر ایده های افراط گرا قرار بگیرد بسیار آسیب پذیر است.
روزنامه نووایا گازیه تا در مطلبی تحت عنوان «روسیه برای کمک طالبان تعجیل می کند» به قلم والری شیریایِف می نویسد: وزیر لاوروف اطمینان دارد باید با طالبان همکاری کرد و منتظر خارج شدن آنها از لیست سازمان های تروریستی نشد. زلمای خلیل زاد، نماینده ویژه وزارت خارجه آمریکا در افغانستان و نظریه پرداز پروسه مذاکرات در دوحه که منجر به شکست علنی آمریکا شد، به درستی در تاریخ ۱۹ اکتبر برکنار شد. اما دیپلماسی آمریکا همچنان تمایل دارد که با موعظه خوانی ایدئولوژیک که بیشتر خاصِ سیاست داخلی است با طالبان گفت وگو کند.
نویسنده با اشاره به مذاکرات مسکو می نویسد: همکاری محتاطانه همه کشورهای همسایه و رهبران منطقه با «طالبان» آغاز شد و گام های اولیه تعیین شدند. لاوروف خبر ارسال کمک بشردوستانه در آینده نزدیک را اعلام کرد. در ادامه دیدگاههای واسیلی کرافتسوف، افغان شناس و پشتون شناس درباره روند تاریخی پیشرفت پروسه مذاکرات با طالبان، نقش ایران و تعریف دولت فراگیر از منظر تروریستها، آورده شده است.
کرافتسوف شکست در افغانستان را به عنوان علت عدم حضور آمریکایی ها در مذاکرات معرفی می کند. حداقل اینکه همسایگان افغانستان هر آنچه که با ترک عجولانه آمریکایی ارتباط پیدا می کند را اینگونه تفسیر می کنند. کرافتسوف ادامه می دهد: می توان گفت که روسیه در بخش دیپلماسی پیروز شد. هرچند که به نظر من ذینفع اصلی رویدادهای ماه اوت گذشته، چین خواهد بوده است.
اظهارنظر کارشناس روس در باره نشست تهران
کرافتسوف در بخشی از دیدگاههای خود که با ایران ارتباط پیدا می کند می گوید: هفته آینده وزرای خارجه ایران، چین، پاکستان، تاجیکستان، ازبکستان، ترکمنستان و روسیه باید در تهران گردهم بیایند. علت آن چیست؟ در مذاکرات مسکو ابتدا بخش علنی برگزار شد و سپس بخش غیر علنی. سپس طالبان مذاکرات دوجانبه با چین، پاکستان و هند و در وهله اول با روسیه را آغاز کرد.
روسیه به عنوان میزبان گردهمایی این حق را داشت و گفت وگوی هیأت وزرات خارجه روسیه با طالبان طولانی ترین مذاکرات بود. در تهران ترتیبات تا حدودی به نحو دیگری خواهد بود. هر طرف در مذاکرات می کوشد تا مطالبات و موضع حداکثر کامل خود را به طرف مخالف برساند. و در مذاکرات بین شرقی ها، شرقی هایی که فرهنگ گفتگوی سیاسی خود را دارند، وقت اضافی وجود ندارد. ایرانی ها در ۱۵ سال اخیر تماس های فعالی با طالبان دارند. اما تهران عرصه بین المللی نشد. تهران با این حال همایش منطقه ای را برگزار می کند که وزن و مزیت خود را دارد. ضمنا آمریکایی ها نیز کوشیده اند که این پروسه را سرکوب کنند، چراکه ایران برای آنها در منطقه دشمن شماره یک است.
اما تهران در وهله اول مکانی است که ایران در آنجا مذاکرات خودش با طالبان را به پیش می برد و «طالبان» نیز نیاز به آن دارد که موضع خود را به تعداد هرچقدر بیشتری از کشورها برساند. چراکه مسائلی وجود دارد که برخی از اعضای شرکت کننده، از جمله اعضای بسیار بزرگ، تمایل به مطالعه مفصل آن ندارند. و موضع آنها [یعنی موضع برخی از اعضای شرکت کننده]، به نظر «طالبان»، غیرمنطقی است. برای مثال طالبان اعلام کرد که دولت فراگیر هم الان تشکیل شده است. حقیقتا آنها از میان خودشان نمایندگان بسیاری از اقوام را در پست های مدیریتی کشور قرار دادند.
